VAKA-KONTROL ARAŞTIRMALARI Analitik araştırmaların en kolay, ucuz ve kısa zamanda sonuç alınan türüdür. Belirli bir hastalığı olanlar  Vaka grubu Bu hastalığı olmayanlar  Kontrol grubu Bu araştırma yönteminde, sonuçtan hareket ederek nedeni bulma yolu izlenmektedir.

Örn.: Hodgkin hastalığı ile geçmişte yapılan tonsillektomi ameliyatı arasında nedensel bir ilişki olup olmadığını araştırmak için; Vaka grubu olarak  Hodgkin’liler, Kontrol grubu olarak  Sağlam kişiler alınır.

Vaka Grubu (Hastalar)   “Etkenle” karşılaşanlar “Etkenle” karşılaşmayanlar ( a ) ( b )   Kontrol Grubu (Sağlamlar) “Etkenle” karşılaşanlar “Etkenle” karşılaşmayanlar ( c ) ( d )

Vaka grubunda etkenle karşılaşma oranı =  a / (a+b)  x k Kontrol TOPLAM (+) a c a+c (-) b d b+d a+b c+d a+b+c+d Vaka grubunda etkenle karşılaşma oranı =  a / (a+b)  x k Kontrol grubunda etkenle karşılaşma oranı =  c / (c+d)  x k Tahmini Rölatif Risk (odds ratio): axd / bxc X2 veya t testi ile oranlar arasındaki farkın önemli olup olmadığı incelenebilir.

Vakaların Seçimi 1- Herhangi bir sağlık kurumunda (hastane v.b.) belirli bir hastalık tanısı konulan kişiler. 2- Genel populasyonda veya belirli bir toplumda (okul, yurt, kışla gibi) saptanan tüm vakalar arasından seçim yapılabilir.   1. yol yaygın olarak kullanılır. Hem kolay hem de ucuz bir vaka seçim yoludur. 2. yol pratik olmamasına rağmen daha güvenilir ve tarafsız sonuçlar verir. Çünkü bu sonuçlar topluma genellenebilir.

Kontrol Grubunun Seçimi Epidemiyolojinin temel stratejilerinden birisi karşılaştırmadır. Kontrol grubu bu karşılaştırmaya ve varsa farklılığı göstermeye yarar.

Kontrol Grubu Kaynakları 1- Hastane veya bir sağlık kurumuna başvuranlar, 2- Akrabalar, 3- Komşular veya arkadaşlar, 4- Toplam nüfus.

Vaka ve Kontrol Gruplarının Seçiminde Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar 1- Vaka ve kontrol grupları bazı özellikler (yaş, cins, ırk v.b.) yönünden benzer seçilmelidir. Buna dikkat edilmezse sonuçlar yanıltıcı olabilir. Örn.: Akciğer kanseri ile sigara içme arasındaki ilişki araştırmasında vakalar yaşlı ve erkek, kontroller genç ve kadın ise sonuçlar yanıltır. 2- Gözlem ve ölçümler hem vaka hem de kontrol grubunda aynı koşullar altında ve aynı uygulanarak yapılmalıdır. Örn: Anketörler eğitim düzeyi, yaş ve cins gibi özellikler yönünden benzer olmalı, aynı yöntemler ve aletler kullanılmalıdır. 3- Kontrolleri seçerken ekonomik koşullara uygunluk da dikkate alınmalıdır.

Vaka-Kontrol Araştırmalarının Yararları a- Uygulama yönünden kolay ve ucuz araştırmalardır. Kısa sürede, az sayıda personel kullanılarak istenilen veriler toplanabilir. b- Toplumda seyrek görülen ve etkenle karşılaştıktan sonra ortaya çıkması için uzun bir latent dönem gereken hastalıkların etyolojilerinin araştırılmasında en uygun yöntemdir. c- İzlem araştırmalarında olduğu gibi araştırmayı terk etme sorunu yoktur. d- Farklı bölgelerde, farklı kişilerce yapılan araştırmalarda elde edilen benzer sonuçlar hastalık etyolojisi hakkında kesin bir kanıya vardırabilir.

Vaka-Kontrol Araştırmalarının Sakıncaları a- Vaka ve kontrol grupları evrenlerini temsil eder nitelikte değilse, sonuçlar evrene genellenemez. Sadece üzerinde araştırma yapılan grup için gereklidir. b- Bu yöntemde evren bilinmediği için, elde edilen sonuçlardan morbidite ve mortalite hızları, rölatif ve atfedilen risk gibi epidemiyolojik ölçütler bulunamaz. c- Sonuç (hastalık) veya şüphe edilen etkenden (neden) hangisinin önce başladığını saptamak güç olabilir.

d- Çeşitli nedenlerle taraf tutma (bias) olasılığı yüksektir d- Çeşitli nedenlerle taraf tutma (bias) olasılığı yüksektir. Bu nedenler: * Verilerin elde edileceği kayıtların tam ve doğru olmaması. * Anket uygulanacak ise, geçmişle ilgili bilgilerin hatırlanmasının güç olması. * Vakalar farklı kurumlardan seçilmiş iseler tanı koymada farklı kriter ve yöntemler kullanılmış olması. * Vakaların hayatta olması ve bunlar üzerinde inceleme yapılması.