ISL314 ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ VE BİLİMSEL YAZIM 8. HAFTA ISL314 ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ VE BİLİMSEL YAZIM Yrd. Doç Dr. Ozan BÜYÜKYILMAZ ozanbuyukyilmaz@karabuk.edu.tr

8. Hafta Ölçme ve Ölçekleme

İçerik Araştırmada Ölçme ve Ölçekler Ölçme ve Ölçek Düzeyleri Ölçek Türleri Sürekli Ölçekler Tekli Ölçekler Çoklu Ölçekler Ölçeklerle İlgili Önemli Noktalar

Giriş Araştırma yapmak için ölçme kaçınılmazdır. Hatta araştırmaların birer ölçme olayı olduğu da söylenebilir. Bu nedenle bilimsel araştırmalarda bilimselliğin temel şartı araştırılan kavramlar, konular veya değişkenlerin ölçülebilir nitelikte olmasıdır.

Araştırmada Ölçme ve Ölçekler Ölçme; nesne ve olaylara bazı kurallara uygun olarak sayılar ve semboller vermektir. Ölçme, herhangi bir niteliği gözlemek ve gözlem sonucunda önceden tespit edilen belirli kurallara göre nesnelerin ve kişilerin özelliklerine sayılar ve semboller atamaktır. Ölçekler ise, deneklerin belli veriler baz alınarak sınıflandırıldıkları araç veya mekanizmalardır.

Ölçme ve Ölçek Düzeyleri Araştırma yöntemleri bağlamında dört temel ölçüm seviyesi vardır: Sözde (nominal) ölçüm Sıralı (ordinal) ölçüm Aralı (interval) ölçüm Oranlı (rasyo) ölçüm

Sözde (nominal) Ölçüm (1) Belli bir gruba ait olup olmamayı gösterir. Nesnelerin sadece gruplandırıldığı bir ölçme seviyesidir. Sayılar ve harfler bir kimlik olmaktan öteye gitmemektedir. Nesnelere verilen sayıların sayısal anlamları yoktur ve miktar belirtmezler.

Sözde (nominal) Ölçüm (2) cinsiyet (kadın-erkek), medeni hal (evli-bekar-boşanmış), göz rengi (mavi-yeşil-ela) Okuduğu fakülte (İİBF, İşletme, Fen, Edebiyat) Meslekler (avukat, öğretmen, polis) Sporcu forma numaraları

Sıralı (ordinal) Ölçüm (1) Sıra bildiren ölçüler verir. Bir özelliğe en az sahip olandan en çok sahip olana ya da en çok sahip olandan en az sahip olana doğru bir sıralama yapmak mümkündür. Sıralananların birbirleri arasındaki farkın mutlak boyutu konusunda bir şey söylemek imkansızdır.

Sıralı (ordinal) Ölçüm (2) Satış hacimlerine göre ilk 500 firma listesi: Tüpraş Arçelik Petrol Ofisi Kalite açısından otomobil markalarını sıralayınız? …volkswogan …toyota …mercedes Bölümleri iş olanaklarının fazlalığına göre sıralayınız? ..iktisat ..işletme ..maliye

Aralı (interval) Ölçüm (1) Sayısal olarak eşit aralıkların eşit mesafeleri temsil ettiği bir ölçek olup nesnelerin sıralanmasında kullanılır. 1 ile 2 arasındaki mesafe ile 4 ile 5 arsındaki mesafe eşittir.

Aralı (interval) Ölçüm (2) “Devletin akademisyen ücret politikası hakkında düşünceniz nedir?” Adil 1 – 2 – 3 – 4 – 5 Adil Değil “Farklı bir işte çalışmayı tercih ederdim” 1...Hiç Katılmıyorum 2…Kısmen Katılmıyorum 3…Emin Değilim 4…Kısmen Katılıyorum 5…Tamamen Katılıyorum

Oranlı (rasyo) Ölçüm (1) Daha önceki ölçeklerin tüm özelliklerini taşımakla beraber mutlak sıfır noktasına da sahiptir. Her türlü istatistiksel ve matematiksel işleme imkan tanımaktadır.

Oranlı (rasyo) Ölçüm (2) Hangi bölgede faaliyette bulunmaktasınız? …. Bölgesi Yıllık cironuz kaç TL’dir? ….. TL

Ölçek Türleri

Sürekli Ölçekler (1) Bu ölçeklerde cevaplayıcı iki uç arasında uzanmakta olan bir çizgi üzerindeki uygun bir yere işaret koyar. Değerlendirme aşamasında araştırmacı cevap çizgisini gereken sayıda aralığa böler ve cevaplayıcının cevabını rakamsal olarak ortaya koyar.

Sürekli Ölçekler (2)

Tekli Ölçekler Tek madde veya sorudan ibarettir: a) Kategorili ölçekler b) Sıralama ölçekleri c) Sabit-Toplam ölçekler d) Grafiksel / Şekilsel ölçekler e) İkili-karşılaştırmalı ölçekler

Kategorili Ölçekler (1) Cevap seçenekleri kategoriler halinde verilmektedir. Kategoriler arasında çakışma olmamalıdır yani her denek sadece bir seçeneğe ait olmalıdır.

Kategorili Ölçekler (2) Krize yönelik açıklanan ekonomik paketler sizce ne kadar etkili? …Hiç etkili değil …Pek etkili değil …Ne etkili ne etkisiz …Kısmen etkili …Oldukça etkili Hiç etkili değil 1…2…3…4…5 Oldukça etkili …Hiç etkili değil …Orta …Oldukça Etkili

Sıralama Ölçekleri (1) Deneklere inceleme konusuyla ilgili özellikler listesi verilir ve onlardan listedeki özellikleri tercih, önem sırası veya başka bir ölçüte göre sıralaması istenir.

Sıralama Ölçekleri (2) “Kalite açısından aşağıdaki otomobil markalarını en kaliteliden başlayarak sıralayınız?” …Toyota …BMW …Mercedes “Otomobil alırken tercihlerinizin belirlenmesinde aşağıdaki faktörlerin rolünü önem sırasına göre belirtiniz?” …Fiyat …Kalite …Yedek parça …İkinci eli

Sabit-Toplam Ölçekleri (1) Deneklerden, kendilerine verilen 100 tam puanın önem derecesi veya hoşlanma seviyesine göre listede verilen özelliklere dağıtılması istenir. Verilen puanların toplamı tam olarak 100 olmak durumundadır.

Sabit-Toplam Ölçekleri (2) Otomobil alırken tercihlerinizin belirlenmesinde aşağıdaki faktörlerin rolünü size verilen 100 puanı önem derecesine göre bölüştürünüz?” …Fiyat …Kalite …Yedek parça …İkinci eli

Grafiksel / Şekilsel Ölçekler (1) Özellikle okuma yazma bilmeyen ve küçük çocuklar üzerinde yapılan bu anketlerde cevaplar kelime halinde değil şekiller ve skeçlerle verilmektedir.

Grafiksel / Şekilsel Ölçekler (2) Sizce X markasının bilinirlilik düzeyi aşağıda yer alan merdivenin hangi basamağındadır?

İkili-karşılaştırmalı Ölçekler Deneklerden ikililer arasında seçim yapması istenmektedir.

Çoklu Ölçekler Birden çok maddeden meydana gelen ve maddelerin aynı ölçeğe göre değerlendirildiği ölçeklere denir. a) Likert ölçeği b) Semantik farklılıklar ölçeği c) Stapel ölçeği

Likert Ölçeği (1) Sosyal bilimler alanında yaygın olarak kullanılmaktadır. Deneklere çeşitli yargılar ve ifadeler yöneltilir ve bu yargılara katılıp katılmama derecelerini belirtmeleri istenir. Olumlu ve olumsuz durumlar eşit sayıda olmalıdır.

Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi Likert Ölçeği (2) Yanıtlayıcı, ölçekteki her maddenin anlamına ilişkin tutumunun derecesini belirtir. (-2, -1,0, +1, +2) veya (0, 1, 2, 3, 4, 5) KBUZEM Karabük Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi

Likert Ölçeği (3) Değerlendirmede iki alternatif bulunmaktadır: Ölçekte yer alan her ifade ayrı ayrı değerlendirilir. İfadeler arası korelasyon ve ilişki incelenebilir. Skorların toplamı üzerinden değerlendirme yapılabilir.

Likert Ölçeği (4) Hiç Katılmıyorum Kısmen Katılıyorum Ne Katılıyorum Ne Katılmıyorum Tamamen Katılıyorum  1 2  3  4  5   - 2 - 1  0  + 1  + 2 

Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi Likert Ölçeği (5) KBUZEM Karabük Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi

Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi Likert Ölçeği (6) KBUZEM Karabük Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi

Likert Ölçeği (7) Bir derste öğrenci gelişimini görebilmek için iki sınav yeterlidir, Tamamen Katılmıyorum Katılmıyorum Katılıyorum Tamamen Katılıyorum

Semantik Farklılıklar Ölçeği (1) İncelenen nesne/marka/ürüne ait çeşitli özelliklere ilişkin nitelendirmeler zıt kutuplara gelecek şekilde yedi noktalı bir doğru üzerine yerleştirilmiştir. Denek kendine uygun bir yere işaret koyar.

Semantik Farklılıklar Ölçeği (2) Sosyal tutumların ölçülmesinde uygun bir ölçektir, Sadece iki uç kategorinin adı vardır, İki uç nokta ters sıfatlar çiftidir, İlk izlenimlerini kayıt altına alması amaçlanır.

Semantik Farklılıklar Ölçeği (3) Volvo marka otomobiller hakkında ne düşünüyorsunuz? Hızlı …!...!...!...!...!...!...Yavaş Güvenilir …!...!...!...!...!...!...Güvenilmez Ucuz …!...!...!...!...!...!...Pahalı Klasik …!...!...!...!...!...!...Modern

Stapel Ölçeği (1) Stapel ölçeği tutumların hem yönünü hem de şiddetini ölçer. Semantik farklılıklar ölçeğine çok benzeyen Stapel ölçeğinde iki zıt sıfat kullanılması yerine bir tek sıfat kullanılır ve o sıfatlara +5/-5 veya +3/-3 arasında değerler verilir.

Stapel Ölçeği (2) Volvo marka otomobiller hakkında ne düşünüyorsunuz?

Ölçeklerle İlgili Önemli Noktalar (1) Kategori sayısı arttıkça; Ölçeğin ayırt etme özelliği artmakta, Elde edilen veriler normal dağılıma daha fazla yaklaşmakta, Cevaplayıcıların kategoriler arasında ayrım yapması zorlaşmaktadır.

Ölçeklerle İlgili Önemli Noktalar (2) Ölçeklerde denge; Olumlu ve olumsuz kategorilerin birbirine eşit olduğu ölçekler dengeli ölçeklerdir. Dengesiz ölçekte veri dağılımının sayıca fazla olan kategori yönünde olması ihtimali yüksektir.

Ölçeklerle İlgili Önemli Noktalar (3) Tek Sayıda ve Çift Sayıda Kategori: Tek sayıda kategorilerde orta nokta tarafsızlığı veya kararsızlığı belirtmektedir. Araştırmacı cevaplayıcıları taraf olmaya zorlamak için çift sayıda kategori kullanabilir.

Ölçeklerle İlgili Önemli Noktalar (4) Ölçeğin Fiziksel Formu: Kategorilerin sıralanması (yatay, dikey, kutucuklu, sürekli çizgili vb) hem karmaşaya neden olmamalı hem de formun genel yapısına uymalıdır.

Kaynakça Altunışık, Remzi, Recai Coşkun, Serkan Bayraktaroğlu ve Engin Yıldırım (2005); Araştırma Yöntemleri, 4. Baskı, Sakarya Kitabevi, Sakarya. Anonim, www.stratejikfokus.com/images/doc/Soruformu.pdf, (Erişim Tarihi: 01.04.2009). Balcı, Ali (2004); Sosyal Bilimlerde Araştırma, 4.Baskı, Pegem Yayıncılık, Ankara. Bir, Ali Atıf (2006); “Soru Formu Düzenleme”, www.aof.anadolu.edu.tr /kitap/IOLTP/2294/unite06.pdf, (Erişim Tarihi: 01.04.2009). Karagöz, Yalçın ve Süleyman Ekici (2005); “Sosyal Bilimlerde Yapılan Uygulamalı Araştırmalarda Kullanılan İstatistiksel Teknikler ve Ölçekler”, C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cilt 5, Sayı 1, s. 25-43.

Teşekkür Ederim Sağlıklı ve mutlu bir hafta geçirmeniz temennisiyle, iyi çalışmalar dilerim…