ÇOCUKLARDA SORUMLULUK DUYGUSU GELİŞİMİ

SUNUM AKIŞI Sorumluluğun tanımı Sorumluluk sahibi bireylerin özellikleri Sorumluluk sürecinin değişmez öğeleri Sorumluluk duygusunun gelişiminde ailenin rolü Yaşa uygun sorumluluklar

SORUMLULUK Sorumluluk:Başkalarının haklarına saygılı olmak ve kendi davranışlarının sonuçlarını üstlenmek şeklinde tanımlanabilir.

Anne-babalar olarak çocuklarımızı, sorumluluk sahibi bireyler olarak yetiştirmek istiyoruz. Kendi kendine yetebilen, bağımsız, üretken bireyler olarak yetişmesini, eğitimine önem vermesini, ödevlerini zamanında yapmasını, iyi notlar almasını, giyimine ve temizliğine özen göstermesini, basit ve küçük ev işlerinde yardımcı olmasını, başkalarına saygılı olmasını ve hata yaptığında fark edip düzeltmelerini bekliyoruz. Listeyi istediğimiz kadar uzatabiliriz. Bazen çocuklarımızın küçücük omuzlarına kocaman kocaman yükler biniyor bazen de hiç sorumluluk taşıyamıyorlar.

Çok yükümlülük veren anne-baba kadar hiç sorumluluk vermeyenlerde hatalı davranmaktadır. Aile yaşamı genel bir denge üzerinde, kararında olmalıdır. Sorumluluk doğuştan getirilen değil, öğrenilen bir kavramdır. Sorumluluk duygusu, bebeklik ve çocukluk döneminden itibaren kazandırılmalıdır. Bu duygunun kazandırılmasında aile içi iletişim, çocuğa olan tavır, uygulanan disiplin anlayışının (kararlılık ve tutarlılık) rolü büyüktür.

Sorumluluk Sahibi Bireyler: Kendi kaynaklarını kullanan, Kendine güvenen, Kendi kararlarını kendisi veren, Davranışlarının sonuçlarını üstlenen, Bağımsız hareket eden,

Sorumluluk Sahibi Bireyler: Başkalarının haklarını çiğnemeden, kendi ihtiyaçlarını karşılayabilen, Öz eleştiri yapabilen, İş birliğine yatkın, Zamanı etkin kullanabilen kişilerdir. Mutlu, uyumlu ve başarılıdırlar

Sorumluluk Sahibi Olmayan Bireyler; Üzerine düşen görevlerin farkında olmadığı gibi, yerine getirmekte istemez. Kendi işlerinin başkalarının tarafından yapılmasını bekler. Başkalarına yük olurlar ve başkalarını suçlarlar. Kendi duygu ve düşüncelerinin arkasında durmazlar. Başkalarının haklarına, duygu ve düşüncelerine saygı göstermezler. Kendi görevlerini yerine getirmediği gibi başkalarına olan görevlerini de yerine getirmezler. Uyumsuz, tembel ve bencil olurlar

Sorumluluk kazandırmaya yönelik her sürecin temel ve değişmez öğeleri ; 1-Bilgilendirme: Çocuğun davranışında istenen değişimin gerçekleşebilmesi için önce, çocuğun bu değişim hakkında bilgilendirilmesi gerekir. Çocuk davranışındaki değişimi bir ihtiyaç olarak görebilmekte

Sorumluluk kazandırmaya yönelik her sürecin temel ve değişmez öğeleri ; 2-Takip Etme: Çocuk, yapacağı iş hakkında bilgilendirildikten sonra, ona bir süre tanınması ve bu süre içinde işi yapıp yapmadığının takip edilmesi çocuğun sorumluluğu almasını kolaylaştırır.

Sorumluluk kazandırmaya yönelik her sürecin temel ve değişmez öğeleri ; 3-Geri Bildirimde Bulunma: Eğer çocuk kendisine verilen sorumluluğu yerine getiriyorsa, olumlu sözler söylenerek motive edilmesi çocuğun kendine olan güvenini artırır, kendisiyle gurur duymasını sağlar.

Sorumluluk kazandırmaya yönelik her sürecin temel ve değişmez öğeleri ; 4-Hatırlatma: Çocuk sorumluluğu almakta direnç gösteriyorsa yeniden bilgilendirme yapılması gereklidir. 5-Tekrar: Yapılması gerekenlerin sabırlı ve kararlı bir biçimde belirli aralıklarla tekrarlanması çocukta sorumluluk davranışının gelişmesine yardımcı olacaktır.

SORUMLULUK BİLİNCİNİ GELİŞTİRMEDE AİLENİN ROLÜ Beklentilerinizde gerçekçi olmaya çalışın. * Prensip:Kuralları belirlerken çocuğunuzun yaşını ve özel durumlarını dikkate alın.

SORUMLULUK BİLİNCİNİ GELİŞTİRMEDE AİLENİN ROLÜ Bazı davranışlarının yaşı gereği doğal ve geçici olduğunu unutmayın. *Prensip:Bazı davranışlar gelişim sürecinin parçasıdırlar.

SORUMLULUK BİLİNCİNİ GELİŞTİRMEDE AİLENİN ROLÜ Çocuğunuza davranışı ile ilgili beklentinizi tam olarak öğretin. *Prensip:Bildiğini veya yaşı gereği bilmesi gerektiğini varsaymayın.

SORUMLULUK BİLİNCİNİ GELİŞTİRMEDE AİLENİN ROLÜ Sorunlarla karşılaşmadan önce doğru davranışı hatırlatın. *Prensip:Kendisinden beklenenleri bildiğinden emin olun.

SORUMLULUK BİLİNCİNİ GELİŞTİRMEDE AİLENİN ROLÜ İyi davranışını kullanma olanağı veren uygun ortamlar hazırlayın. *Prensip:Deneyimlerle öğrenmesini kolaylaştırın.

SORUMLULUK BİLİNCİNİ GELİŞTİRMEDE AİLENİN ROLÜ Çocuğa kuralların düzenlenmesi ve uygulanmasında aktif rol ve sorumluluk verin. “Sabahleyin zamanında kalkabilmen için odana saat koyuyorum.” *Prensip:Kuralları benimsemesi ve uyması daha kolay olur.

SORUMLULUK BİLİNCİNİ GELİŞTİRMEDE AİLENİN ROLÜ Her türlü durum için değil de, günlük yaşantınızı olumsuz biçimde etkileyen sorunlarla ilgili kural koyun. *Prensip:Kurallar karmaşası içinde kalmayın.

SORUMLULUK BİLİNCİNİ GELİŞTİRMEDE AİLENİN ROLÜ Kontrolün anne-babada olması, çocuğun yaptığı her şeyin kontrol edilmesi anlamına gelmemektedir. *Prensip:Hayata hazırlayacak becerileri edinmesine fırsat verilmelidir.

SORUMLULUK BİLİNCİNİ GELİŞTİRMEDE AİLENİN ROLÜ Aile üyeleri çocukla ilgili amaç ve beklentilerde uyuşmalıdır. *Prensip:Tutarlı kurallar, güven,düzen ve kontrol sağlar.

SORUMLULUK BİLİNCİNİ GELİŞTİRMEDE AİLENİN ROLÜ Çocuğunuzun sizi tartışma ortamı içine çekmesine izin vermeyin. “Oynamak istemeni anlıyorum ama şimdi yatman gerekiyor.” *Prensip:Durumla ilgili bir ifade kullanarak çok açık bir şekilde ondan ne istediğinizi söyleyin.

SORUMLULUK BİLİNCİNİ GELİŞTİRMEDE AİLENİN ROLÜ Çocuğunuza bütün özellikleri ile değer verdiğinizi, sevdiğinizi hissettirin. *Prensip:Çocuğunuza “yanlış” bir kişi olduğu izlenimi vermeden, istenilen davranış değişikliklerini sağlayın.

SORUMLULUK BİLİNCİNİ GELİŞTİRMEDE AİLENİN ROLÜ Çocuğunuzu değil, davranışını eleştirin. “Kardeşine vurman uygun bir davranış değil.” *Prensip:Kişiliğine saygı gösterin, etiketlendirmeyin.

SORUMLULUK BİLİNCİNİ GELİŞTİRMEDE AİLENİN ROLÜ Suçluluk duygusuna kapılmadan hata yapabilme olanağını kendisine tanıyın. Prensip: Önemli olan yanılgıdan kurtulmak ve yanlışı düzeltmektir.

SORUMLULUK BİLİNCİNİ GELİŞTİRMEDE AİLENİN ROLÜ Çocuğunuzun uygun davranışları için yüreklendirici mesajlar kullanın. *Prensip:Övülen, yüreklendirilen davranış tekrarlanır.

SORUMLULUK BİLİNCİNİ GELİŞTİRMEDE AİLENİN ROLÜ Çabasına, davranışlarına ilişkin ifadeler kullanın. * Prensip:Mesajlar, daha iyi seçimler, kabul edilebilir davranışlar,işbirliği,bağımsızlık ve gelişme üzerinde yoğunlaştığında daha güçlü etki bırakırlar.

İşbirliğini yüreklendiren mesajlar; “Odanı ne kadar güzel düzenlemişsin.”

İşbirliğini yüreklendiren mesajlar; “Yardımların çok işe yarıyor.”

Kabul edilebilir davranışları yüreklendirme; "Bugün alışverişte tutturmadığın için ne kadar keyifliyim, teşekkürler."

Gelişmeye yüreklendiren mesajlar; "İstediğin notu alamamış olabilirsin ama çok gayretliydin ve bu benim için çok daha önemli."

Bağımsızlığı yüreklendiren mesajlar; "Bunu tek başına yapabileceğini biliyordum.",

Seçimleri yüreklendiren mesajlar; “Bir dahaki sefere kullanmak için iki uygun seçeneğin var. Üstesinden geleceğine inanıyorum.”

Cesaret kırıcı mesajlar; "Bana karşı saygılı olmanı beklemiyorum zaten." "Hep sorun yaratıyorsun." "Hele bir daha dene de ne olacağını gör." "Bir kez olsun beni dinlesen." "Yapabileceğin en iyi şey bu mu?" "Doğru seçim yapabildiğini bir görebilsem."

SORUMLULUK BİLİNCİNİ GELİŞTİRMEDE AİLENİN ROLÜ Duygularınızı ve düşüncelerinizi açıklarken ben-diliyle konuşun. “Arkadaşlarına vurduğun için üzülüyorum.” * Prensip:Yargılama ve suçlama olmaksızın duygu ve düşüncelerinizi iletin.

SORUMLULUK BİLİNCİNİ GELİŞTİRMEDE AİLENİN ROLÜ İstek ve kurallarınızı açık ve net yönergelerle iletin. “Bu oyuncakları sepetine koymanı istiyorum.” “Başkalarının eşyalarını kullanmadan önce izin almalısın.” * Prensip:İsteklerinizi net, doğrudan, kararlı ve tartışmasız bir tavırla belirtin.

Sınırlandırılmış seçenekler sunun. “Bakkala şimdi mi gidersin maçtan dönüşte mi?” “Ispanak mı yersin, kabak mı?” * Prensip:Öz-disiplin kazandırır, doğru kararlar alma yeteneğini geliştirir.

SORUMLULUK BİLİNCİNİ GELİŞTİRMEDE AİLENİN ROLÜ Çocuğunuz için iyi bir dinleyici olmaya çalışın. Size iletmek istediğine dikkat edin. “Ben onun yerinde olsam ne düşünürdüm, ne hissederdim?” * Prensip:Öğütlerden, yönlendirmelerden, gereksiz sorulardan, teşhiste bulunmaktan, teselli etmekten, konuyu değiştirmekten kaçının.

SORUMLULUK BİLİNCİNİ GELİŞTİRMEDE AİLENİN ROLÜ Çocuğunuzun duygularını anladığınızı ifade edin. “Kardeşin seni rahatsız ettiği için sinirlenmiş görünüyorsun.” “Amacına ulaşmak için kopya çekmeye bile razıysan, okulda başarılı olmak senin için önemli olmalı.” * Prensip:Bütün duygular ifade edilmelidir.

SORUMLULUK BİLİNCİNİ GELİŞTİRMEDE AİLENİN ROLÜ Çocukların bir aktiviteyi bitirmesine yardımcı olmak için, zihinsel olarak bu değişikliğe hazırlanmalarını sağlayacak zaman tanıyın. “Beş dakika sonra gidiyoruz.” *Prensip:Zihinsel hazırlık kontrol sağlar.

SORUMLULUK BİLİNCİNİ GELİŞTİRMEDE AİLENİN ROLÜ Çocuğun problemleri üzerinde düşünmesini ve çözüme ulaşmasını sağlamak için çocuğa yardımcı sorular yöneltin. “Sence kardeşin bu konuda ne hissedecek?” “Bu problemi nasıl çözmeyi düşünüyorsun?” * Prensip:Problem çözme becerilerini ve özdenetimi geliştirir.

SORUMLULUK BİLİNCİNİ GELİŞTİRMEDE AİLENİN ROLÜ Notlar ve şekiller çocuğunuzun işbirliğini sağlamak için uygun yöntemlerdir. “Diş fırçası” resmi, “Yatağını toplamayı unutma” notu. * Prensip:Görsel uyarıcılar görevleri hatırlatır, sorumluluk yükler.

SORUMLULUK BİLİNCİNİ GELİŞTİRMEDE AİLENİN ROLÜ Çocuğunuz olumsuz bir davranış gösteriyorsa, bu davranışın altında yatan nedenleri anlamaya ve önlem almaya çalışın. * Prensip:Çocuğunuz anlaşıldığını ve önemsendiğini hisseder, sorumluluk alır.

SORUMLULUK BİLİNCİNİ GELİŞTİRMEDE AİLENİN ROLÜ Tahammülünüzün olmadığı bir gününüzde iseniz ya da kendinize kısa bir zaman dilimi ayırmak istiyorsanız, çocuğunuza durumu açıklayınız. “Bugün çok yorgunum,gürültü etmeden oturmanı istiyorum. * Prensip:Problem çıkma olasılığını azaltır, sorumluluk verir.

SORUMLULUK BİLİNCİNİ GELİŞTİRMEDE AİLENİN ROLÜ Kendinize düşünmek için zaman tanıyın. “Bu konuyu biraz düşünmeliyim.” *Prensip:İsteklerine verdiğiniz önemi ve ona olan saygınızı iletir.

SORUMLULUK BİLİNCİNİ GELİŞTİRMEDE AİLENİN ROLÜ Mümkünse “Hayır” kelimesi yerine “Evet” kelimesini kullanın. “Evet, yemekten sonra çikolata yiyebilirsin, ama şimdi olmaz.” *Prensip:İsteğine saygı gösterdiğinizi ve onu yerine getirmek istediğinizi iletir.

SORUMLULUK BİLİNCİNİ GELİŞTİRMEDE AİLENİN ROLÜ Mümkünse sonuçları onun da görmesini ve anlamasını sağlayın. “Dışarısının ne kadar soğuk olduğunu hissedebiliyor musun?” *Prensip:Bir şeyin neden yapılamayacağını somut örneklerle açıklayın.

SORUMLULUK BİLİNCİNİ GELİŞTİRMEDE AİLENİN ROLÜ Çocuğunuza iyi örnek olun. *Prensip:Çocuklar bizim uyguladığımız yöntemleri kullanırlar.

SORUMLULUK BİLİNCİNİ GELİŞTİRMEDE AİLENİN ROLÜ ÇOCUĞUNUZUN EVDE DAHA ÇOK SORUMLULUK SAHİBİ OLMASI VE BUNLARI UYGULAMASI DEMEK; OKULDA DA SORUMLULUKLARINA SAHİP ÇIKMASI DEMEKTİR.

SORUMLULUK BİLİNCİNİ GELİŞTİRMEDE AİLENİN ROLÜ Genel kural:Daima çocuğun gelişimsel düzeyi göz önüne alınarak sorumluluklar verilmesidir.

4 yaş; Sofrayı kurmak, Oyun oynadıktan sonra oyuncaklarını veya kendine ait eşyaları yerlerine kaldırmak, Oyun oynarken nerede olacağını anne babasına söylemek, Toz alma gibi basit ev işlerinde yardımcı olmak, Bulaşık makinesinin doldurulmasına yardım etmek, Alışveriş dönüşü malzemelerin yerleştirilmesine yardımcı olmak, Alışveriş sırasında malzemelerin raflardan alınmasına yardımcı olmak, Basit bazı yiyeceklerin hazırlanmasına yardım etmek

5 yaş; Sofrayı, her şeyi yerli yerine koyarak hazırlamak, Yatakları düzeltmek ve odasını temizlemek, Basit bir kahvaltıyı hazırlamak, Yedikten sonra kirlilerini kendi başına kaldırmak, Giyeceklerini önerileri dikkate alarak seçmek ve kendi başına giyinmek, Kirli giyeceklerini sepete atmak, Telefona gerektiği şekilde cevap vermek, Ayakkabılarını bağlamayı öğrenmek, Kendi kendine hazırlanmak (saçını tarama).

6 yaş; Havaya, özel olay ve günlere göre giyeceklerini seçmek, Çiçekleri sulamak, Basit yiyecekleri (tost, yumurta, sosis vb.) bir büyüğün desteği ile pişirmek.

7 yaş; Ödev ve projelerini ebeveyn kontrolünde yapmak, Okul çantasını yardım alarak hazırlamak ve okul malzemelerini eksiksiz olarak okula getirmek, Okul çantasını taşıyabilmek, Evdeki hayvanları beslemek, Alışveriş malzemelerini arabadan eve taşımak, yerlerine yerleştirmek, Sabahları çalar saatle kendi başına kalkmak, Kendi giysi alışverişinde anne babalara yardımcı olmak

8YAŞ Yardım almadan banyo yapabilmek, Çekmece ve dolaplarını temiz ve düzenli tutmak, Kimse söylemeden okul giysilerini değiştirmek, Kimse söylemeden derslerini düzenli olarak yapmak, Kardeşleri varsa onlarla ilgilenmek (yemek yemesine, giyinmesine yardım etmek vb.), Kendisine uygun hobileri bulmak ve sürdürmek.

9-11YAŞ Kendi yatak çarşaflarını değiştirmek, Yardım almadan bulaşık makinesini yerleştirmek ve boşaltmak, Kendi başına listelenmiş malzemeleri bakkal, çarşıdan almak, Kendi randevularını (dişçi, antrenman gibi) takip etmek, Doğum günü ya da özel günleri planlamak, Basit yaralanmalarla başa çıkmak, Kimse söylemeden belirli görevleri yerine getirmek, Para biriktirip uzun vadede almak istediklerini planlamak .

12-17 yaşlar arası; Başkalarının haklarına saygı göstermek, Yardım gerektiren işlerde kendi isteği ile yardım önerisinde bulunmak, Eve dönüş saatlerine uymak, 15 yaşına kadar evde kısa süreli tek başına kalmak,15 yaş sonrası en fazla 1.5-2 saat tek başına kalmak.

SORUMLULUK BİLİNCİNİ GELİŞTİRMEDE AİLENİN ROLÜ *ÇOCUĞUN SORUMLUK DÜZEYİNİN NE OLDUĞUNU VE ÇOCUĞUNUZUN ALMASI GEREKEN SORUMLULUĞUNUN NE KADARINI ALDIĞINI ANLAMAK AŞAĞIDAKİ SORULARA VERİLEN CEVAPLAR İLE MÜMKÜNDÜR.

BİZİM SORUMLULUKLARIMIZ; Çocuğumdan neler bekliyorum? Öğretmenler çocuğumdan neler bekliyor? Çocuğumun davranışları beklentilerden ne kadar farklı? Çocuğumun davranışları; akademik başarı, arkadaşlık ilişkileri gibi durumları olumsuz etkiliyor mu? Çocuğumun davranışları başkalarının haklarını engelliyor mu?

KATILDIĞINIZ İÇİN TEŞEKKÜR EDERİM. PSİKOLOJİK DANIŞMAN ZEHRA KALBUR