Arzu ATASOY Türkçe Eğitimi Bölümü 1090310413

ANLATIM BOZUKLUKLARI

Anlatım bozukluklarını 5 bölümde inceleyeceğiz Anlatım Bozukluğu Nedir? Anlatım Bozukluklarının Nedenleri Nelerdir? Sözcük Düzeyinde Anlatım Bozuklukları. Cümle Düzeyinde Anlatım bozuklukları. Anlatım Bozukluklarına Görsel Örnekler

Anlatım bozukluğu Nedir? Cümlenin, ifade edeceği anlamı açık ve anlaşılır bir biçimde ortaya koyması gerekir. Cümle mümkün olduğunca gereksiz unsurlardan arındırılmış olmalıdır. İşte bu özelliği göstermeyen cümleler, anlatım bakımından bozuktur.

Anlatım Bozukluğunun Nedenleri Ana dilini iyi öğrenememek, anadili bilincini kazanamamış olmak en önemli nedendir.(PİLANCI:2005) Özellikle gençlerin dilinde gereğinden fazla argo sözcüklerin olması.(PİLANCI:2005) Daha çok konuşmada görülen ağız özelliklerinin yazıya da uygulanması.(PİLANCI:2005)

Gereksiz Kullanılan Sözcükler Gereksiz sözcük; çıkarıldığında cümlenin anlamında ve yapısında en ufak bir daralmaya, bozulmaya yol açmayan sözcüktür. Gereksiz sözcük kullanımı duruluğa engeldir.

ÖRNEKLER Arkadaşlarla birlikte maça gidecektik. Dergideki mevcut soruları inceleyip araştırdı. Yanındakinin kulağına alçak sesle bir şeyler fısıldadı.

Karıştırılan Sözcükler Ses ve şekil özellikleri bakımından birbirine benzeyen sözcüklerin karıştırılmasından kaynaklanan bozukluklardır. bkz

ÖRNEKLER Bu iki olay arasında ince bir ayrıntı var. (Ayrıntı, teferruat; ayrım, fark.) Çalışma alışkanlığından yoksul biriydi. (Yoksul, fakir; yoksun, mahrum olmak.) Burası sanat alanında azımsanacak bir ülke. (Azımsamak, nicelik; küçümsemek, nitelik bildirir.)

3.Yanlış Anlamdaki Sözcükler Sözcükleri kendi anlamını yansıtacak biçimde kullanmamak ya da uygun olmayan bir cümlede kullanmak anlatım bozukluğuna yol açar.

ÖRNEKLER Öğrencilerin daha başarılı olabilmeleri için bir dizi önlem alındı. (Önlem; kötü ya da yanlış bir şeyi ortadan kaldırmak veya ona engel olmak amacıyla hazırlık yapmak, birtakım çarelere başvurmak demektir.Önlem almak bu cümlede kullanılamaz.)

4.Anlamca Çelişen Sözcükler Cümle içinde anlamca çelişen sözlere yer vermek, bir anlatım kusurudur. Bu durum cümlenin anlaşılmasını zorlaştırır.

ÖRNEKLER Kızım gideli, aşağı yukarı tam bir ay oldu. (aşağı yukarı, yaklaşık; tam, kesinlik bildirir.) Bu, hiç şüphesiz onun da kulağına gidebilir. (hiç şüphesiz kesinlik, gidebilir olasılık anlamı bildirir.)

5.Yapıları Bozuk Sözcükler Sözcükler, dilin kurallarına uygun biçimde türetilmeden cümlede kullanılırsa anlatım bozukluğu oluşur.

ÖRNEKLER Erdemlik, özveriyle olur. (Erdem sözcüğü, "-lik" eki almaz. Ancak erdemlilik olur.) Mahkum kaçtı mı, kaçtırıldı mı? (Kaçtırıldı diye bir sözcüğümüz yoktur. Doğrusu kaçırıldı olmalıydı.)

6.Yanlış Yerde Kullanılan Sözcükler Cümledeki anlatım bozukluğunun bir nedeni de sözcükleri bulunması gereken yerde kullanmamaktır. Özellikle sıfat ve zarf görevli sözcüklerin uygun yerde kullanılmasına özen gösterilmelidir.

ÖRNEKLER Balıkçılık,en çok hükümetlerin desteklediği sektörlerden biridir. (En çok, “desteklediği” sözcüğünün belirteci olarak kullanılmalıydı. Cümlenin doğru biçimi: Balıkçılık, hükümetlerin en çok desteklediği sektörlerden biridir.)

7.Tamlama Yanlışlıkları Ad ve sıfat tamlamalarında dilbilgisi kurallarına aykırı kullanımlar, tamlayan ile tamlanan arasındaki uyumsuzluklar ve yanlış anlamlara neden olacak tamlamalar, cümlenin anlatımını bozar.

ÖRNEKLER Araba kullanmasını biliyor mu? (Kullanmasını sözcüğündeki “sı” iyelik eki gereksizdir.doğru şekli: kullanmayı biçiminde olmalıdır.)

8.Eş Anlamlı Sözcüklerdeki Yanlışlıklar Aynı anlama gelen iki sözcüğün birlikte kullanılması, anlatım bozukluğuna yol açar. Genellikle başka dillerden alınan sözcüklerin anlamı bilinmediği için bu yanlışlığa düşülür.

ÖRNEKLER Fakir ve yoksulları sevindirmeye çalışırdı. Hakimler ve yargıçlar… Her türlü özveri ve fedâkârlıktan...

1.Yüklem Eksikliği Birleşik cümlelerde yapılan birden fazla işin bir tek yükleme dayandırılması sonucu ortaya çıkabilecek anlatım bozukluğudur.

ÖRNEKLER Sen içeri ben dışarıya doğru çıkıyorum. (İçeri giriyorsun, ben dışarıya doğru çıkıyorum.) Kahvaltıda peynir,zeytin çay içtik. (Peynir zeytin yedik, çay içtik.)

2.Özne Eksikliği Cümlede öznenin bulunmaması veya özne olmayan bir söze özne görevi yüklenmesi, cümlenin anlatımını bozar. Özellikle birden çok yüklemi bulunan sıralı cümlelerde bu türden yanlışlıklar görülür. Özne yanlışlıkları her yükleme ayrı ayrı özne buldurucu sorular yöneltilerek belirlenebilir

ÖRNEKLER Dili yasalar değil, ulus yapar; zaman içinde oluşur, arınır, durulur. (Dili yasalar değil, ulus yapar; DİL zaman içinde oluşur, arınır, durulur.) Sanığa yumruk atan ve ağlayan şoföre engel olunarak odadan çıkarıldı.(Sanığa yumruk atan ve ağlayan şoföre engel olunarak ŞOFÖR odadan çıkarıldı.)

3.Özne Yüklem Uyuşmazlığı Farklı yüklemlerin aynı özneye bağlanması sonucu ortaya çıkan anlatım bozukluklarıdır.

ÖRNEKLER Şiiri bir ben bir de Duygu ezberlemişti. (Ezberlemiştik.) Tarih testini de sen ve Müge çözsün. (Çözün) Toz bulutları sürekli yer değiştiriyorlardı. (Değiştiriyordu.)

4.Çatı Uyuşmazlığı Birbirine bağlı iki cümleden birinin eylemi etken, diğerininki edilgen olamaz. Yüklem yanlışla­rının bir bölümü de bununla ilgilidir.

ÖRNEKLER Önce öyküyü okudu, sonra da özet çıkarıldı. 2 doğru yazımı vardır: 1. (Önce öyküyü okudu, sonra da özet çıkardı.) 2.(Önce öykü okundu, sonra özet çıkarıldı.)

5.Ekeylem Eksikliği Türkçede "idi, imiş, ise" sözcükleri ekeylem olarak kullanılır. Bunların gerektiği yerde kullanılmaması anlatım bozukluğuna yol açar.

ÖRNEKLER Küçük kızın davranışları çok itici, yüzü de pek sevimli değildi. (Küçük kızın davranışları çok iticiydi, yüzü de pek sevimli değildi.)

6.Tümleç Eksikliği Cümlede, tümleç ile yüklem arasında uyum olmadığı zaman ortaya çıkan anlatım bozukluklarıdır.

ÖRNEKLER Gülçin; bu yöreyi adım adım dolaşmış, defalarca gelmişti. (Gülçin; bu yöreyi adım adım dolaşmış, bu yöreye defalarca gelmişti.) Köşe yazarlarını sevmiyor; önemli konularda hiç güvenmiyordu. (Köşe yazarlarını sevmiyor; onlara önemli konularda hiç güvenmiyordu.)

7.Nesne Eksikliği Sıralı cümlelerde yüklemlerden biri için kullanılan nesne, diğer yüklem için uygun değilse anlatım bozukluğu meydana gelir. Bu duruma neden olmamak için farklı yüklemlerin aynı nesneyi alıp alamayacağına dikkat etmek gerekir.

ÖRNEKLER Türk romanının gelişmesini istiyorsanız, yeni sanatçılara şans tanımalı ve desteklemelisiniz. (Türk romanının gelişmesini istiyorsanız, yeni sanatçılara şans tanımalı ve onları desteklemelisiniz.)

8.Karşılaştırma Yanlışları Karşılaştırmaların yerinde ve doğru yapılmamasından kaynaklanan anlatım bozukluklarıdır.

ÖRNEKLER Baklavayı, kardeşimden çok severim. Bu cümlede, ilk bakışta şöyle bir anlam söz konusudur: Baklavayı da seviyorum, kardeşimi de; ama baklavayı, kardeşime tercih ediyorum. Bu cümledeki mantıklı karşılaştırma şöyle yapılmalı: Baklavayı, kardeşimden çok ben severim.

SORU Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir anlatım bozukluğu vardır? A) İlgililer bu konuda görüş alışverişinde bulundular. B) Bu tür etkinliklerin çoğaltılması gerektiğini düşünüyorum. C) Gazetelerde yer alan haberleri değerlendirecekler. D) Bundan sonraki amacımız halkI bilinçlendirmek olacak. E) O dönemde para üç katı değer kaybetmişti.

YANIT A, B, C, D seçeneklerinde herhangi bir anlatım bozukluğu yok. Ancak E‘ de "paranın üç kat de­ğer kaybetmesi" ifadesi anlatımı bozmuştur. Pa­ra; üç kat-, beş kat değer kazanabilir. Ama hiçbir zaman üç ya da beş kat değer kaybedemez. Üç­te bir, üçte iki değer kaybedebilir. Anlatılmak iste­nen de bu olsa gerek. Cümle "O dönemde para, üçte iki değer kaybetmişti." biçiminde düzeltilebi­lir.. Doğru cevap (E) seçeneğidir.

SORU Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir anlatım bozukluğu vardır? A) işe geç geleceğini hiç olmazsa bana haber verseydin bari. B) O anda, dertleşebileceği bir dosta ihtiyacı vardı; ama yanında kimse yoktu. C) Bu karara varmadan önce, onların da görüş ve önerilerini dikkate alman gerekirdi. D) Yazıda onun resimlerinden pek söz edilmiyor oysa o, çok yetenekli bir sanatçı. E) Beğendiğimiz o evi satın aldık; ancak oraya önümüzdeki yıl taşınabileceğiz.

YANIT "hiç olmazsa" ve "bari" sözcükleri cümleye aynı anlamı katan sözcüklerdir. Aynı anlama gelen sözcüklerin bir cümlede birlikte kullanılması anla­tım bozukluğuna yol açar. Doğru cevap (A) seçeneğidir.

SORU Sözünü ettiğiniz binayı ne gördüm ne de yerini bilirim. Bu cümledeki anlatım bozukluğu aşağıdakileri!! hangisinden kaynaklanmaktadır? A) Nesne eksikliğinden B) Gereksiz yere bağlaç kullanılmasından C) Tamlayan eksikliğinden D) Yüklemin olumlu olmasından E) Tümleç eksikliğinden

YANIT Soru kökünde yer alan cümledeki anlatım bozukluğu bir tamlayan eksikliğinden ileri gelmektedir. Cümle şöyle düzeltilebilir: "Sözünü ettiğiniz binayı ne gördüm ne de binanın yerini bilirim." Doğru cevap (C) seçeneğidir.

SORU Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir anlatım bozukluğu vardır? A) Doğanın güzelliğidir beni burada en çok etkileyen. B) Bir ailenin verdiği insanüstü bir çabanın öyküsüdür bu. C) Aslında gerçeğin ta kendisidir anlattıkları. D) Tasarıları arasında ona yer yoktu aslında. E) Şimdiye değin hiç karşılaşmamıştım böyle bir durumla.

YANIT A, C, D ve E‘ deki cümlelerde anlatım bozukluğu yok. Ancak B‘ deki cümlede "verdiği" sözcüğü anlam bakımından yanlış kullanılmıştır. Çünkü di­limizde "çaba vermek" diye bir anlatım kalıbı yok­tur. Bu sözün doğrusu "çaba göstermektir. Onun için cümle şöyle düzeltilebilir: "Bir ailenin gösterdiği insanüstü bir çabanın öyküsüdür bu." Doğru cevap (B) seçeneğidir.

Görsel Örnekler…

BAŞVURULAN GENEL AĞ ADRESLERİ http://www.edebiyatogretmeni.net/anlatim_bozukluklari.htm http://www.bilgicik.com/yazi/anlatim-bozukluklari/ http://www.turkceciler.com/Dersnotlari/anlatim_bozukluklari.html http://www.gramerimiz.com/anlam_bakimindan_anlatim_bozuklugu.htm