TÜRKİYE’DEKİ SEL FELAKETİ AFYON KOCATEPE ÜNİVERSİTESİ FEN-EDEBİYAT FAKÜLTESİ COĞRAFYA BÖLÜMÜ TÜRKİYE’DEKİ SEL FELAKETİ DANIŞMAN: Arş. Grv. Okan BOZYURT HAZIRLAYAN:Ömer BASKIN 030109043

İÇERİK SELİN TANIMI SEL NEDENLERİ ÇAMUR SELİ TÜRKİYEDE YAŞANAN SELLER SELLERDEN KORUNMA SONUÇ VE ÖNERİLER

SEL Akarsuyun su kütlesinin arttığı ve su seviyesinin çok üstüne çıktığı durumlardır. Sel sırasında akarsuyun hızı ve yükü de artar. Bu sırada akarsu, eğer yatağı bu artan su kütlesini geçirecek kapasitede değilse yatağından taşar ve çevresini su ve alüvyona boğar. Doğu Karadeniz

Selin en sık rastlanan sebebi kuvvetli ve uzun süreli yağıştır. Seller kar erimesi sonuçu oluşan kuvvetli akışlar veya drenaj kanallarının tıkanması sonucunda meydana gelebilir. İster büyük nehirlerin kıyısına yerleşmiş ister dağ yamaçlarında yaşıyor olsun isterse çöllerde bulunsun her yerdeki insanların rastlayabileceği türde bir doğa olayıdır. Bangladeş

Seller tarım alanları , yerleşme yerleri , yollar , köprüler gibi beşeri tesisleri tahrip ederek fert ve ülke ekonomisinde olumsuz etkilere sahip oldukları gibi can kaybına da yol açabilirler. Bartın ABD

Akarsuların su taşıma miktarı değişkenlik gösterir, bazen uzun süre yağış almayan veya az yağış alan bir alanda akışlar yavaşlar bazen de aynı alanda yağışlı bir periyotta güçlü akışlar olabilir. Kozcağız İngiltere

SU SEVİYESİNİN YÜKSEKLİĞİ Sel sırasında akım miktarı arttığından akarsuyun seviyesi de yükselir. Yükselme miktarı akarsu yatağının derinliğine ve genişliğine bağlı olarak değişir. Sel sırasında akarsu seviyesindeki yükselme miktarı yatağın derinliğinden daha fazla ise, su yataktan dışarıya taşar. Çünkü sel sırasındaki maksimum su seviyesi bilinirse, akarsu yatağının bu suyu geçirecek kapasitede olmayan kısımları derinleştirmek veya kenarlarına seddeler yapılmak suretiyle suyun yataktan taşması ve çevreye yayılıp zarar vermesi önlenebilir.

Taşkın Eğrisi Gecikme Süresi Taşkın Doruğu Taşkın Eğrisi Yağış Yağış Akım Yağış Yükselen Kısım Alçalan Kısım Zaman Taşkın Eğrisi

TAŞKIN SÜRESİ VE ZAMANI Taşkın süresi onun başlangıcı ile bitişi arasında geçen süredir. Taşkın zamanı ise taşkınların yılın hangi mevsim veya mevsimlerinde meydana geldiğidir. Taşkın sırasında su ve alüvyon baskınına uğrayabilecek sahaların bazı özelliklerinin bilinmesi de gereklidir. Bunlar; taşkına maruz kalabilecek sahanın alanı, hangi amaçla kullanıldığı ve taşkın sularının çekilme süresini tayin eden litolojik yapı ve eğim gibi özelliklerdir.

SEL NEDENLERİ Selin en sık rastlanan sebebi kuvvetli ve uzun süreli yağıştır. Seller kar erimesi sonucu oluşan kuvvetli akışlar veya drenaj kanallarının tıkanması sonucunda da meydana gelebilir. Dağlık bölgelerde ise seller kar erimesi veya yağışla birleşen kar suyundan meydana gelir. Çok nadir olarak da barajların çökmesi ve taşmasından kaynaklanan sellere rastlanılmaktadır. İstanbul Suriye

İstanbul Sele en çok nehir yataklarından taşmaları sonucu rastlanır. Nehir yataklarına gelen suyun sele dönüşmesine yatakların amacı dışında kullanılması da çok etkili olmaktadır. Günümüzde çarpık kentleşme sonucu dere yataklarının gecekondulaşma bölgesi haline gelmesi ve nehir yataklarının değiştirilmesi sonucu her yıl ülkemizde büyük mal ve hatta can kayıplarına rastlanmaktadır.

Doğu Karadeniz Dağlık alanlarda yağış ve tepelerdeki karın erimesi sonucu dere yatakları taşıyamayacağı miktarda su ile dolar ve ani seller oluşur. Özellikle dağ eteklerindeki yerleşim yerleri için heyelan tehlikesi de yaratan bu seller oldukça tehlikeli olmaktadır.

Ülkemizde sel oluşturan yağışlar kuzeybatı, güneybatı ve güneyden gelen alçak basınçlar ile bunlara bağlı cephe sistemlerinin yağışlarıdır. Ayrıca Kuzey Anadolu Dağlar, Toroslar ve Ege Denizi kıyılarına dik olarak uzanan dağların yamaçlarında oluşan orografik yağışlar ile karasal bölgelerde oluşan konveksiyon yağışları sel felaketi oluştururlar.

Ülkemizde kış aylarında görülen sel felaketleri cephe ve orografik karakterli yağışların etkisiyle oluşurken, yaz aylarında görülen sel felaketleri ise konveksiyonel yağışların eseridirler. Bahar aylarında kar erimeleri yaz aylarında ise ani akışlar da sel felaketlerinin oluşmasına etki ederler.

ÇAMUR SELİ Çamur akıntıları, bunlar, normal akışa en yakın olan kütle hareketleridir. Su ile doygun hale gelmiş olan maddeler oldukça hızlı bir şekilde ve vadileri izleyerek hareket ederler. Çamur akıntıları, yarı kurak ve kurak bölgelerde çok görülür ve bu sahalarda topografyayı şekillendiren etkenlerden biri olarak rol oynar.

Ülkemizde 13 Temmuz 1995’te o günkü yağışın 28 Ülkemizde 13 Temmuz 1995’te o günkü yağışın 28.2 mm’yi Temmuz ayı toplamının 88.8 mm’yi bulduğu, Beşparmak Dağının kuzey eteğinde kurulu olan Senirkent’te beş ayrı koldan meydana gelen çamur akıntısı neticesi 74 kişi hayatını kaybetmiştir.

Yamaçların dik olması, ıslanınca kayganlaşan formasyonların, özellikle killi maddelerin varlıkları, sağanak halinde şiddetli yağışlar ve sonuçta bitki örtüsünün azlığı çamur akıntılarının oluşmasını kolaylaştıran başlıca koşullardır. Bu şekilde harekete geçen kütleler, aslında çamurdan oluşmakla birlikte, birkaç ton ağırlığında kayaları da beraberinde sürükleyebilirler.

Çamur akıntısının cephesi, ileriye doğru hareketi sırasında önüne çıkan büyük küçük taşları ve blokları toplar; bir süre sonra kaya parçalarından ve çamurdan oluşan sulu bir hamur halini alır. Çamur akıntılarının sürükleme kuvvetleri çok fazladır. Bunlar bir çok yapıları temellerinden sökebilir; yolları, tarlaları ve yerleşmeleri yıkabilirler.

TÜRKİYE’DE YAŞANAN SELLER Türkiye’de her yıl ortalama 200’e yakın sel felaketi yaşanmaktadır. Bazı örnekler; Şırnak’ın Habur ilçesine bağlı Bostancı köyünde 1965 ve 1988 yıllarında sel felaketi yaşanmış, 12 kişi hayatını kaybetmiş, bütün köy halkı yapılan prefabrik evlere taşınmak zorunda kalmıştır. 25 aralık 1968 -02 ocak tarihleri arasında Tarsus kenti ve ovası esas olarak Tarsus nehrinin taşkınlarına maruz kalmış ve toplam 250.000 dekar arazi su baskınına uğramıştır. Bu arada 60,000 dekar tahıl alanı, 3470 dekar sebze bahçesi, 584 adet bina ve tesis zarar görmüştür. 4 insan ve 1260 hayvan ölmüştür.

4 Kasım 1995 İzmir taşkınında 61 kişi hayatını yitirmiş, bine yakın ev yıkılmış üç binden fazla ev ve iş yeri hasar görmüştür. Toplam taşkın zararı 10 Trilyon TL’yi aşmıştır. Doğu Anadolu Bölgesinde 1929-2002 yılları arasında temmuz ve haziran aylarında meydana gelen sel felaketleri sonucu 424 kişi hayatını kaybetmiştir. Ülkemizde 1955, 1990 yılları arasında 568 taşkın olayı gerçekleşmiş 16 milyon hektar tarım alanı sel suları altında kalmıştır. Ülkemizde 17 ağustos ve12 kasım 1999 depremleri dikkate alınmaz ise son 110 yılda doğal afetlerden hayatını kaybeden 390 bin kişinin %58’i sel felaketi sonucu hayatını kaybetmiştir. Ülkemizde sel felaketleri sonucu yılda ortalama 100 milyon dolar maddi kayıp meydana gelmektedir. Ülkemizde 1940-2000 yılları arasında yaşanan doğal afetlerin %30’unu sel felaketi oluşturmaktadır.

08.05.2001 tarihinde Hatay’da sel felaketi yaşanmış 2000’e yakın ev ve iş yeri ile 719 bin dönüm ekili alanı sular altında kalmış sel felaketi nedeniyle şehrin alt yapısında çok büyük zarar meydana gelmiş 60’a yakın köprü ve menfez tahrip olmuştur.

ÇAYELİ VE KOZCAĞIZ’DA YAŞANAN SEL FELAKETİ

AB

DİĞER ÜLKELERDEN GÖRÜNTÜLER

SELLERDEN KORUNMA Selin yapmış olduğu hasar sadece su basması ile sınırlı değildir. Aynı zamanda sel ile beraber akan çamur ve diğer dağ kalıntıları da büyük problemlere neden olur. Seller %70’i insanlar uykuda iken geceleri oluştuğu için doğru ve zamanında uyarılamayan insanlar için büyük tehlike oluştururlar. Seller her zaman yağmur yağan yerlerde görülmez. Tüm gün boyunca günlük güneşlik olan bir yer kilometrelerce öteden gelen sel suları tarafından da tahrip edilebilir. Bu nedenle meteorolojik olaylar takip edilmeli ve sellerden korunma hakkında bilgi alınmalıdır.

Seller oluşma süreleri bakımından 2’ye ayrılır. 1-Sel ve taşkınlar, bir hafta veya daha uzun bir süre içinde dere ve nehir yataklarında dağlık alanlarda, şehirlerde ve kıyılarda oluşabilir. 2-Ani seller, 6 saat içinde ve çöller dahil dünyanın her tarafında oluşabilirler.

SONUÇ VE ÖNERİLER Sel felaketinin ana kaynağını nüfus artışı, bilinçsiz yerleşim ve ihtiyaçtan dolayı tarıma açılan akarsu yatakları oluşturmaktadır. Meydana gelen sel felaketlerinin çoğunluğu ülkemizin Doğu Karadeniz Bölgesinde oluştuğu görülmektedir. Bunun en önemli nedeni eğimli arazi, şiddetli yağışlar, toprak kaymaları ve çarpık yerleşimdir. Bu bölgemizde yerleşim yeri seçimine dikkat edilmeli, dere yatakları yerleşim ve tarıma açılmamalıdır.

Büyük şehirlerde oluşan sel felaketinin nedeni ise daha çok altyapı yetersizliğinden kaynaklanmaktadır. Altyapı sorunu beraberinde taşkınlara yol açmakta ve bazı çukur alanlarda biriken sel suları salgın hastalıklara neden olmaktadır. Diğer bölgelerimizde sel sularının felakete dönüşmesinin nedeni akarsu vadilerinin tarım ve yerleşmeye açılmasıdır. Örneğin Çarşamba Ovası’nda olduğu gibi.

Sel sularını felakete dönüştürmemek için; dere yatakları tarım ve yerleşmeye açılmamalı, erozyonla mücadele edilerek yeşil ve ağaçlık alanlar çoğaltılmalı büyük şehirlerde altyapı sorunları giderilmeli ve uygun noktalarda barajlar kurularak sel suları kontrol altına alınmalıdır.

Gelişmiş ülkelerde olduğu gibi sel gözetleme ve sel uyarısı şeklinde ihbarlar yapılmalıdır. Sel çantaları bulundurmak gerekmektedir. Hava durumu ve raporlarını sürekli takip edin. Otomobildeyseniz görünüşe aldanmayarak dibi görülmeyen hiçbir sel suyuna otomobil ile girmeyin, sel suları ile karşılaşınca durun ve başka yöne gidin.Unutmayın dizinize kadar yükselmiş sel suyu otomobilinizi götürebilir. Kestirme yolları değil belirlenmiş tahliye yollarını kullanın. Sel suları çekilmeye başlamadan tehlike geçmiş sayılmaz ve yerel idare tarafından izin verilmedikçe evinize dönmeyin. Selden etkilenmiş yiyecekleri sel suları ile taşınmış sebze ve meyveleri imha edin şişe suyundan başka su içmeyin.

TEŞEKKÜRLER..