Gonad Hormonlar-Erkek Doç. Dr. Gülnur Andican CTF Tıbbi Biyokimya Anabilim Dalı

Gonad Hormonları Gonadlar; germ hücreleri ve cinsiyet hormonları (steroid yapılı) üreten organlar Germ hücrelerinin gelişmesi için yerel cinsiyet hormonları gerekli Ovaryum: ovum ve östrojen, progesteron üretir. Testis: spermatozoa ve testosteron üretir.

Testis: sperm ve androjen sentezi Germ hücreler: (seminifer tubullerde) spermatogonyum, spermatosit… Leyding hücreleri seminifer tübüllerde bağ doku içine saçılmış halde bulunur: testosteron üretir. Sertoli hücreleri: germ hücre farklılaşması ve olgunlaşması için gerekli ortamı sağlar

Testosteron sentezi Hipotalamus GnRH (peptid) Hipofiz: LH; FSH LH; testosteron üretimi için başlıca düzenleyici (ACTH’a benzer mekanizma ile) Kolesterolun StAR (steroidojenik akut düzenleyici protein) ile mitokondri iç zarına taşınma hızını artırır.

StAR (steroidojenik akut düzenleyici protein) ile Kolesterol, mitokondri iç zarına taşınır: Hız kısıtlayıcı basamak. Mitokondri iç zardaki P450scc ile pregnenolon sentezlenir (adrenal, over ve testis). (Adrenalde ACTH ile uyarılır)

Androjenler

Dihidrotestosteron Testosteron (prohormon), 5α-redüktaz ile dokularda (KC, böbrek (tip1), seminal vezikül, prostat (tip2)) androjen olan ve kendisinden daha güçlü etkiye sahip dihidrotestosterona (DHT) irreversibl indirgenir.

Düzenlenme GnRH’un pulsatil salınım ile başlar. Ön hipofizde LH (yarı ömrü 30 dak.), FSH(4 saat)salınımı LH ve FSH salınımı GnRH ve testislerin – feed back sinyallerine bağlı

Testosteron ve DHT cinsel farklılaşmada, spermatogenez, erkek tipi davranışlarda, ikincil seks karakterleri ve aksesuar yapıların gelişimi ve fonksiyonlarında etkilidir

Grup 1: Hücre içi reseptörlere bağlanan hormonların etki mekanizmaları

Hipogonadizm Azalmış testis fonksiyonları sonucu testosteron ve spermaozoa veya her 2’side az. Hipogonadotropik hipogonadizm: Hipofiz hormonları az. (Ör: Kallmann sendromu, GnRH eksik, kadın ve erkekte) Hipergonadotropik hipogonadizm: Hipofiz hormonları yüksek ve düşük testosteron (primer). Kromozom bozuklukları, Ör: Klinefelter sendromu (47, XXY); küçük testis, azospermi, infertilite görülür. Enzxim defektleri.

Hipogonadizm Testosteron sentezi yokluğu Ergenlik öncesi olursa; 2. cinsiyet karekteri gelişemez. Erişkin dönemde; karekterler geriler. Primer hipogonadizm: Testisi etkileyen olaylar testis yetmezliği (sentezdefekt). Testosteron düşük, gonodotropinler yüksek. Sekonder hipogonadizm: Gonadotropinlerin kusurlu salınımı. İzole kalıtımsal enzim kusurları.

Jinekomasti: Puberte, ilaç kullanımı (androjen ler, amfetamin, marijuana). östrojen/androjen oranı artmış. Yağ dokusu artanlarda. Serbest testosteron azalma, SHBG artış, hCG salgılayan testis tümörleri, (ilk bulgu inekomasti) Tümör: Hipofiz, testis (germ, leyding, sertoli). (hCG and α-fetoprotein ) Erektil disfonksiyon: Psikojenik ve organik sebepler: vaskuler problemlere sekonder (diabet, ateroskleroz, HT, kanser), ilaçlar.

İnfertilite: Çoğu çift gerçekte infertil değil, fertilite düşük. (evlenme yaşı, geç çocuk sahibi olma istediği, kadın karier, kontraseptifler). Kr. Hastalıklar: testikuler fonk, sperm sayısı, Hipogonadizm Enfeksiyonlar, %40 idiopatik. Değerlendirme: Semen analizi: en az 3 kez, 2-3 ay ara ile (ateş, travma, ilaç toksisite), 1 sa. içinde analiz: hacim (2-4 ml), sperm sayı (20x106/ml), harekertlilik (%30), hormon analizleri: Testosteron sabah 20-40 dak. ara ile, FSH, LH PRL: Gonodotropinleri salınımını baskıladığından bakılmalı

Gonad Hormonlar-Kadın Doç. Dr. Gülnur Andican CTF Biyokimya Anabilim Dalı

Ovaryum: dişi cinsiyet hormonları (östojenler) ve germ hücreleri Östrojenler: Hormon ailesi. Ovaryum kaynaklı başlıca 17β-östradiol üretilir Gebelikte: plesanta kaynaklı östriol de üretilir

Östrojenlerin sentezi Androjenlerden (O2, NADPH) aromatazla (P450 karma işlevli oksidazdır) Teka hücreleri: Androsteron ve testosteron kaynağı Granüloza hücrelerinde: Aromataz enzimi ile sentez Korpus luteum: progesteron ve östradiol sentezler salgılar

Östrojenler Androjelerden periferde aromataz ile de sentezlenir. Öz: erkekte tüm östradiol’un (E2) %80’i. Gebelikte: E2’nin %50‘si periferik aromataz ile adrenal androjenlerden sentezlenir. Östron çok az overlerden salınır. androstenedion östrona çevrilimi atomataz ile özellikle yağ dokuda (karaciğer, deri ve diğer dokularda da var). Enzimin artışı; hipertirodizm, yaşlanma ve obesitede: östrojenizasyon Menapoz sonrası: androstenedion östrona çevrimi ana kaynak.

Hiptalamus-Hipofiz Aksı: Döngüsel over fonksiyonu hipofiz gonodotropinlerin uygun zamanda salınımına bağlı, steroidlerin salgılanma hızları menstrüel döngü süresince değişir. Siklus; 1. gün mensturel kanamadan-bir sonraki kanamaya kadar. (28 gün) (foliküler faz: 10-16 gün, luteal faz: sabit 14 gün)

Ovulasyondan önce PG’ler artar (folikül rupturu). Luteal faz: çatlayan folikül korpus luteuma (geçici endokrin organ) dönüşür ve östrodiol ve progesteron üretir (endometriumu hazırlar). Progesteron (ana hormon, pik 8.gün) ve östrodiol artışı LH ve FSH’ı inhibe eder.

Plesanta hormonları-Gebelik Plesanta: Embrio ile anne dolaşımı arasında beslenmeyi sağlar, anne-bebek arası dolaşımı ayırır. Bir grup hormon üretir, gebeliğin devamını sağlar. hCG: Glikoprotein yapılı, LH’a benzer (α aynı, βbenzer). Korpus luteumu destekler (progesteron üretimi için).Plasentadan sentez. İmplantasyondan sonra saptanır. 1.trimestr ortasında pik sonra azalır. Erken gebelik testi. POCT. Lab kiti:sabah ilk idrar %1 yanlış negatif, Serum: kantitatif immunolojik yöntemler.

Gebelik- Ösrojenler Gebelik boyunca artar. Östriol üretimi:fetoplesantal işlevi yansıtır.

Doğum Gebeliğin sonlandırılmasından sorumlu etmenler kesin değil Uterus kasılmasını etkileyenler:Östrojenler, progestrinler, katekolaminler, Oksitosin Oksitosin: P.P, ADH yapısal benzerlik gösterir. Uterus kasılmasını uyarır. Ancak gebelik sonuna ulaşıldığında etkili. 100kat reseptör artışı olur (doğumu kolaylaştırmak için kullanılır.) Gebeliğin sonunda östrojen artışı Oksitosin reseptörlerinin sayısını artırır, progesteron azaltır. Reseptörler uterus ve meme başında bulunur. Doğum başladığında serviks genişler oksitosin salınır, daha fazla kasılma Plesanta çıktıktan sonra progesteron ve östriol hızla düşer

Meme bezi gelişimi-emzirme Östojenler: kanal gelişimini sağlar. Progesteron: Alveol farklılaşmasını sağlar. Gebelikte süt üretimini, salgılanmasını inhibe eder. Doğumdan sonra ani düşünce süt üretimi başlar. Prolaktin: Gebelikte çok büyük artış (2ng/ml-200 ng/ml). Doğumdan sonra ani düşer. Emme ile salınımı uyarılır. Emme oksitosin salınımını, kanalların kasılmasını uyarır, süt fışkırmasını sağlar.

Etki mekanizması Steroid reseptörleri gibi Östrojen reseptörü (α ve β) ve progesteron reseptörü (A, B)2 formu var: Steroid bağlayan bölge, DNA bağlayan bölge ve transkripsiyon başlatan bölge Spesifik gen transkripsiyonu, protein sentezi Cinsiyet hormon reseptörlerine diğer steroid cinsiyet hormonları bağlanabilir. HRE bağlanma dizileri çok benzer. Bazı hormonlar çapraz etkilere sahip. Östrojenler hem östrojen hem de progesteron reseptörlerinin artırırlar.

Menopoz Menstrasyonun kalıcı kesilmesidir. Mensturel döngü 51 yaş (45-55) ortadan kalkar. Yaşla birlikte atrezi, tekrarlayan ovulasyonlar: Folikül kaybı ve Overyumdan östrojen üretimi kaybı Östron (zayıf östrojen) androstenediondan periferde aromataz ile Progesteron için alternatif yok. Östron hipofizi baskılamak için yeterli değil. LH ve FSH yüksek (testoron artışı). Hirsutizm (erkek tipi kıllanma) Östradiol %90’ kadar azalır, inhibin çok düşer. Östron alt idrar yolu ve vajen epiteli atrofisini önlemeye yeterli değil. Klinik semptomlar: ısı basma, vajinal kuruluk (östradiol düştüğü için) Koroner kalp hastalığı (2kat) ve osteoporoz riski artar. Osteoporozda kemik kütlesi azalanlarda östron çok az.

Yapay agonist ve antagonistler Östojenler: Kc’den met yavaş olan 17αetinil östradiol (oral kontraseptif olarak) Klomifen: Hipotalamus östrojen R’ne bağlanır. GnRH salınımını kısıtlamaz. LH, FSH salınır birden çok folikül olgunlaşır, çoğul gebelik olabilir. Tamoksifen. Meme kanserinde. Östojen R ile bağlanır. Kararlı bileşik oluşur. R sürekli bağlı döngüye giremez, östradiol etkisi bloke olur. Osteoporoz tedavisinde: Östrojen agonisti; üreme sistemini etkilekmeksizin kemikte anabolizan etki Progestinler: 17α-alkil 19-nor testosteron andr ojenik etkisi az. (oral kontraseptif),

Hipogonadizm Primer hipogonadizm: Ovaryumu doğrudan etkileyen olaylar: over yetmezliği, (ovulasyon az, hormon sentezi az) Sekonder hipogonadizm: Hipofiz gonodotropinler işlev kaybı. Turner sendromu:Kromozomal anomali X yok, veya 46XY

İnfertilite