MALİYET ve YÖNETİM MUHASEBESİ Prof.Dr.M.Sema ÜLKER AYYILDIZ

Kârlılık ve Likidite beklentileri MUHASEBENİN AMAÇLARI Bilgi Sistemi İşletme Yönetimi İdare Kontrol Kârlılık Likidite Dış Ortam Kâr Dağıtımı Kârlılık ve Likidite beklentileri İşletme Yönetiminin Kontrolü Alacaklıların korunması Vergi Temel Finansal Tablolar Finansal Muhasebe İşletme İçine Bilgi Veren Muhasebe Sistemi İşletme Dışına Bilgi Veren Muhasebe Sistemi Konsolide Finansal Tablolar Kanunen Kabul edilebilir Uygulama Maliyet ve yönetim Muhasebesi

MUHASEBENİN AMAÇLARI VE BÖLÜMLENDİRİLMESİ İşletme Muhasebesi İşletme İçine Bilgi Vermeye Yönelik Muhasebe ( İnternal Muhasebe) İşletme Dışına Bilgi Vermeye Yönelik Finansal Muhasebe ( Eksternal Muhasebe) Maliyet Muhasebesi Finansal Muhasebe Yatırım Hesaplamaları İşletme Temel Finansal Tabloları Konsolide Finansal Tablolar Fiili Maliyetleme Standart Maliyetleme Fiili günlük kayıt düzeni Finansal Planlama Bütçeler Bütçe Kontrol Ticaret Hukukuna uygun Vergi Hukukuna Uygun U F R S & M 27

Maliyet Kavramı ve Sınıflandırılması Maliyet: Elde edilecek bir mamul veya hizmet karşılığındaki, para cinsinden ölçülebilecek tutardır. Maliyet Muhasebesi : İşletme yönetimine ; 1. Birim maliyetin tespit bilgisi ( stokların ve satışların maliyetine ilişkin) 2.Plan ve bütçelerin hazırlanması ve izlenmesi 3. Faaliyetlerin kontrolü ve performans raporlarının hazırlanması 4. Kısa ve uzun vadeli kararların alınmasında gerekli olan verilerin, bilgi haline getirilmesi amaçlarını taşır.

ödeme   Faktör maliyeti üretim maliyeti üretilen mamul maliyeti S.M.M Gider

Üretim Maliyetleri D.İlk Madde ve Malzeme ( D.HM) D.İşçilik Genel Üretim Giderleri Birincil Maliyetler Şekillendirme maliyetleri

Maliyetlerin Çeşitlerine göre İlk Madde ve Malzeme giderleri İşçi Ücret ve giderleri Memur ücret ve giderleri Dışardan sağlanan fayda ve hizmetler Çeşitli Giderler Vergi resim ve harçlar Amortisman ve tükenme payları Finansman giderleri

Maliyetlerin İşletme Fonksiyonlarına göre Sınıflandırılması Mamul üretim giderleri Hizmet üretim giderleri Ar/ ge giderleri Pazarlama, satış giderleri Genel yönetim giderleri Finansman giderleri

Maliyet Rakamının Gerçekleşip , Gerçekleşmemiş olmasına göre Maliyetleme 1) Fiili Maliyetleme: Tüm üretim faktörleri tutarlarının kayıt ortamına girmiş bulunan fiili maliyet tutarları üzerinden maliyetin belirlenmesi. Teorik olarak mümkün olan fakat pratikte üretime eşzamanlı olarak maliyet çıkarma ihtiyacı nedeni ile faaliyet dönemi içindeki hesaplamalarda kullanılması sorun yaratacağından modifize edilerek kullanılacak sistem “ Ayarlanmış Fiili Maliyetleme Sistemi” dir. Direkt İlk Madde ve Malzeme Gideri fiili, D.İşçilik Gideri fiili, Genel Üretim Gideri ise götürü yükleme şeklinde maliyet tespit edilir. 2)Önceden Tespit : A ) Tahmini Maliyetleme : Maliyetim ne olabilir sorusuna cevap aranan maliyetleme sistemi. B) Standart Maliyetleme : Maliyetim ne olacaktır sorusuna mamul birimi için oluşturulan mamul reçetesinde belirlenen standartlar üzerinden maliyetlerin kayıtlara alındığı izlendiği maliyetleme sistemi.

Maliyet Kavramına Verilen Genişliğe Göre Maliyetleme 1- Tam Maliyetleme : Birim maliyet tespit edilirken, maliyet taşıyıcısına tüm üretim faktörlerinden pay verilmesidir. 2- Değişken Maliyetleme : Birim maliyet içerisine sadece değişken maliyetlerin alınıp, sabit üretim maliyetlerinin tümünü faaliyet gideri şeklinde göz önüne alınan maliyetleme sistemidir. Bu durumda stokta kalan mamul maliyeti içinde de sabit maliyet payı bulunmayacaktır. Özellikle kısa vadeli fiyatlandırma kararlarında ve aylak kapasiteyi yeni satış olanakları arayacak şekilde yönetime yardımcı bilgiler üreten maliyetleme sistemidir. 3- Normal Maliyetleme : Değişken maliyetlerin tümü, sabit maliyetlerin ise kapasite kullanım oarnına göre hesaplanmış kısmı mamul maliyetine yüklenir. Boş kapasiteye isabet eden sabit genel üretim maliyetleri Kâr/ Zarar hesabına aktarılır. 4- Asal Maliyetleme : Direkt maliyetleme olarak da isimlendirilen, mamul maliyeti içinde yalnız direkt ilk madde ve malzeme gideri ile direkt işçilik giderini esas alan bir yöntemdir.

MALİYET DAVRANIŞLARI Maliyetlerin faaliyet hacmi karşılığında gösterdikleri davranış biçimleri

Toplam Maliyet (TL) Üretim Miktarı Birim SABİT MALİYET

Toplam Maliyet (TL) Üretim Miktarı Birim DEĞİŞKEN MALİYET

Toplam Maliyet (TL) Üretim Miktarı YARI DEĞİŞKEN YARI SABİT

Trakya da kurulu bir işletme, İstanbul piyasası için üretim ve satış yapmaktadır. Fabrikanın üretim kapasitesi yıllık 10.000 birim gücündedir. İstanbul piyasasına 6.000 birim satış yapmaktadır. Satış fiyatı 100 TL/b dir. 10.000 Birim üretim kapasitesinde maliyetleri şöyledir: Değişken maliyetler 60 TL/b Sabit maliyetler 250.000TL/yıl İSTENEN : 1.Bu işletmenin İstanbul piyasası faaliyetinin Kâr veya zararı nedir ? 2.Sadece İstanbul piyasası için üretim yapması durumunda Kâr veya zarar durumu nedir? 3.İşletmeye İstanbul piyasa fiyatını etkilemeyecek şekilde Kanada’dan pazarlama maliyetlerini de Kanalı firmanın üstlendiği 70 TL/b fiyat teklifi gelmiştir. İşletme bu fiyatı kabul etmeli midir ? Toplam kârı 70.000.-TL olacak şekilde ne kadar bir karşı fiyat teklifi götürmelidir ?

ÇÖZÜM TAM MALİYETLEME SİSTEMİNE GÖRE GELİR TABLOSU ( 10.000 Birim üretip, 6.000 Birim satması durumunda ) SATIŞLAR 600.000.- TL (-) SMM değişken 600.000.- sabit 250.000.- Σ üretim maliyeti 850.000.- (-) DSMStok 340.000.- 510.000.- Brüt Satış Kârı 90.000..- TL İŞLETME 90.000.- TL KÂR ELDE ETTİĞİNİ DÜŞÜNMEKTEDİR

ASLINDA BU İŞLETME ZARAR DURUMUNDADIR DEĞİŞKEN MALİYETLEME SİSTEMİNE GÖRE PROFORMA GELİR TABLOSU (10.000 Birim üretip, 6.000 Birim satması durumunda) SATIŞLAR 600.000.- TL SMdeğişkenMaliyeti 360.000.- Brüt KATKI 240.000.- (-) Sabit maliyet 250.000.- ZARAR (10.000.-) TL

6.000 Birim Üretip, 6.000 Birim Satması Durumunda Proforma Gelir Tablosu SATIŞLAR 600.000.- TL (-) SMM Değişken 360.000.- Sabit 250.000.- 610.000.- ZARAR ( 10.000.- ) TL

BAŞABAŞ ANALİZİ GELİR = GİDER 0 KÂR DURUMU ↓ ↓ satış fiyatı TL MİKTAR BB MİKTARI BB HACMİ GELİRLER GİDERLER BB NOKTASI (0 KAR NOKTASI) GELİR = GİDER 0 KÂR DURUMU ↓ ↓ satış fiyatı x = Sabit Gider + Değ.Gid.x Miktar miktar Satış Fiyatı x Miktar – Değ.Gid x Miktar = Sabit Gider Miktar ( Satış Fiyatı – Değ.Gid.) = Sabit Gider Sabit Gider BBMiktarı = Satış Fiyatı – Değ.Gid.

Güvenlik oranı (Fiili Satışlar- BB Satışlar) / Fiili satışlar veya

Güvenlik Oranı (Margin of Safety) Güvenlik Oranı, güvenlik payı hesaplandıktan sonra bulunan orandır İşletmenin zarardan ne kadar uzakta olduğunu ortaya koyar İşletmenin karşılaşacağı zararı, satışları ne kadar arttırmakla karşılanabileceğini gösterir GP = Xfiili - XBBN (X: satış veya üretim miktarı) GO = GP / Xfiili

ÜRETİM FAKTÖRLERİ TUTARLARININ TESPİTİ INPUT OUTPUT ÜRETİM SÜRECİ D.Hammadde D.İşçilik Genel Üretim Giderleri D.Hammadde Maliyetlerinin Tespiti : Stok kartları, Stok Değerleme Yöntemleri İşletme içi Hammadde bilgilerinin işleyişi Satıcı Firma Muhasebe Satın alma- Kalite/Kontrol Ambar Atölye Hammadde istek fişi Hammadde siparişi

Has Maliyet ( gerçek parti maliyeti) Stok Değerleme Yöntemleri Has Maliyet ( gerçek parti maliyeti) Ortalama yöntemleri 1.Basit ortalama 2.Tartılı ( Ağırlıklı ) ortalama 3.Hareketli ortalama İlk giren İlk Çıkar ( FIFO)Yöntemi Son Giren İlk Çıkar (LIFO) Yöntemi En Düşük Fiyatlı ilk Çıkar (LOFO) Yöntemi En Yüksek Fiyatlı İlk Çıkar (HIFO) Yöntemi Direkt- Endirekt İşçilik Ayırımı Doğrudan doğruya mamul birimi ile ilişki kurulan ve kurulamayan işçilikler.

Kaptan işletmesi büro tipi çelik iskemle üretmektedir Kaptan işletmesi büro tipi çelik iskemle üretmektedir. 31 Aralık’ta sona eren faaliyet dönemi içinde 5.000 birimlik üretime başlanmış, 4.800 adet üretim tamamlanmıştır. 4.500 tanesi , 300 TL/B fiyat ile satılmıştır. Yarı mamuller hammadde açısından %100, D.işçilik ve genel üretim giderleri açısından % 50 tamamlanmış durumdadır. Direkt işçilik giderleri ve genel üretim giderleri 220.5 00.- TL olarak; Satış ve Yönetim giderleri toplamı 202.500. -TL olarak gerçekleşmiştir. Vergi gideri aşağıdaki gibi hesaplanmaktadır: Kâr tutarı 3.750. -TL’ya kadar vergi oranı % 20’dir. Kâr tutarının 3.750.- TL’lık kısmını aşan bölümü % 45 ‘lik vergi dilimine tabidir.

Hammadde stoklarına ait kayıtlar aşağıdaki gibidir: Hammadde Alımları 2 Ocak 600 m. 33 TL’dan 10 Mart 2.000 m. 30 TL’dan 15 Haziran 3.000 m. 37,50 TL’dan 10 Ekim 2.500 m 45 TL’dan Kullanılan Hammadde 15 Nisan 400 m 10 Ağustos 3.000 m 5 Kasım 1.600 m İSTENEN: İlk Giren İlk Çıkar (FIFO) yöntemine göre stoklarını değerleyen bu işletmenin, faaliyet dönemi üretim birim maliyetini bularak Gelir Tablosunu düzenleyiniz.

D.Hammadde maliyetleri(FIFO) STOK KARTI   GİREN ÇIKAN KALAN Tarih Açıklama Miktar B.maliy Tutar B.malit B.malyt 02.Oca Satın alınan 600 33 19.800 10.Mar 2000 30 60.000 15.Nis İmalata sevk 400 13200 200 6.600 15.Haz 3000 37,5 112.500

 Tarih  Açıklama Miktar   B.M.  Tutar  Miktar B.M Tutar 10.Ağu İmalata sevk   200 33 6600 2000 30 60.000 800 37,5 30.000 2200 82.500 10.Eki Satın alınan 2500 45 112.500 05.Kas 1600 600 22.500 8100 304.800 5000 169.800 3100 135.000

D.Hammadde miktar ve tutar dengesi D.B.D.İ.M.M. ----- ------ + Net alışlar 8100 m. 304.800 TL. (-)D.S.D.İ.M.M 3100 m. 135.000 TL. =üretimde kullanılan 5000 m. 169.800 TL.

Birim maliyetin tespiti Mamul DSYM D.İ.M.M. 4.800 B. +200x%100=200 B. 5.000 B. D.İ.G&GÜG 4.800 B. +200x%50 = 100 B. 4.900 B. Birim başına Maliyetler D.İ.M.M. 169.800 TL/ 5.000 B = 33,96 TL/B. D.İşç.&GÜG 220.500 TL/4.900 B.= 45 78,96TL/B T.M.M. 78,96 TL/B. X 4.800 B.=379.008.- TL

DSYM STOK Maliyet Dökümü D.İ.M.M 33,96 TL/B. x 200 B.x %100 = 6.792 D.İşç.&GÜG 45 TL/B. x 100 = 45 11.292

KAPTAN İMALAT ŞTİ. ÖZET GELİR TABLOSU A- Net satışlar 1.350.000 B- Satışların maliyeti 355.320 Brüt satış kârı 994.680.- C- Faaliyet Giderleri(-) 202.500.- Faaliyet karı veya zararı 792.180.- D- Diğer faaliyetlerden olağan gelir ve karlar - E- Diğer faaliyetlerden olağan gider ve zarar(-) - F- Finansman gideri(-) - Olağan kâr veya zarar 792.180.- G- Olağan dışı gelir ve kar H- Olağan dışı gider ve zarar(-) Dönem kârı veya zararı İ- Dönem karı vergi ve diğer yas. yük. karş.(-) *355.543,50 Dönem net kârı veya zararı 436.636,50.- *3.750.- X % 20 750.- 788.430.-X % 45 354.793,5 355.543,50

Genel Üretim Maliyetleri Doğrudan doğruya bir mamul birimi ile ilişki kurulamayan ama üretim sürecinde katlanmak zorunda olduğumuz diğer tüm üretim maliyetleri. Fabrika bina kirası Makinelerin amortismanı Endirekt Malzeme Endirekt İşçilik Enerji Tamir Bakım Sigorta Dışardan sağlanan fayda ve hizmetler

Genel Üretim Maliyetlerinde Karşılaşılan Sorunlar Üretim Kapasitesi karşısında Sabit, Değişken, Yarı-Değişken, Yarı-Sabit olma durumları. Aynı anda birden farklı çeşitte üretim yapılması durumunda mamullere yüklenmesi sorunu. Fiili tutarlarının üretim bittikten çok sonra kayıt ortamına alınabilmesi. Birden fazla esas üretim merkezlerinde ve yardımcı hizmet merkezlerinde oluşmaları.Bu oluşumların tespitinde birinci dağıtımın yapılması. Yardımcı hizmet merkezleri genel üretim maliyetlerinin esas üretim merkezlerine yüklenmesi. İkinci dağıtımın oluşturulması.