Anayasa Değişiklik Paketi Neler Getiriyor? Nazan Moroğlu, LL.M İKKB Koordinatörü, TÜKD Genel Başkanı

Anayasa’da Değişiklik Nasıl Yapıldı, Neden Tartışılıyor? Anayasa değişikliğinin hazırlanışı; TBMM’de görüşülmesi, oylanması, kabul edilmesi ve Resmi Gazetede yayınlanmasından sonra Anayasa Mahkemesine başvurulması ve kısmen iptal edilmesi ile Referanduma sunulma aşamalarında yaşananlar halen tartışılmaya devam ediyor. Şekil Açısından : sadece tek partinin temsilcilerinin hazırladığı, tartışılmadan ve yine aynı partinin oylarıyla kabul ettiği bir değişiklik olması. İçerik Açısından: Yapılan 26 madde ve 2 geçici maddelik değişiklikte Hukuk Devletini ve Yargı Bağımsızlığını zedeleyen değişikliklerin bulunması. Referandumda, değişikliklerin tümüyle oylanacak olması açısından tartışmalar devam ediyor.

1982 Anayasası daha önce 16 kez değiştirildi 17 1982 Anayasası daha önce 16 kez değiştirildi 17. Değişik Neler Getiriliyor ? Değiştirilen Maddeler Sırasıyla: Kadın erkek eşitliği 2004’de Anayasada yapılan değişiklikle getirilen “Kadın erkek eşit haklara sahiptir. Devlet bu eşitliği yaşama geçirmekle yükümlüdür” kuralına, Anayasanın 10. md.sinde değişiklik yapılarak ikinci fıkrasına “Bu maksatla alınacak tedbirler eşitlik ilkesine aykırı olarak yorumlanamaz” cümlesi ile aşağıdaki fıkra eklenmiştir. “Çocuklar, yaşlılar, özürlüler, harp ve vazife şehitlerinin dul ve yetimleri ile malul ve gaziler için alınacak tedbirler eşitlik ilkesine aykırı sayılmaz.”

5 Aralık 1934: Kadınlara Seçme Seçilme Hakkı Anayasa 10. md.sinde Yapılan Değişiklik Kadın Erkek Eşitliğini Fiilen Sağlayacak Temeli Oluşturmamaktadır Aslında, yapılan her Anayasa Değişikliğiyle Türkiye’de Kadının İnsan Haklarında ilerleme olmuştur. 5 Aralık 1934: Kadınlara Seçme Seçilme Hakkı 2001: Ailede Eşler arası Eşitlik (md.41). 2004: Kadın erkek eşit haklara sahiptir, devlet eşitliği sağlamakla yükümlüdür (md.10).

Ancak, 2007 Anayasa Taslağında Kadının İnsan Haklarında Geri Adım Eşitlik maddesi: KADINLAR, yaşlılar, çocuklar, engelliler gibi TOPLUMUN KORUNMAYA MUHTAÇ KESİMİ….

2007 Anayasa Taslağında: Yürürlükteki Aile Planlamasına ilişkin Kural da Kaldırılmıştı.

Kadın Erkek Eşitliği konusundaki 2010 Anayasa Değişikliği : Kanun önünde eşitlik md.sinde 2004’de yapılan değişikliğe “Devletin kadın erkek eşitliğini sağlamak amacıyla alacağı tedbirler eşitlik ilkesine aykırı olarak yorumlanmaz” cümlesi eklenmiştir Ancak, kadın erkek eşitliğinin fiilen yaşama geçirilmesine temel oluşturmak üzere, atama ve seçimle gelinen yerler için belli bir orana yer verilmemiştir. Kadınların TBMM’de ve Yerel Yönetimlerdeki oranlarına baktığımızda, bu değişiklik YETERSİZDİR ve EKSİKTİR.

Siyaset Kapısı Kadınlara Kapalı Seçim yılları ve kadın milletvekili sayısı * 1935 - 395 milletvekilinin 18'i kadın milletvekili (% 4.6) * 1943 - 435 milletvekilinin 16'sı kadın milletvekili.(% 3.7) * 1950 - 487 milletvekilinin 3'ü kadın milletvekili. (% 0.6) * 1957 - 610 milletvekilinin 7'si kadın milletvekili (% 1.1) * 1965 - 450 milletvekilinin 8'i kadın milletvekili. (% 1.8) * 1973 - 450 milletvekilinin 6'sı kadın milletvekili (% 1.3) * 1991 - 450 milletvekilinin 8'si kadın milletvekili (% 1.8) * 1999 - 550 milletvekilinin 22'si kadın milletvekili. (% 4.0) * 2002 - 550 milletvekilinin 24'ü kadın milletvekili. (% 4.4) * 2007 - 550 milletvekilinin 50'si kadın milletvekili. (% 9)

29 Mart 2009 Yerel Seçim sonuçlarına göre: Yerel Yönetimlerde Kadınlar 16 Büyükşehir Belediyesi Başkanının tamamı erkek (%100) 3281 İl Genel Meclisi üyesi’nin 3166’sı erkek (%96,49). 3281 İl Genel Meclisi üyesi’nin 115’i kadın (%3,51) İl, ilçe ve beldelere seçilen 2093 Belediye Başkanı’nın %99,10’si erkek 2093 Belediye Başkanı’nın sadece 26’sı kadın (% 0,90). 32392 Belediye Meclisi üyesinin 30921’i erkek (% 95,46). 32392 Belediye Meclisi üyesinin 1.471’i kadın (% 4,54). Kadın Erkek Eşitliği Demokrasinin Temel Kriteri Olduğuna Göre Gerçek Demokratik Açılım Kadın Erkek Eşitliği İçin Yapılmalı..

Anayasa’da ve Yasalarda Eşitlik Olsa da Fiilen Yaşama Geçirilmesi Mümkün Olmuyor Kadınların karar verici konuma gelebilmesi için Özel Önlemler Açık İfadeyle Belirtilmelidir, 2010 Anayasa Değişikliği Bu Açıdan Yetersiz..

Aslında Kadının siyasette eksik temsili bir demokrasi meselesi.. Anayasada Değişiklik Yapılırken Kadının İnsan Hakları Mücadelesini Sürdüren Kadın Kuruluşlarının Görüşü Dikkate Alınmadı Aslında Kadının siyasette eksik temsili bir demokrasi meselesi.. 1935 yılında yapılan seçimlerden sonra TBMM’de yer alan 18 kadın milletvekili ile Türkiye “siyasette kadın oranıyla” Dünya ikincisi 2010 yılında ise Türkiye Dünyada 129. sırada.. NE YAPMALI?? Kadın kuruluşlarının önerileri dikkate alınmalı… Anayasa’da “Seçimle ve atamayla gelinecek konumlar için her bir cinsin en az % 30 oranında temsil ve katılımını fiilen sağlayacak şekilde özel önlemler alınır” cümlesine yer verilmeli..

1982 Anayasası’nda Yapılan 17. Değişik ile Neler Getiriliyor ? Kişisel verilerin korunması için Anayasanın 20 nci md.sine aşağıdaki fıkra eklenmiştir. “Herkes, kendisiyle ilgili kişisel verilerin korunmasını isteme hakkına sahiptir. Bu hak; kişinin kendisiyle ilgili kişisel veriler hakkında bilgilendirilme, bu verilere erişme, bunların düzeltilmesini veya silinmesini talep etme ve amaçları doğrultusunda kullanılıp kullanılmadığını öğrenmeyi de kapsar. Kişisel veriler, ancak kanunda öngörülen hallerde veya kişinin açık rızasıyla işlenebilir. Kişisel verilerin korunmasına ilişkin esas ve usuller kanunla düzenlenir.” Zaten, Türkiye, bu konudaki uluslar arası sözleşmeyi onaylamış ve Kişisel Verilerin Korunması Hakkında Kanun Tasarısı Nisan 2008’de TBMM Adalet Komisyonu gündemine alınmıştır..

1982 Anayasası’nda Yapılan 17. Değişik ile Neler Getiriliyor ? Yurt dışına çıkışlarda, vatandaşlık ödevi nedeniyle engellenme kaldırıldı.. Anayasasının 23 üncü maddesinin beşinci fıkrası aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir. “Vatandaşın yurt dışına çıkma hürriyeti, ancak suç soruşturması veya kovuşturması sebebiyle hâkim kararına bağlı olarak sınırlanabilir.” Çocuk haklarına anayasal temel Anayasanın 41 inci maddesinin kenar başlığı “I. Ailenin korunması ve çocuk hakları” şeklinde değiştirilmiş ve maddeye aşağıdaki fıkralar eklenmiştir. “Her çocuk, korunma ve bakımdan yararlanma, yüksek yararına açıkça aykırı olmadıkça, ana ve babasıyla kişisel ve doğrudan ilişki kurma ve sürdürme hakkına sahiptir. Devlet, her türlü istismara ve şiddete karşı çocukları koruyucu tedbirleri alır.” Değişiklik herhangi bir açılım getirmemektedir. Çünkü; Türkiye Çocuk Hakları Sözleşmesini onaylamıştır. Ayrıca Çocuk Koruma K’da.; TCK:da; Medeni K.da çocuğun yararına düzenlemeler yapılmıştır.

1982 Anayasası’nda Yapılan 17. Değişik ile Neler Getiriliyor ? Sendikal hakların geliştirilmesi (?) Anayasa 51. mad. 4. fıkrası “Aynı zamanda ve aynı işkolunda birden fazla sendikaya üye olunamaz” yürürlükten kaldırıldı. (Bu durum çalışanlar açısından kaos yaratır.) Memurlar ve diğer kamu çalışanlarına toplu sözleşme hakkı tanınması; Anayasanın 53 üncü maddesinin kenar başlığı “A. Toplu iş sözleşmesi ve toplu sözleşme hakkı” olarak değiştirilmiş ve “Memurlar ve diğer kamu görevlileri, toplu sözleşme yapma hakkına sahiptirler. Toplu sözleşme yapılması sırasında uyuşmazlık çıkması halinde taraflar Kamu Görevlileri Hakem Kuruluna başvurabilir. Kamu Görevlileri Hakem Kurulu kararları kesindir ve toplu sözleşme hükmündedir” fıkraları eklenmiştir. “Kamu Görevlileri Hakem Kurulu’nun” kararlarına karşı Memurların yargıya başvurma hakları var mı? HAYIR . Çünkü, “Kurulun kararları kesindir!” Memurlara“GREV HAKKI DA” verilmiyor. Ayrıca, “Memurların mali hakları” halen yasa ile düzenlenirken, YENİ DEĞİŞİKLİKLE ARTIK “TOPLU SÖZLEŞME” İLE DÜZENLENİYOR ve yasal güvence kalkıyor.

1982 Anayasası’nda Yapılan 17. Değişik ile Neler Getiriliyor ? Anayasanın “Grev ve Lokavt”ı düzenleyen 54 üncü maddesinin üçüncü ve yedinci fıkraları yürürlükten kaldırılmıştır. “Grev esnasında greve katılan işçilerin ve sendikanın kasıtlı veya kusurlu hareketleri sonucu, grev uygulanan işyerinde sebep oldukları maddi zarardan sendika sorumludur.” “Siyasi amaçlı grev ve lokavt, dayanışma grev ve lokavtı, genel grev ve lokavt, işyeri işgali, işi yavaşlatma, verim düşürme ve diğer direnişler yapılamaz.” Bu durum sendikaların işlevinin zayıflatılması anlamına gelmeyecek mi?

1982 Anayasası’nda Yapılan 17. Değişik ile Neler Getiriliyor ? Bilgi Edinme Hakkı; Kamu Denetçiliği Kurulması Anayasanın 74 üncü maddesinin kenar başlığı “VII. Dilekçe, bilgi edinme ve kamu denetçisine başvurma hakkı” şeklinde değiştirilmiş, maddeye şu fıkralar eklenmiştir: “Herkes, bilgi edinme ve kamu denetçisine başvurma hakkına sahiptir. Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığına bağlı olarak kurulan Kamu Denetçiliği Kurumu idarenin işleyişiyle ilgili şikâyetleri inceler. Kamu Başdenetçisi Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından gizli oyla dört yıl için seçilir. Seçimi iktidarın tercihine kalıyor, …il üç oylamada aranan çoğunluk sağlanamazsa dördüncü oylamada en fazla oy alan aday seçilmiş olur.” Seçim yöntemi, kamu denetçisinin işlevi ile bağdaşmamaktadır.

1982 Anayasası’nda Yapılan 17. Değişik ile Neler Getiriliyor ? Anayasanın 84.md.sinin ilgili son fıkrası yürürlükten kaldırılarak, Siyasi partinin kapatılmasına sebep olan milletvekilinin milletvekilliğinin düşmesine son veriliyor. 2007 yılında yapılan değişiklikte unutulan TBMM Başkanlık Divanı ile ilgili Anayasanın 94 üncü maddesi değişikliği… “İlk seçilenlerin görev süresi iki yıldır, ikinci devre için seçilenlerin görev süresi ise o yasama döneminin sonuna kadar devam eder.” Genel Seçimlerin 4 yılda bir yapılması düzenlendiğinde TBMM Başkanlık süresinin değiştirilmesi ise unutulmuştu…

1982 Anayasası’nda Yapılan 17. Değişik ile Neler Getiriliyor ? Yüksek Askeri Şura kararlarına yargı denetiminin açılması.. Anayasanın 125 inci md.sinin ikinci fıkrasına “Ancak, Yüksek Askerî Şûranın terfi işlemleri ile kadrosuzluk nedeniyle emekliye ayırma hariç her türlü ilişik kesme kararlarına karşı yargı yolu açıktır” şeklindeki cümle eklenmiş ve dördüncü fıkrasının birinci cümlesi aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir: “Yargı yetkisi, idarî eylem ve işlemlerin hukuka uygunluğunun denetimi ile sınırlı olup, hiçbir surette yerindelik denetimi şeklinde kullanılamaz.”

1982 Anayasası’nda Yapılan 17. Değişik ile Neler Getiriliyor ? Anayasanın 128 inci md.sinin “Üst kademe yöneticilerinin yetiştirilme usul ve esasları, kanunla özel olarak düzenlenir” fıkrasına aşağıdaki cümle eklenmiştir. “Ancak, malî ve sosyal haklara ilişkin toplu sözleşme hükümleri saklıdır.” Memur ve diğer kamu görevlilerine disiplin cezası olarak verilen uyarı ve kınama cezalarına karşı yargıya başvuru hakkı; Anayasanın 129 uncu maddesinin üçüncü fıkrası aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir. “Disiplin kararları yargı denetimi dışında bırakılamaz.”

1982 Anayasası’nda Yapılan 17. Değişik ile Neler Getiriliyor ? Anayasanın 144 üncü maddesi başlığı ve içeriğinde değişiklik: Adalet hizmetlerinin denetimi (Yürürlükteki Başlık: Hakim ve Savcıların Denetimi) MADDE 144 – Adalet hizmetleri ile savcıların idarî görevleri yönünden Adalet Bakanlığınca denetimi, adalet müfettişleri ile hâkim ve savcı mesleğinden olan iç denetçiler; araştırma, inceleme ve soruşturma işlemleri ise adalet müfettişleri eliyle yapılır..” Böylece; Hakimlerin denetimi artık doğrudan Adalet Bakanı eliyle yapılır hale gelecek… (Yürürlükteki maddeye göre …hakkında soruşturma ve inceleme yapılacak olandan daha kıdemli hakim veya savcı eliyle yapılır.)

1982 Anayasası’nda Yapılan 17. Değişik ile Neler Getiriliyor ? Askeri yargının görev alanının daraltılması ve sivillerin askeri mahkemelerde yargılanmasına son verilmesi; (Anayasa 145. md.) Askeri Yargıtay’ın (156.md) ve Askeri Yüksek İdare Mahkemesinin (157.md) bağımsızlığının güçlendirilmesi maddeden “askerlik hizmetlerinin gereklerine” ibaresi çıkarılmış: “Askeri Yargıtay’ın kuruluşu, işleyişi, mensuplarının disiplin ve özlük işleri, mahkemelerin bağımsızlığı, hakimlik teminatı ve askerlik hizmetlerinin gereklerine göre kanunla düzenlenir.” Ekonomik ve Sosyal Konsey’in kurulmasına anayasal temel getirildi (md. 166).

1982 Anayasası’nda Yapılan 17. Değişik ile Neler Getiriliyor ? HYSK’nın yeniden yapılandırılması (md.159) “ … Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu yirmi iki asıl ve on iki yedek üyeden oluşur; üç daire halinde çalışır.”… HSYK’ya üye atama yöntemi ve Adalet Bakanı’nın Kurulun başkanı olmaması, Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi kararında ve AB İstişari Ziyaret Raporunda yazılı: “Cumhurbaşkanının, Avrupa Konseyi’nin Hakimlerin Bağımsızlığına İlişkin ilkesi uyarınca HSYK üyeliklerine atama yetkisinin kaldırılması ve yargının tam anlamıyla tarafsızlığının ve bağımsızlığının sağlanması, Adalet Bakanı ve Müsteşarına HSYK’da yer verilmemesi, yargıç ve savcıları denetleyecek müfettişlerin HSTK’na bağlanması, denetimde Adalet Bakanına ve adalet müfettişlerine rol verilmemesi, HSYK sekreter-yasının Kurula bağlanması, hakim adaylarının seçiminde Adalet Bakanına rol tanınmaması, hakimlerin idari yönden Adalet Bakanlığına bağlılıklarının kaldırılması; önemle vurgulanmıştır.

1982 Anayasası’nda Yapılan 17. Değişik ile Neler Getiriliyor ? Anayasa 146.- 147.md.lerinde değişiklik: Anayasa Mahkemesinin yeniden yapılandırılıyor, üye sayısı artırılıyor, (11 asil+4 yedek üye yerine, 17 üye atanacak) ANAYASA MAHKEMESİ ÜYELERİ ARASINDA, halen 11 ÜYEDEN 4’ü TAMAMI İLE YÜRÜTMENİN TAKDİRİNE YANİ MUTLAK TERCİHİNE BIRAKILMIŞTI. Yapılan değişiklikte ise, 17 üyenin 10’u iktidarın Takdirine bırakılmıştır. 4 Üyeyi seçme TAMAMEN CUMHURBAŞKANININ TAKDİRİNDE. 3 ÜYE YİNE CUMHURBAŞKANININ SEÇTİĞİ YÖK’ten 3 ÜYE TBMM'DE OY ÇOKLUĞUYLA YANİ İKTİDAR PARTİSİNCE SEÇİLMEKTEDİR. Bu maddede yapılan değişiklikle, Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru yolu açılıyor. (Alt yapısı hazırlanmadan yürürlüğe gireceği için; Mahkemeyi işlemez hale getirecektir)

1982 Anayasası’nda Yapılan 17. Değişik ile Neler Getiriliyor ? Anayasa’nın Geçici 15. maddenin kaldırılıyor, darbecilerin yargılanması yolu açılmasa da, bu maddenin kaldırılması genel kabul görmektedir. “GEÇİCİ MADDE 18 – Bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihte Anayasa Mahkemesinin mevcut yedek üyeleri asıl üye sıfatını kazanır. Bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten itibaren otuz gün !!! içinde, Anayasa Mahkemesinin yeniden yapılandırılması tamamlanır… GEÇİCİ MADDE 19 – Bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten itibaren otuz gün içinde !!! Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu değişiklik çerçevesinde yeniden yapılandırılacaktır…. MADDE 26 – Bu Kanun yayımı tarihinde yürürlüğe girer ve halkoyuna sunulması halinde tümüyle oylanır.

Değişiklik Paketinin Tümüyle Oylanması Yurttaşların “evet” diyebileceği kurallar ile hukuk devleti adına “hayır” denilmesi gereken kurallar, aynı pakette yer alıyor. Vatandaşa,değişikliklerin tümü aynı pakette tek oy ile karar vermesi dayatılıyor, vatandaşın özgür iradesiyle oy vermesi engelleniyor. Oysa, Halkoyuna sunulduğunda tümüyle oylanması: Venedik Komisyonu’nun 21 Aralık 2006 tarihinde yürürlüğe giren “Referandumlarda İyi Uygulamalar Kılavuzu”nun 30. maddesine aykırı. 30. maddeye göre “Seçmenler, aralarında bir bağ olmayan farklı sorulara aynı anda oy vermek zorunda bırakılmamalıdır”..

Bir toplumsal sözleşmedir. Anayasa yapılırken veya değiştirilirken Anayasa Değişikliği Anayasa, bir ülkede birlikte yaşamanın kurallarının yer aldığı temel yasadır. Bir toplumsal sözleşmedir. Bu nedenle, Anayasa yapılırken veya değiştirilirken toplumun ilgili her kesiminin temsilcisinin bulunması ve görüşünün yer alması gerekirdi. Özellikle Referandumda yurttaşın özgür iradesi sınırlandırıldığı için “hayır” diyeceğine inanıyorum.

Referandumda Neden Hayır Anayasa tek partinin teklifiyle ve tek partinin oylarıyla değiştirildi. Tartışılmadan, eleştiriler dikkate alınmadan hızla TBMM’den geçirildi. Kadın haklarıyla ilgili değişiklik; kadın kuruluşlarının, kadın hukukçuların görüşü alınmadan yapıldı. Kadın haklarının fiilen uygulanmasını destekleyecek bir hüküm getirilmedi. Anayasa Mahkemesi ve Hakimler Savcılar Yüksek Kurulu gibi hukuk kurumlarının yeniden yapılandırılması için değişiklik yapıldı. Hakimlerin, savcıların, hukuk kurumlarının görüşü alınmadı. Hukuk Devletini; yargı bağımsızlığını güçlendirecek, yargının sorunlarına çözüm getirecek kurallara yer verilmedi. Yargının bağımsızlığını, tarafsızlığını zedeleyen değişiklikler konusunda ilgililerin karşı çıkması dikkate alınmadı.

Anayasa Mahkemesi İptal kararı Gerekçesi Anayasa’nın değiştirilen 159. maddesinin üçüncü fıkrasının üçüncü tümcesinde yer alan “…iktisat ve siyasal bilimler …” ve “… üst kademe yöneticileri …” ibareleri iptal edildi. Anayasa’nın Değiştirilen 159. Maddesinin Beşinci Fıkrasının Birinci Tümcesinde Yer Alan “… ancak bir aday için …” ibaresi iptal edildi 5982 sayılı Kanun’un 22. maddesiyle değiştirilen Anayasa’nın 159. maddesinin beşinci fıkrasında Yargıtay, Danıştay ve Türkiye Adalet Akademisi ile birinci sınıf adlî ve idarî yargı hâkim ve savcıları tarafından Kurul üyelerinin doğrudan seçilmesi öngörülmektedir. Ancak bu seçimlerde her seçmenin ancak bir aday için oy kullanması esası getirilmişti. Anayasa Mahkemesince “Seçmen iradesinin gerçek anlamda oya yansımasını sınırlaması” gerekçesiyle iptal edildi. Aslında Yurttaşın iradesini paketin tümü için “evet” veya “hayır” şeklinde sınırlandıran 26. maddenin de Anayasa Mahkemesince benzer gerekçeyle iptal edilmesi gerekmez miydi???

Şimdi söz vatandaşta: 12 Eylül'lere 12 Eylül'de HAYIR. "Çünkü… Meclislerin öyle kararları olabilir ki, bu kararlar ulusun yaşamına giderilmesi mümkün olmayan zararlar verebilir." Mustafa Kemal Atatürk

Genç Demokrasimiz Çok Kesinlere Uğradı Ama bu 12 Eylül’de HAYIR diyelim sivil darbeye izin vermeyelim