TÜRKÇENİN DİLBİLGİSİ FİİLİMSİ(EYLEMSİ) HAZIRLAYAN: FERDA TOR TÜRKÇE ÖĞRETMENLİĞİ 2 1090310268

Neler İşleyeceğiz? Fiilimsi Nedir? Fiilimsiler Görevine Göre Kaça Ayrılır? İsim Fiil Nedir? Sıfat Fiil Nedir? Zarf Fiil Nedir?

FİİLİMSİ (EYLEMSİ) Kökü fiil olduğu halde, çeşitli ekler alarak, cümlede isim, sıfat, zarf olarak kullanılan sözcüklerdir. Fiil gibi çekimlenemezler. Kip ve kişi eki almazlar.

Yan cümle kurarlar. Eylem anlamını tamamen yitirmezler. İsim çekim eklerini alabilirler. Olumsuzluk eki alabilirler: çalışmama-n-ın zarar-ı gibi.

Taşıdıkları eylem anlamı nedeniyle yancümle kurarlar Taşıdıkları eylem anlamı nedeniyle yancümle kurarlar. Kurdukları yancümlenin yüklemi olurlar: Kırlarda yürümek güzeldir. Eylemler gibi çatı eki alırlar:Beğen-i-l meyi severdi gibi. UYARI:Türkçede “eylemsi” diye bir sözcük türü yoktur. Eylemsiler, ad, sıfat ya da belirteçtir.

FİİLİMSİLER GÖREVLERİNE GÖRE ÜÇE AYRILIR: 1) İSİM-FİİL (ADEYLEM) Fiil+ -mek,-mak,-me,-ma,-ış,-iş,-uş,-üş (Ma-y-ış-mak). Eylem kök ya da gövdelerine –me,-mek,-iş ekleriyle türetilen eylem anlamlı adlardır. Voleybol oynamayı severim. Onun gülüşüne sinir oluyorlardı.

Kimi zaman düşün-mek-ten korkarız. Okulların açıl-ış-ı ertelendi. Eve ekmekle tuz götür-me-yi böyle havalarda öğrendim. Düşmesiyle kalkması bir oldu. Kaçış planını iyi yapmalıyız. Yürümek insanı rahatlatıyor.

Not: Bazı isim-fiiller, fiilimsi özelliğini kaybedip, kalıcı isim oluşturabilirler. Sarmaya bayılırım. Kazmaları alıp, yola çıkalım. Yazma eserler pahalı oluyor. Ekmek parası için çalışıyor. Denemeye kaç öğrenci girdi. Dondurma yere düştü.

Not: Bir sözcüğün kalıcı isim olup, olmadığını anlamak için olumsuzunu yaparız. Olumsuzu yapılamıyorsa kalıcı isimdir. Sarmamaya bayılırım. (Sarma kalıcı isimdir.Olumsuzu yapılamıyor.)

Not: Olumsuzluk eki ile “-me,-ma” isim-fiil ekini karıştırmamak gerekir. Gelme dedim, geldi. (-me olumsuzluk eki.) Gelmemesi beni sevindirdi. (1.si: olumsuzluk eki, 2.si: isim-fiil eki)

2) SIFAT-FİİL (ORTAÇ) Fiil+ -an, -ası, -mez, -ar, -dik, -ecek, -miş Görünen köy kılavuz istemez. Yıkılası virane bizi perişan etti. Ne bitmez çilemiz varmış. İşe yarar bir tornavida bulamadım.

Tanıdık simalar görünmez oldu. Gelecek günlerin ne getireceği belli olmaz. Ölmüş eşek kurttan korkmaz. Hürriyeti yaz-an eller diz-en eller. Koş-ar adımlarla yürüdük.

Not: Sıfat-fiil, isimden önce gelip, onun sıfatı olarak kullanılır Not: Sıfat-fiil, isimden önce gelip, onun sıfatı olarak kullanılır. Bazı durumlarda, bu isim düşer ve adlaşmış sıfat-fiil oluşur. Gelen, gideni aratır. Dün çarşıda bir tanıdığa rastladık. Düşenin dostu olmaz. Kırılacakları kutuya koyalım.

Not: “-r, -ecek, -miş, -dik” gibi fiil çekim ekleriyle sıfat-fiil eklerini karıştırmamak gerekir. Sözcük kişilere göre çekimlenemiyorsa, sıfat-fiildir. Kaçacağım bir gün bu yerden. (Gelecek zaman eki)

Kaçacak yerim kalmadı. (Sıfat-fiil eki) Pişmiş aşa su katmış. (1. miş: sıfat-fiil eki; 2. miş: öğrenilen geçmiş zaman eki) Düştük yollara, yine. (Görülen geçmiş zaman eki)

3) ZARF-FİİL (BAĞ-FİİL) (ULAÇ) Fiil+-e,-ip,-ince,-erek,-ken,-meden,-meksizin,-dıkça,-eli,-r,-mez,-casına,-dığında O ağacı gördükçe seni hatırlıyorum. Uyumaksızın iki gün yol aldık. Son satırı yazıp, veriyorum. Gülünce yanakları al al oldu.

Ağlaya ağlaya göz yaşlarım kurudu. Tedbirini almadan, o mağaraya girmemelisin. Pazara çıkalı iki saat oldu. Gelir gelmez onu sordu. İşi bitirdiğinde, odama gel Yağmur yağarken hüzünlenirim.