EKO 205: MİKRO İKTİSAT I DERS 1 Konu: Tüketici Davranışları (Consumer Behavior) 1

Bu Derste Tartışılacak Konular Tüketici Tercihleri (Consumer Choice) Bütçe Kısıtı, Marjinal Fayda ve Tüketici Tercihleri (Marginal Utility and Consumer Choices) Fiyat Endeksleri (Cost-of-Living Indexes) EKO 205 Mikro İktisat I: Ders 1 Tüketici Davranışları 2

Tüketici Davranışları (Consumer Behavior) Tüketici Davranışları Genellikle Üç Aşamada İncelenir. 1) Tüketici tercihleri * Tüketici bir malı neden ve nasıl diğerine tercih eder. 2) Bütçe Kısıtı * Tüketiciler sınırlı bir gelire sahiptir. 3) Tüketici tercihlerini belirlemek için bütçe doğrusu ve farksızlık eğrilerini birleştiriyoruz. * Tüketici faydasının maksimum yapmak için hangi mal bileşimlerini satın alacaktır? EKO 205 Mikro İktisat I: Ders 1 Tüketici Davranışları 8

Tüketici Tercihleri Mal Sepetleri Bir mal sepeti bir veya daha fazla mal bileşimidir. Bir mal demeti farklı mal bileşimine sahip diğer mal demetine tercih edilebilir. EKO 205 Mikro İktisat I: Ders 1 Tüketici Davranışları 10

Tüketici Tercihleri Üç Temel Varsayım 1) Tamlık (Completeness). Mal Demetleri Üç Temel Varsayım 1) Tamlık (Completeness). 2) Geçişlilik (Transitivity) 3) Doyumsuzluk (Non-satiation) EKO 205 Mikro İktisat I: Ders 1 Tüketici Davranışları 11

Tüketici Tercihleri A 20 30 B 10 50 D 40 20 E 30 40 G 10 20 H 10 40 Mal Demeti Gıda Miktarı Giyecek Miktarı A 20 30 B 10 50 D 40 20 E 30 40 G 10 20 H 10 40 EKO 205 Mikro İktisat I: Ders 1 Tüketici Davranışları 12

Tüketici Tercihleri Farksızlık Eğrileri Farksızlık Eğrileri (Indifference curves) tüketiciye aynı tatmin (fayda) düzeyini sağlayan mal demetlerinin bileşimidir. EKO 205 Mikro İktisat I: Ders 1 Tüketici Davranışları 13

demetlere tercih ederken, Tüketici Tercihleri Giyim (adet/hafta) Tüketici A demetini mavi bölgedeki tüm demetlere tercih ederken, pembe alandaki tüm demetler A demetine tercih edilir. 50 G A E H B D 40 30 20 10 Gıda (Kg/hafta) 10 20 30 40 EKO 205 Mikro İktisat I: Ders 1 Tüketici Davranışları 15

Tüketici Tercihleri 50 B H 40 E A 30 D 20 U1 G 10 Giyim (adet/hafta) B,A, ve D noktalarının bileşimi bireye aynı fayda düzeyini sağlar E demeti U1’e tercih edilir. U1 ise H ve G’ye tercih edilir. 50 G D A E H B 40 30 20 10 Gıda (kg/hafta) 10 20 30 40 EKO 205 Mikro İktisat I: Ders 1 Tüketici Davranışları 17

Tüketici Tercihleri Farksızlık Eğrileri (Indifference Curves) Farksızlık Eğrileri sol yukarıdan sağ aşağıya doğru uzanırlar (negatif eğimlidirler). Pozitif eğimli olsalardı doyumsuzluk (çoğu her zaman aza tercih etme) varsayımı ihlal edilmiş olur. EKO 205 Mikro İktisat I: Ders 1 Tüketici Davranışları 18

Tüketici Tercihleri Farksızlık Eğrileri Farksızlık eğrisinin sağında ve üzerinde yer alan tüm mal demetleri, farksızlık eğrisinin üzerinde yer alan tüm mal demetlerine tercih edilir. EKO 205 Mikro İktisat I: Ders 1 Tüketici Davranışları 19

Tüketici Tercihleri Farksızlık Paftası Farksızlık Paftası (haritası) iki mal bileşiminden oluşan tüm mal demetlerini gösteren farksızlık eğrileri ailesine farksızlık paftası veya haritası adı verilir. Farksızlık paftasında yer alan her bir farksızlık eğrisi bireyin farksız olduğu mal bileşimlerini göstermektedir. EKO 205 Mikro İktisat I: Ders 1 Tüketici Davranışları 20

Tüketici Tercihleri Farksızlık Eğrileri Son olarak, farksızlık eğrileri kesişmezler. Kesişecek olurlarsa doyumsuzluk (daha çoğu daha aza tercih etme) varsayımı ihlal edilmiş olur. EKO 205 Mikro İktisat I: Ders 1 Tüketici Davranışları 21

Tüketici Tercihleri D B A U3 U2 U1 Giyim (adet/hafta) A Mal demeti B mal demetine tercih edilir. B mal demeti D’ye tercih edilir. U3 U2 U1 Gıda (adet/hafta) EKO 205 Mikro İktisat I: Ders 1 Tüketici Davranışları 24

Tüketici Tercihleri Farksızlık Eğrileri Kesişmezler U1 U2 A B D Giyim (adet/hafta) U1 U2 A D B Tüketici A, B ve D arasında farksız olmalıdır. Bununla birlikte, B mal demeti D’ye göre her iki maldan daha çok mal içermektedir. Gıda (adet/hafta) EKO 205 Mikro İktisat I: Ders 1 Tüketici Davranışları 26

Tüketici Tercihleri A B D E G 16 14 12 10 8 6 4 2 1 2 3 4 5 -1 -6 1 -4 -2 Gözlem: Bir birim gıda elde etmek için verilmeye razı olunan giyecek miktarı 6 birimden 1’e düşmektedir. A B D E G Giyim 16 14 12 10 Soru: Bu ilişki giyim elde etmek için vazgeçilecek gıda miktarı için geçerli mi? 8 6 4 2 Gıda (adet/hafta) 1 2 3 4 5 EKO 205 Mikro İktisat I: Ders 1 Tüketici Davranışları 32

Tüketici Tercihleri Marjinal İkame Oranı Marjinal ikame oranı (marginal rate of substitution, MRS) bir maldan bir birim elde etmek için bireyin diğer maldan vermeye razı olacağı miktarı ölçer. MRS, farksızlık eğrisinin eğimi ile ölçülür. EKO 205 Mikro İktisat I: Ders 1 Tüketici Davranışları 29

Tüketici Tercihleri A 16 14 MRS = 6 12 10 B 8 D MRS = 2 6 E 4 G 2 1 2 Giyim 16 14 MRS = 6 12 -6 10 B 1 8 -4 D MRS = 2 6 1 E -2 4 G 1 -1 1 2 Gıda (adet/hafta) 1 2 3 4 5 EKO 205 Mikro İktisat I: Ders 1 Tüketici Davranışları 32

Tüketici Tercihleri Marjinal İkame Oranı Şu anda varsayımlarımıza bir dördüncüsünü ekliyoruz: Bir farksızlık eğrisi boyunca azalan marjinal ikame oranı söz konusudur. AB için MRS=6 iken DE için MRS=2 olduğunu anımsayalım. EKO 205 Mikro İktisat I: Ders 1 Tüketici Davranışları 33

Tüketici Tercihleri Soru Marjinal İkame Oranı İlk üç varsayımı sıralayınız? EKO 205 Mikro İktisat I: Ders 1 Tüketici Davranışları 33

Tüketici Tercihleri Marjinal İkame Oranı Farksızlık eğrileri orijine dışbükeydir. Bunun nedeni birey bir maldan daha çok tükettikçe aynı maldan daha fazla elde etmek için diğer maldan vermeye razı olacağı miktar azalacaktır. Yani tüketici daha dengeli mal demetlerini diğerlerine tercih eder. EKO 205 Mikro İktisat I: Ders 1 Tüketici Davranışları 34

Tüketici Tercihleri Tam İkame ve Tam Tamamlayıcılık Marjinal İkame Oranı Tam İkame ve Tam Tamamlayıcılık Marjinal ikame oranı sabit ise bu iki mal tam (mükemmel) tamamlayıcı mallardır (perfect substitutes). EKO 205 Mikro İktisat I: Ders 1 Tüketici Davranışları 35

Tüketici Tercihleri Tam İkame ve Tam Tamamlayıcılık Marjinal İkame Oranı Tam İkame ve Tam Tamamlayıcılık Farksızlık eğrileri köşegen ise bu iki mal tam (mükemmel) tamamlayıcı mallardır (perfect complements). EKO 205 Mikro İktisat I: Ders 1 Tüketici Davranışları 36

Tüketici Tercihleri Tam İkame 4 3 2 1 1 2 3 4 Elma suyu (bardak) Portakal Suyu (bardak) 1 2 3 4 EKO 205 Mikro İktisat I: Ders 1 Tüketici Davranışları 38

Tüketici Tercihleri Tamamlayıcı Tam 4 3 2 1 1 2 3 4 Sol Tek Sağ Tek 1 2 3 4 Sağ Tek EKO 205 Mikro İktisat I: Ders 1 Tüketici Davranışları 40

Tüketici Tercihleri Kötü Mallar (BADS) Örnekler Azı çoğa tercih edilen mallara kötü mallar adı verilir. Örnekler Hava kirliliği Asbestos EKO 205 Mikro İktisat I: Ders 1 Tüketici Davranışları

Tüketici Tercihleri Kötü mallara ilişkin düşünceniz nedir? Tüketici tercihleri teorisinde kötü mallar nasıl dikkate alınabilir? EKO 205 Mikro İktisat I: Ders 1 Tüketici Davranışları

Yeni Otomobiller Dizayn Etmek(I) Tüketici Tercihleri Yeni Otomobiller Dizayn Etmek(I) Otomobil sektöründeki uzmanlar düzenli olarak yeni bir modeli ne zaman piyasaya sunacaklarına ve model geliştirmek için ne kadar yatırım yapacaklarına karar vermek durumundadırlar? EKO 205 Mikro İktisat I: Ders 1 Tüketici Davranışları 41

Yeni Otomobiller Dizayn Etmek(I) Tüketici Tercihleri Yeni Otomobiller Dizayn Etmek(I) Tüketici Tercihleri teorisi bu konuda da bize yardımcı olur. EKO 205 Mikro İktisat I: Ders 1 Tüketici Davranışları 41

Tüketici Tercihleri Tüketici A: Yüksek MRS Model stil Bu tip tüketiciler, küçük performans artışları için, stilden önemli ölçüde vazgeçmeye razıdırlar. Performans EKO 205 Mikro İktisat I: Ders 1 Tüketici Davranışları 43

Tüketici Tercihleri Tüketici B: düşük MRS Stil Bu tüketiciler daha güzel bir stil için, önemli ölçüde performanstan vazgeçmeye razıdırlar. Performans EKO 205 Mikro İktisat I: Ders 1 Tüketici Davranışları 44

Yeni Otomobiller Dizayn Etmek(I) Tüketici Tercihleri Yeni Otomobiller Dizayn Etmek(I) Ne düşünüyorsunuz? Tüketici tercihlerini nasıl belirleyebiliriz? EKO 205 Mikro İktisat I: Ders 1 Tüketici Davranışları 41

Yeni Otomobiller Dizayn Etmek(I) Tüketici Tercihleri Yeni Otomobiller Dizayn Etmek(I) Son dönemde otomobil talebine ilişkin yapılan bir araştırmaya göre; ABD’de son 30 yılda tüketiciler performans yerine stili tercih etmektedirler. EKO 205 Mikro İktisat I: Ders 1 Tüketici Davranışları 45

Yeni Otomobiller Dizayn Etmek(I) Tüketici Tercihleri Yeni Otomobiller Dizayn Etmek(I) Japonya’dan otomobil ithalatının artması 1970’ler ve 1980’lerde Her yıl yerli üreticiler 15% oranında stil değişimine gidiyorlardı İthal otomobiller için bu oran 23% tür. EKO 205 Mikro İktisat I: Ders 1 Tüketici Davranışları 45

Tüketici Tercihleri Fayda Fayda (Utility): Verilen mal demetinden tüketicinin elde ettiği tatminin sayısal bir ölçüsü olarak tanımlanabilir. EKO 205 Mikro İktisat I: Ders 1 Tüketici Davranışları 103

Tüketici Tercihleri Fayda Bir T-Shirt satın almak yerine 2 mikro iktisat kitabı alıyorsanız; Mikro iktisat sizi T-shirtten daha çok mutlu ediyor demektir. Bu durumda mikroiktisat kitabının size daha çok fayda sağladığını rahatlıkla söyleyebiliriz. EKO 205 Mikro İktisat I: Ders 1 Tüketici Davranışları 104

Tüketici Tercihleri Fayda Fonksiyonları (Utility Functions) Varsayımlar: Gıda (F) ve Giyim (C) için fayda fonksiyonu şöyle olsun: U(F,C) = F + 2C Mal Demetleri: F birim C birim U(F,C) = F + 2C A 8 3 8 + 2(3) = 14 B 6 4 6 + 2(4) = 14 C 4 4 4 + 2(4) = 12 Tüketici A ve B arasında farksızdır. Tüketici A & B’yi C’ye tercih eder. EKO 205 Mikro İktisat I: Ders 1 Tüketici Davranışları 104

Fayda Fonksiyonları & Farksızlık Eğrileri Tüketici Tercihleri Fayda Fonksiyonları & Farksızlık Eğrileri Giyim A B C U = FC ise Mal Demeti U = FC C 25 = 2.5(10) A 25 = 5(5) B 25 = 10(2.5) U1 = 25 U2 = 50 (U1’e tercih edilir) U3 = 100 (U2’ye tercih edilir) 15 10 5 Gıda (adet/hafta) 5 10 15 EKO 205 Mikro İktisat I: Ders 1 Tüketici Davranışları 42 54

Tüketici Tercihleri Ordinal ve Kardinal Fayda Ordinal Fayda Fonksiyonu: mal demetlerini en çok arzu edilenden en aza doğru sıralar, ancak bir demetin diğerinden ne kadar çok tercih edildiği hakkında bir şey söylemez. Kardinal Fayda Fonksiyonu(Cardinal Utility Function): bu fayda fonksiyonu bir mal demetinin diğerine göre ne kadar arzu edildiğini tanımlar. EKO 205 Mikro İktisat I: Ders 1 Tüketici Davranışları 27

Tüketici Tercihleri Ordinal ve Kardinal Sıralama Faydanın ölçü birimi önemli değildir, sıralama önemlidir. Dolayısıyla, ordinal sıralama bireylerin nasıl karar aldıklarını açıklamak için yeterlidir. EKO 205 Mikro İktisat I: Ders 1 Tüketici Davranışları 28

Bütçe Kısıtı (Budget Constraint) Tercihler tek başına tüketici davranışlarını açıklamaya yetmez. Bütçe kısıtı: Tüketici faydasını maksimize etmeye çalışırken bir kısıtla karşılaşır. Bu kısıt tüketicinin geliridir. Tüketicinin geliri ve malların fiyatları verili iken tüketicinin satın alabileceği mal bileşimlerinin geometrik yeri bütçe doğrusu olarak tanımlanır. EKO 205 Mikro İktisat I: Ders 1 Tüketici Davranışları 42 46

Bütçe Kısıtı Bütçe Doğrusu Bütçe doğrusu tüketicinin mevcut geliri ile satın alabileceği mal bileşimlerini gösterir. EKO 205 Mikro İktisat I: Ders 1 Tüketici Davranışları 42 47

Bütçe Kısıtı Bütçe Doğrusu F satın alınan gıda miktarını ve C satın alınan giyecek malları miktarını göstersin: Gıda mallarının fiyatı = Pf ve giyeceklerin fiyatı = Pc olsun; Bu durumda, Pf *F , gıda mallarına yapılan harcamaları gösterirken, Pc *C giyecek için yapılan toplam harcama miktarını gösterecektir. EKO 205 Mikro İktisat I: Ders 1 Tüketici Davranışları 42 48

Bütçe Kısıtı Bu durumda bütçe doğrusu şöyle yazılabilir: EKO 205 Mikro İktisat I: Ders 1 Tüketici Davranışları 42 49

Budget Constraints A 0 40 $80 B 20 30 $80 D 40 20 $80 E 60 10 $80 Mal Demetleri Gıda (F) Giyim (C) Toplam Harcama Pf = ($1) Pc = ($2) PfF + PcC = I A 0 40 $80 B 20 30 $80 D 40 20 $80 E 60 10 $80 G 80 0 $80 EKO 205 Mikro İktisat I: Ders 1 Tüketici Davranışları 12 50

Bütçe Kısıtı A (I/PC) = 40 B 30 10 D 20 20 E 10 G Giyim Pc = $2 Pf = $1 I = $80 A B D E G Bütçe Doğrusu F + 2C = $80 (I/PC) = 40 10 20 30 20 10 Gıda (adet/hafta) 20 40 60 80 = (I/PF) EKO 205 Mikro İktisat I: Ders 1 Tüketici Davranışları 42 54

Bütçe Kısıtı Bütçe Doğrusu Bütçe doğrusu üzerinde hareket ettikçe tüketici bir mal için daha çok harcama yaparken, diğeri için daha az harcama yapar. Doğrunun eğimi bize gıda ve giyecek mallarının göreli maliyetlerinin bir ölçüsünü verir. Eğim iki malın fiyatları oranının negatifine eşittir. EKO 205 Mikro İktisat I: Ders 1 Tüketici Davranışları 42 55

Bütçe Kısıtı Bütçe Doğrusu (Budget Line) Doğrunun eğimi bize harcanan para miktarı değişmeden, bir malın diğeri yerine ikame edilebilme oranını vermektedir. EKO 205 Mikro İktisat I: Ders 1 Tüketici Davranışları 42 56

Bütçe Kısıtı Bütçe Doğrusu Dikey kesen bize (I/PC), I geliri ile satın alınabilecek maksimum C miktarını ifade eder. Yatay kesen (I/PF), I geliri ile satın alınabilecek maksimum F malı miktarını verir. EKO 205 Mikro İktisat I: Ders 1 Tüketici Davranışları 42 57

Bütçe Kısıtı Gelir ve Fiyatların Değişmesi Gelirin Değişmesi Gelirin artması bütçe doğrusunun dışa doğru paralel kaymasına yol açar (çünkü fiyatlar sabit). EKO 205 Mikro İktisat I: Ders 1 Tüketici Davranışları 42 58

Budget Constraints Gelir ve Fiyat Değişmelerinin Etkileri Gelirin Değişmesi Gelirde bir düşme bütçe doğrusunu içe doğru paralel kaydırır (fiyatlar sabit) EKO 205 Mikro İktisat I: Ders 1 Tüketici Davranışları 42 58

Bütçe Kısıtı 80 60 40 20 Giyim Gelirde bir artış bütçe doğrusunu içe doğru kaydırır (I = $160) L2 80 60 L3 (I = $40) Gelirde bir düşme bütçe doğrusunu içe doğru kaydırır 40 (I = $80) L1 20 Gıda 40 80 120 160 EKO 205 Mikro İktisat I: Ders 1 Tüketici Davranışları 42 61

Bütçe Kısıtı Gelir ve Fiyat Değişmelerinin Etkileri Fiyat Değişimleri (Price Changes) Bir malın fiyatı değişirse, bütçe doğrusu döner (eğim değişir) EKO 205 Mikro İktisat I: Ders 1 Tüketici Davranışları 42 62

Budget Constraints L3 L2 L1 (PF = 2) (PF = 1/2) 40 (PF = 1) Giyim Gıda malları fiyatı $2’a yükselirse bütçe doğrusunun eğimi dikleşir ve doğru içe doğru döner L3 (PF = 2) (PF = 1/2) L2 Gıda malları fiyatı 0,50 cent olursa bütçe doğrusunun eğimi azalır ve doğru içe dışa döner 40 (PF = 1) L1 Gıda 40 80 120 160 EKO 205 Mikro İktisat I: Ders 1 Tüketici Davranışları 42 65

Bütçe Kısıtı Gelir ve Fiyat Değişmelerinin Etkileri Fiyat Değişimleri (Price Changes) Fiyatlar, fiyat oranı değişmeyecek biçimde bir değişiklik gösterirse bütçe doğrusunun eğimi değişmez. EKO 205 Mikro İktisat I: Ders 1 Tüketici Davranışları 42 66

Tüketici Dengesi Tüketici gelir kısıtı altında faydasını maksimize edecek mal bileşimini tercih edecektir. EKO 205 Mikro İktisat I: Ders 1 Tüketici Davranışları 68

Tüketici Dengesi Faydayı Maksimum Yapan Mal Demeti İki Koşulu Yerine Getirmelidir: 1) Bütçe doğrusu üzerinde yer almalıdır. 2) Tüketiciye en çok tercih edilen mal bileşimini sağlamalıdır. EKO 205 Mikro İktisat I: Ders 1 Tüketici Davranışları 69

Tüketici Dengesi Farksızlık Eğrisinin Eğimini Hatırlayalım: Bütçe Doğrusunun eğimi ise: EKO 205 Mikro İktisat I: Ders 1 Tüketici Davranışları 70

Tüketici Dengesi Dolayısıyla, dengenin sağlandığı noktada aşağıdaki eşitlik geçerli olacaktır: EKO 205 Mikro İktisat I: Ders 1 Tüketici Davranışları 71

Tüketici Dengesi Tüketicinin faydasını marjinal ikame oranı, malların fiyatları oranına eşit olduğu noktada maksimum yaptığı söylenebilir. EKO 205 Mikro İktisat I: Ders 1 Tüketici Davranışları 72

büyüktür ½ (fiyatlar oranı). Tüketici Dengesi Giyim Bütçe Doğrusu Pc = $2 Pf = $1 I = $80 B noktasında fayda Max. değildir çünkü MRS (-(-10/10) = 1 büyüktür ½ (fiyatlar oranı). -10C +10F U1 40 B 30 20 20 40 80 Gıda EKO 205 Mikro İktisat I: Ders 1 Tüketici Davranışları 76

Tüketici Dengesi 40 D 30 20 U3 Pc = $2 Pf = $1 I = $80 D mal demeti, Giyim Pc = $2 Pf = $1 I = $80 U3 D D mal demeti, bu bütçe kısıtı altında satın alınamaz. 40 Bütçe Doğrusu 30 20 20 40 80 Gıda EKO 205 Mikro İktisat I: Ders 1 Tüketici Davranışları 77

teğettir. Ulaşılabilecek Tüketici Dengesi Pc = $2 Pf = $1 I = $80 Giyim A A noktasında bütçe doğrusu ve farksızlık eğrisi birbirine teğettir. Ulaşılabilecek maksimum fayda düzeyi budur. A noktasında: MRS =Pf/Pc = .5 40 U2 Bütçe Doğrusu 30 20 20 40 80 Gıda EKO 205 Mikro İktisat I: Ders 1 Tüketici Davranışları 78

Yeni Otomobiller Dizayn Etmek (II) Tüketici Dengesi Yeni Otomobiller Dizayn Etmek (II) İki tüketici grubu düşünelim, her biri otomobil stili ve performansı için $10,000 harcamayı arzu ettiklerini varsayalım. Her bir grup farklı tercihlere sahip olsun. EKO 205 Mikro İktisat I: Ders 1 Tüketici Davranışları 79

Yeni Otomobiller Dizayn Etmek (II) Tüketici Dengesi Yeni Otomobiller Dizayn Etmek (II) Herhangi bir grubun bütçe doğrusu ile farksızlık eğrisinin teğet olduğu noktayı kullanarak otomobil şirketleri bir üretim ve pazarlama planı hazırlayabilirler. EKO 205 Mikro İktisat I: Ders 1 Tüketici Davranışları 79

Yeni Otomobiller Dizayn Etmek (II) stil Bu tüketici grubu Küçük performans artışı İçin önemli ölçüde stilden Vazgeçmeye razı görünüyor $10,000 $3,000 $7,000 $10,000 Performans EKO 205 Mikro İktisat I: Ders 1 Tüketici Davranışları 81

Yeni Otomobiller Dizayn Etmek (II) Stil $3,000 Bu tüketici grubu küçük stil iyileşmesine karşılık önemli ölçüde performanstan vazgeçmeye razı görünüyor $7,000 $10,000 $10,000 Performans EKO 205 Mikro İktisat I: Ders 1 Tüketici Davranışları 81

Tüketici Dengesi Köşe Çözümü Köşe çözümü (corner solution) tüketici bir maldan çok miktarda satın alıp diğer maldan hiç satın almazsa ortaya çıkar. Bu durum farksızlık eğrileri eksenlere teğet olduğunda ortaya çıkar. MRS fiyat oranlarına (PA/PB) eşit değildir. EKO 205 Mikro İktisat I: Ders 1 Tüketici Davranışları 83

Köşe Çözümü A U2 U3 U1 B noktasında köşe çözümü ortaya çıkmaktadır B Eskimo A U2 U3 U1 B noktasında köşe çözümü ortaya çıkmaktadır B Dondurma EKO 205 Mikro İktisat I: Ders 1 Tüketici Davranışları 84

Tüketici Dengesi Köşe Çözümü B noktasında, MRS> bütçe doğrusunun eğimi (fiyatlar oranı). Tüketici dondurma elde etmek için elindeki tüm eskimoları vermeye razı. Böylece, verecek eskimo kalmıyor! EKO 205 Mikro İktisat I: Ders 1 Tüketici Davranışları 85

Tüketici Dengesi Köşe Çözümü Kısaca: Köşe çözümünde marjinal ikame oranı fiyatlar oranına eşit olmak durumunda değildir. Kısaca: EKO 205 Mikro İktisat I: Ders 1 Tüketici Davranışları 86

Marjinal Fayda ve Tüketici Tercihleri Marjinal Fayda (Marginal utility) bir maldan ek bir birim tüketildiğinde tüketicinin elde ettiği ek fayda miktarına denir. EKO 205 Mikro İktisat I: Ders 1 Tüketici Davranışları 107

Marjinal Fayda ve Tüketici Tercihleri Örnek Tükettiğimiz gıda miktarı 0’dan 1’e yükseldiğinde marjinal fayda 9 olabilir. 1’den 2’ye MU= 7 2’den 3’e MU=5 Gözlem: Marjinal fayda azalmaktadır EKO 205 Mikro İktisat I: Ders 1 Tüketici Davranışları 108

Marjinal Fayda ve Tüketici Tercihleri Azalan Marjinal Fayda İlkesi Azalan marjinal fayda ilkesi (the principle of diminishing marginal utility) bir maldan tüketilen miktarlar arttıkça yapılan ek tüketimler bireyin faydasına giderek daha düşük katkılar sağlar. EKO 205 Mikro İktisat I: Ders 1 Tüketici Davranışları 109

Marjinal Fayda ve Tüketici Tercihleri Marjinal Fayda ve Farksızlık Eğrisi Farksızlık eğrisi üzerinde hareket ettiğimizde, birinci maldan (gıda, F) tükettiğimiz miktar arttıkça elde edilen ek fayda; diğer maldan (giyim, C) vazgeçilen miktarın getirdiği fayda kaybını karşılamalıdır. EKO 205 Mikro İktisat I: Ders 1 Tüketici Davranışları 110

Marjinal Fayda ve Tüketici Tercihleri Formel olarak: EKO 205 Mikro İktisat I: Ders 1 Tüketici Davranışları 111

Marjinal Fayda ve Tüketici Tercihleri Yeniden düzenlersek: EKO 205 Mikro İktisat I: Ders 1 Tüketici Davranışları 112

Marjinal Fayda ve Tüketici Tercihleri Çünkü: EKO 205 Mikro İktisat I: Ders 1 Tüketici Davranışları 113

Marjinal Fayda ve Tüketici Tercihleri Tüketiciler faydalarını maksimize ettiklerinde: MRS aynı zamanda malların marjinal faydaları oranına eşit olduğu için şu ifadeyi yazabiliriz: EKO 205 Mikro İktisat I: Ders 1 Tüketici Davranışları 115

Marjinal Fayda ve Tüketici Tercihleri Bu ifade bize fayda maksimizasyonu için gerekli şartı verecektir: EKO 205 Mikro İktisat I: Ders 1 Tüketici Davranışları 116

Marjinal Fayda ve Tüketici Tercihleri Toplam fayda, gelir her tüm mallar için harcanan son para biriminin ($, YTL vs) sağladığı ek fayda eşit olduğunda maksimum olur. Bu ilke eş-marjinallik ilkesi olarak bilinir (equal marginal principle). EKO 205 Mikro İktisat I: Ders 1 Tüketici Davranışları 117

Hayat Pahalılığı Endeksleri Tüketici fiyatları endeksi (TÜFE) tüketim mallarından oluşan tipik bir mal demetinin maliyetinin baz yılı maliyetine oranı biçiminde hesaplanır. EKO 205 Mikro İktisat I: Ders 1 Tüketici Davranışları 124

Hayat Pahalılığı Endeksleri Cost-of-Living Indexes Örnek Şirin ile Aslı benzer (aynı) tercihlere sahip iki kardeştir. Şirin 2000 yılında üniversiteye başladığında bütçesi 500 YTL idi. Aslı 2005 yılında üniversiteye başladı ve ailesi ona satın alma gücü olarak Şirin’e verilen miktara eşit para vereceklerini söylemişlerdir. EKO 205 Mikro İktisat I: Ders 1 Tüketici Davranışları 126

Hayat Pahalılığı Endeksleri 2000 (Şirin) 2005 (Aslı) Kitap fiyatları 20/kitap 100/kitap Kitap Sayısı 15 6 Yiyecek Fiyatları 2.00/kg. 2.20/kg Yiyecek Miktarı 100 300 Harcamalar 500 1,260 EKO 205 Mikro İktisat I: Ders 1 Tüketici Davranışları 127

Hayat Pahalılığı Endeksleri Şirin’in Harcamaları 500 = 100 kg Gıda x 2.00/kg. + 15 kitap x 20/kitap Aynı fayda düzeyini elde etmek için Aslı’nın harcamaları: 1,260 = 300 kg Gıda x 2.20/kg. + 6 kitap x 100/kitap EKO 205 Mikro İktisat I: Ders 1 Tüketici Davranışları 128

Hayat Pahalılığı Endeksleri Aslı için aynı fayda düzeyini yakalamak ancak 760 YTL fazla vermek ile mümkün olur. Bu durumda ideal yaşam pahalılığı endeksi (ideal cost-of-living index)=1,260/500 = 2.52 veya yüzde olarak 252 olacaktır. Bunun anlamı, geçen süre içinde yaşam yüzde 152 daha pahalı hale gelmiştir. EKO 205 Mikro İktisat I: Ders 1 Tüketici Davranışları 129

Hayat Pahalılığı Endeksleri Kitaplar (dönem) Aslı’nın Şirin’le aynı fayda düzeyini elde etmesi, Fiyatlar yükseldiği için, B noktasının temsil ettiği mal demetini satın almaya olanak verecek kadar geliri (bütçesi) artmalıdır. l2 B U1 A 25 l1 20 15 10 5 Gıda (kg/dönem) 50 100 200 250 300 350 400 450 500 550 600 EKO 205 Mikro İktisat I: Ders 1 Tüketici Davranışları 131

Hayat Pahalılığı Endeksleri İdeal yaşam standardı endeksi (ideal cost of living index) kısaca belli bir fayda düzeyini elde etmek için baz yılına (2000) kıyasla cari yıldaki (2005) maliyetini gösterir. EKO 205 Mikro İktisat I: Ders 1 Tüketici Davranışları 132

Hayat Pahalılığı Endeksleri Bu basit hesaplamaları ekonomi genelinde yapmak, büyük ölçüde bilgi toplanmasını gerektirir. Tüketici Fiyatları Endeksi (TÜFE) gibi Fiyat endeksleri (Price indexes), baz yılı için sabit bir mal sepeti kullanır. Buna Laspeyres fiyat endeksi adı verilir. EKO 205 Mikro İktisat I: Ders 1 Tüketici Davranışları 133

Hayat Pahalılığı Endeksleri Laspeyres Endeksi Laspeyres endeksi: Tüketicinin baz yılında seçtiği mal sepetini satın almak için cari yılda satın almak için gerekli olan para miktarının, aynı mal demetini baz yılı fiyatlarıyla satın almak için gerekli para miktarına bölünmesiyle elde edilir. EKO 205 Mikro İktisat I: Ders 1 Tüketici Davranışları 134

Hayat Pahalılığı Endeksleri Aslı’nın Laspeyres hayat pahalılığı endeksini hesaplayalım: Satın alınan miktarları ablasının 2000 yılında satın aldığı miktarlar olarak sabit tutarak ve fiyatları cari fiyatlarla yani 2005 fiyatlarıyla harcamaları: 1,720= (100 x 2.20 + 15 x 100) EKO 205 Mikro İktisat I: Ders 1 Tüketici Davranışları 135

Hayat Pahalılığı Endeksleri Bu durumda yaşam maliyetleri için uyarlanma 1,220 YTL olmaktadır. Laspeyres endeksi: 1,720/500 = 344. Bu endeks yaşam pahalılığındaki gerçek artışı abartmaktadır. EKO 205 Mikro İktisat I: Ders 1 Tüketici Davranışları 136

Cost-of-Living Indexes kitaplar (dönem) Laspeyres endeksini kullandığımızda bütçe doğrusu I2 den I3 ‘e kaymaktadır l3 B U1 A 25 l1 20 15 10 5 l2 Gıda (kg/dönem) 50 100 200 250 300 350 400 450 500 550 600 EKO 205 Mikro İktisat I: Ders 1 Tüketici Davranışları 131

Hayat Pahalılığı Endeksleri Sizce Laspeyres endeksi yaşam pahalılığındaki artışı her zaman olduğundan fazla mı gösterir? EKO 205 Mikro İktisat I: Ders 1 Tüketici Davranışları 138

Hayat Pahalılığı Endeksleri Evet! Laspeyres endeksi fiyatlar değiştikçe tüketicilerin buna tepki vermediğini ve aynı miktarları satın almaya devam ettiklerini varsaydığı için yaşam pahalılığını olduğundan fazla gösterir. EKO 205 Mikro İktisat I: Ders 1 Tüketici Davranışları 139

Hayat Pahalılığı Endeksleri Evet! Tüketici göreli olarak daha ucuz hale gelen mallardan satın aldığı miktarları arttırarak ve pahalı hale gelen mallardan satın aldığı miktarları azaltarak aynı fayda düzeyini aynı mal demetini satın almadan elde edebilir. EKO 205 Mikro İktisat I: Ders 1 Tüketici Davranışları 139

Hayat Pahalılığı Endeksleri Paasche Endeksi Alternatif olan bu endeks cari yıldaki mal demetini cari fiyatlarla satın almak için gerekli harcamaların, aynı mal demetini baz yılı fiyatlarıyla satın almak için gerekli harcamalara bölerek elde edilir. EKO 205 Mikro İktisat I: Ders 1 Tüketici Davranışları 140

Hayat Pahalılığı Endeksleri Bu İki Endeksin Karşılaştırılması Her iki endeks baz yılı ve cari yıl fiyatlarını kullanır. Bununla birlikte, Laspeyres endeksi baz yılı tüketim miktarlarını baz alır. Paasche endeksi cari yılın tüketim miktarlarını baz alır (Ft ve Ct) EKO 205 Mikro İktisat I: Ders 1 Tüketici Davranışları 141

Hayat Pahalılığı Endeksleri Laspeyres ve Paasche endeksleri aşağıdaki denklemlerle ifade edilebilir: P F + P C LI = Ft b Ct b P F + P C Fb b Cb b EKO 205 Mikro İktisat I: Ders 1 Tüketici Davranışları 142

Hayat Pahalılığı Endeksleri Endeksleri Karşılaştırma İki tip ürün tükettiğimizi kabul edelim: Yiyecek (F) ve Giyecek (C) EKO 205 Mikro İktisat I: Ders 1 Tüketici Davranışları 141

Hayat Pahalılığı Endeksleri Endeksleri Karşılaştırma Verilenler : PFt & PCt cari yıl fiyatlarını PFb & PCb baz yılı fiyatlarını Ft & Ct cari yıldaki miktarları Fb & Cb baz yılındaki miktarları ifade etmektedir. EKO 205 Mikro İktisat I: Ders 1 Tüketici Davranışları 141

Hayat Pahalılığı Endeksleri Endeksleri Karşılaştırma Şirin (2000) Cari fiyatlarla, baz yılında satın alınan miktarların maliyeti = 1,720 (100 kg x 2.20/kg + 15 kitap x 100/kitap) Aynı mal sepetinin baz yılı fiyatlarıyla maliyeti = 500 (100 kg x 2.00/kg + 15 kitap x 20/kitap) EKO 205 Mikro İktisat I: Ders 1 Tüketici Davranışları 141

Hayat Pahalılığı Endeksleri Endeksleri Karşılaştırma Şirin (2000) EKO 205 Mikro İktisat I: Ders 1 Tüketici Davranışları 141

Hayat Pahalılığı Endeksleri Endeksleri Karşılaştırma Şirin (2000) Cari yıldaki mal demetini cari fiyatlarla satın almanın maliyeti = 1,260 = (300 kg x 2.20/kg + 6 kitap x 100/kitap) Aynı mal sepetinin (cari yıl) baz yılı fiyatlarıyla maliyeti = 720 = (300 kg x 2/kg + 6 kitap x 20/kitap) EKO 205 Mikro İktisat I: Ders 1 Tüketici Davranışları 141

Hayat Pahalılığı Endeksleri Endeksleri Karşılaştırma Şirin (2000) EKO 205 Mikro İktisat I: Ders 1 Tüketici Davranışları 141

Hayat Pahalılığı Endeksleri Paasche Endeksi Paasche endeksi de bireyin cari yıldaki mal demetini baz yılında satın alacağını varsayarak yaşam pahalılığını olduğundan küçük gösterme eğilimi taşır. EKO 205 Mikro İktisat I: Ders 1 Tüketici Davranışları 143

Hayat Pahalılığı Endeksleri 1995 yılından itibaren gelişmiş ülkelerden başlayarak hükümetler reel GSYİH hesaplarından zincir ağırlıklı (chain-weighted) fiyat endeksleri kullanmaya başlamışlardır. Bu yöntem fiyatların hızlı değişmesi ve uzun dönem karşılaştırmalarda ağırlıkların değişmesi sonucu ortaya çıkan sorunları aşmak için geliştirilmiştir. EKO 205 Mikro İktisat I: Ders 1 Tüketici Davranışları 144

Hayat Pahalılığı Endeksleri TÜFE’nin Yanlı Olması Sıra Sizde! Hükümetin, emeklilerin gelirlerini yaşam pahalılığının olumsuz etkilerinden korumak için TÜFE endeksini (Laspeyres) kullanmaya karar vermesi nasıl etkiler yaratır? EKO 205 Mikro İktisat I: Ders 1 Tüketici Davranışları 144

Devam Edecek