PEMBETIKO (Rebetiko) 1937, Atina’da rebetler... Rebetiko bir müzik türünden çok daha fazlasıdır. Kendine özgü bir dili, yaşam, giyim kuşam tarzı…, habitus’ü olan bir altkültür olarak doğmuştur.

Rebetiko « Rebetika (Rebetiko’nun çoğulu) sıradan insanlar tarafından söylenen sıradan şarkılardır..» Elias Pétropoulos

Rebetiko dünyasında hakim olan toplumsal marjinalliktir Rebetiko dünyasında hakim olan toplumsal marjinalliktir. Rebetiko Yunan hapishanelerinde tema olarak alkolü, haşhaşı, fuhşu… kullanan Rebetiko Yunan hapishanelerinde, esrar tekkelerinde doğmuştur. Ve kültürel marjinalliktir; Bu marjinallik, kullanılan «doğulu» enstrümanlar, ritimler ve melodiler ve bazen de şarkı sözleriyle biçimlenmiştir.

Kaynak(lar) ??? Rebetikonun kökeni hala tartışılan bir konudur… Ancak Rebetikonun yükseliş dönemi ve «klasik» formunun oluşumu, 1922 Büyük Felaketinden sonra Anadolu’dan Rum göçmenlerin müzikal ve kültürel katkılarıyla oluşmuştur. Aynı şekilde rebetiko teriminin anlamı ve kökeni de tartışma konusudur. Terimin kökeni konusunda sayısız iddialar sözkonusudur. (kelimenin kökeni konusunda Kürtçeden, Sırpçaya uzanan iddialar sözkonusudur). Aynı muğlaklık müzikal köken konusunda da mevcuttur ve farklı algıları beslemektedir. Bu müzik ve kültürün gelişimi Yuna n toplumunun 20. yy boyunca gelişimiyle koşutluk göstermektedir.

Pireotiko (Pire Tarzı) klephtes (eşkıya) et klephtika (eşkıya şarkıları, ağıtları) etkisi Tamamen erkek dünyası… Toplumsal tabanı, marjinallerden, yasadışı hayat sürenlerden… oluşur. Hapishane ortamında ilk rebetiko örneklerini görüypruz (mourmourika ve hassilidika) Bu şarkıların temaları, hapishane ortamı, yasadışı hayat, uyuşturucu ve yeraltı dünyasıdır. Bu tarzda basit, saklaması, üretimi kolay müzik enstrümanları kullanılır. Melodiler ve sözler basittir, sık tekrarlanır… Böylece uyuşturucu etkisine benzer bir Vecd hali oluşturur. Bu müziğin dansları da vecd halini yansıtır.

Symirneiko (İzmir tarzı) Anadolu popüler kent müziği ve Anadolu kır müziği… Karma toplumsal ortam müziği (sınıfsal ve cinsel kimlik gruplarını kapsayan) Doğulu müzik enstrümanları ve makamlar…. Anadolu dansları Türkçe kullanımı

Dönemler - 1922 : İlkel rebetiko, İzmir ve Pire tarzları dönemi. 1922-1931: İzmir tarzının etkisi 1932-1942: Klasik dönem 1942- 1952: Geniş yayılma dönemi 1952- Laika (popüler müzik) içine sızma Uzmanların çoğu saf rebetikonun 1950’li yıllarda öldüğünü ve yerini laiko tragoudi (λαϊκό τραγούδι)’ya bıraktı.

tekkeler Teké

Café aman

bouzoukia http://www.youtube.com/watch?v=Rvzn43kcxFU Bouzoukia (1970)

Rebetiko dışlanmadan toplumsal kabule uzanan bir tarih yaşadı (yaşamakta). 1970-1980’li yıllarda köklere dönme ve eski tarz Rebetiko’yı yeniden yaşatma eğilimi belirdi. Rebetiko’nın entelektüel alımlama dönemi de bu tarihlerde başladı.

Source: MARCADET Christian, “la chanson: un rapport social pertinent”, in Homme et la Société, no:126, 1997, p.65

Dışlanmadan tanınmaya Oluşum dönemi: Büyük kentlerin marjinalleri, deklase gruplar (Anadolulu Rum göçmenler) «Şaibeli» mekanlar Sembolik ve fiziksel şiddetin hedefi olan Yunan kültürünün utancı olarak görülen Rebetiko kültürü Son dönem: Müzik endüstrisi Büyük konser salonlarında Rebetiko Eğlence müziği olarak Rebetiko Ulusal ve uluslararası düzeyde tanınma.

Müzikal formlar İlk dönem: geleneksel, sözlü aktarım, dinleyicinin katılımı… İkinci dönem: bireysel yaratım (beste), profesyonelleşme Üçüncü dönem: Entelektüel yaratım, batılı tarzda notaya alma…

Dil İlk dönem: konuşma dili, kriptolu dil, argo (Türkçenin ve diğer dillerin Yunan argosuna sızmış kelimeleriyle etkisi) İkinci dönem: stilize dil, arılaştırılmış yabancı dillerin etkisinden kurtarılmış dil (ve sansür etkisi) Üçüncü dönem: dilde seçkinlik arayışı, edebi argo

Temalar İlk dönem: altkültür grubunun (marjinallerin) ortamına has temalar İkinci dönem: çeşitlenme, kişisel temalar (örneğin aşkın uyuşturucu kullanımının yerini alması) Üçüncü dönem: Egzotizm

Hedef kitle İlk dönem: iç tüketim (marjinallerin müziği) İkinci dönem: dışarıya yayılma (ulusal ölçek) Üçüncü dönem: Dünyaya açılma, World music dinleyicilerini hedef alma.

Rebetlerin dünyası

rebetis Le joueur, chanteur, compositeur de rebetiko est un rebétis (au féminin pluriel les rebétissès (οι ρεμπέτισσες). Rebetiko çalan, besteleyen, söyleyen kişi rebetis’tir. ο ρεμπέτης, çoğulu rebétès (οι ρεμπέτες)’tir, kadınlar için rebétissa (η ρεμπέτισσα) denir. Markos Vamvakaris, (1902-1975) tipik bir rebetis’tir.

Rebetis Baglamasıyla (bir çeşit cura) gömülen birRebetis

rebetissa

Roza Eskenazi (1890 ? - 1980 http://www.youtube.com/watch?v=5CZgYdd5Pvw Rosa Eskenazi (1975’de Yunan televizyonunda)

Sotiria Bellou 1921-1997

Archantorebetes 1940 ila 1952 yıllarında ortaya çıkan bir figürdür. Tsitsanis ve Chiotis’i örnek olarak verebiliriz. Bu dönem enstrüman kullanımında virtüozitenin başlangıcı, bunun şarkının içeriğinin üstüne çıkmaya başladığı dönemdir. Archantorebetico, bir nevi lüks rebetikodur. Bu dönemde buziki’de 3 yerine 4 tel kullanılmaya başlandı ve müzik aletleri elektirifiaksyona gidildi.

1960’lar- Rebetiko bir anlamdsa öldü ama yine de dinleyenler ve çalanlar vardı. Varyete müzisyenleri (laiki musiki) içinde en tanınmış olanları; (jamais le dimanche’ın bestecisi Hacidakis ve (Zorba’nın bestecisi) Theodorakis rebeitkoyla ilgilendi. Onları tutumları paradoksaldi. Bir kültürel repertuvarı gölgeden ve yeraltından çıkarmaya çalışıyorlardı. Temel argümanları Yunanistan’ı temsil etmesi gerekenin, burjuvasinin ve iktidar odaklarının empoze ettiği suya sabuna dokunmayan batılı tarzda enstrümantalize edilmiş müziklerin değil bu kültürün enstrümanlarının, melodilerinin ve armonilerin olduğuydu). Böylece rebetkonun taraftarı oldular ve Tsitanis, Markos Vamvakaris gibi popüler sanatçılara hayranlıklarının belirttiler. Ancak kompozisyonlarında rebetikonun temalarınıi armonlerini, ritimlerini, enstrümanlarını ödünç aldılarsa da üretimleriyle rebetiko tarzının orijinal saflığını bozdular.

uluslararasılaşma

1970-1980 1970’lerin sonu ve 1980’leri başında Rebetiko yeni bir bahar yaşamaya başladı. Diktatörlükten kurtulan Yunan gençleri ticari müzik karşıtı bir rebetiko geliştirmeye başladılar. Eski rebetisler (rebetes) kahraman muamelesi görmeye başladılar. Bazıları yeniden müzik yapmaya başladılar (Papaionannou, Tsitsanis, Sotiria Bellou…). Bazıları anılarını yayınladılar. Bu dönemde Elias Petropoulos tarafından antoloji, fotoğraf arşiviyle birlikte Rebetiko hakkında devasa bir eser oluşturulup yayınlandı.

varyete http://www.youtube.com/watch?v=CCRYUJPiMyM&feature=related Manolis Hiotis Μανώλης Χιώτης ( buziki virtüözü) 1960’lar…

Şarkı örnekler

Kato sta Lémonadika Lémonadika mahallesinde) on a assisté à un esclandre on a attrapé deux voleurs la main dans le sac On leur a passé les menottes et on les a conduit au poste Et si on ne retrouve pas le magot Ils vont passer un mauvais quart d'heure Monsieur l'agent, monsieur l'agent ne frappe pas ! Laisse-nous faire notre boulot, on n'en demande pas plus. Nous, nous coupons les bourses nous volons les porte-feuille C'est pourquoi elles nous voient souvent passer les portes de la prison. Cette sociologie est très simple. Mais elle s'exprime, avec un vrai bonheur d'expression, dans un argot étonnemment euphorique. Par exemple, le mot que l'ont traduit ici par "voleurs", "lahanades" vient de "Lahana", les "choux", autrement dit, les portefeuilles, en argot… Du coup, les voleurs deviennent des sortes de maraîchers, comme dans un poème surréaliste. La morale est primaire. Il y a les bons et les méchants. Mais, ce sont les voleurs qui ont bon cœur, et la police qui est brutale et inhumaine. Le Rébète ne se fait aucune illusion, il sait qu'il est obligatoirement perdant ; le pouvoir étant aux mains des juges et des flics. C'est pourquoi, le monde est discrédité : Psefti dounia ("le monde est menteur"). Un Rébète sera toujours le dindon de la farce.

yedikule la prison de Genti Koules, acropole de Thessalonique Pente chronia dikasmenos — Salut, Stellakis, mon ami ! — Salut et joie, mon cher Vangellis ! Mais je vois que tu tiens quelque chose ? — Un narguilé. — Un narguilé !!! — Eh ! bien, oui, un narguilé, qu'est-ce que tu voudrais que ce soit, un paquebot transatlantique ? — Mais mon vieux, mais chaque fois que je te rencontre tu es avec ton narguilé. — Ah, tu as raison, mon vieux, mais si tu savais les soucis et les chagrins qui m'accablent tu ne me jetterais pas la pierre… — Et tu ne veux pas me les raconter pour que je les partage avec toi ?… — Écoute-les, mon bon vieux Vangellis, et tu pourras peut-être me consoler ! Condamné à cinq ans dans Genti Koulès (la prison de Thessalonique) Le chagrin m'a fait tomber dans le hashisch. refrain : Souffle, aspire, tire bien ! tasse-le, allume le ! surveille que les flics n'arrivent pas refrain Les cinq années suivantes, tu m'avais oublié Pour me consoler, les mangès, m'ont rempli mon narguilé refrain Maintenant que je suis sorti de Genti Koulés remplis le narguilé, mon bon, et nous allons fumer ! — Tire aussi un coup, Vangellis ! — Je vois bien que tu avais raison mon petit Stellakis — A la tienne, mon derviche Stellakis, tu nous as raconté une belle histoire — A la tienne, Iannis, avec ton violon… — Je fumerai jusqu'à n'en plus pouvoir, aujourd'hui encore… — Salut à toi, Margaronis !

Synefiasmeni Kyriaki [Bulutlu Pazar] Vassilis Tsitsanis en compagnie de Iannis Papaïoannou Dimanche nuageux, tu ressembles à mon cœur où il y passe toujours des nuages, des nuages… Jésus, Marie ! C'est par un jour comme celui-ci que j'ai perdu ma joie Dimanche nuageux, tu ensanglantes mon cœur !

Ego mangas fainomouna Ego Mangas fainomouna Moi, on voyait bien que je serais un mangas. Tout petit déjà, j'étais très malin et j'ai appris le bouzouki. Au lieu d'aller à l'école je fréquentais le Karagiosis (le théâtre d'ombre), j'ingurgitais différents breuvages pour apprendre le bouzouki. Ma famille me disait de le laisser tomber ce vieux bouzouki parce que je leur faisais honte, mais moi, je ne le quittais plus, ce vieux bouzouki dont j'avais fait mon compagnon. Le morceau date de 1937, alors que Génitsaris, son compositeur, n'avait que 18 ans. Le style est devenu classique. Surtout, très remarquable, l'interprétation, chant et jeu, avec un accent très mangas.

temalar rebétika tragoúdia [rebetiko şarkıları] tematiği özellikle ilk dönem kayıtlarında yerlatı dünyasıyla ilintilidir: uyuşturucu özellikle haşhaş tüketimi, hapishane, uyuşturucu, köklerinden kopma, polis karşıtı temalar, burjuva karştılığı, verem vd. hastalıklar, siyasi mizah, kumar, mutsuz aşklar…. Öne çıkar. 1937’den sonra sansür başladığında aşk şarkıları ve bazı toplumsal temalar, daha ılımlı ve dolaylı ifadelerle baskın çıkmaya başladı. Bazı şarkı örnekleri: Haşhaş: Soura kai mastoura Verem: Mana mou dioxe tous yatrous Siyasi taşlama: O Markos ypourgos Hapishane: Yedi Koule Burjuva eleştirisi: Osi echoune polla lefta Kumar: To flitzani tou Yanni

Bazı önemli videolar… http://www.youtube.com/watch?v=FPMWwDjSQhQ http://www.youtube.com/watch?v=j_nOoZCGtd8 http://www.youtube.com/watch?v=pPUSMgY10ws http://www.youtube.com/watch?v=1QMFA75WPoE http://www.youtube.com/watch?v=aQdphJWo8Wo http://www.youtube.com/watch?v=a6sFisp3ZMA http://www.youtube.com/watch?v=L489ER43-Cg http://www.youtube.com/watch?v=UaR1vKSV-dI http://www.youtube.com/watch?v=7jXnvKSImM8 http://www.youtube.com/watch?v=HSIOfagtUL8 http://www.youtube.com/watch?v=jp_iACtqh6c http://www.youtube.com/watch?v=MSKwVDQe-h4 http://www.youtube.com/watch?v=MVtR6bRLopA&feature=related http://www.youtube.com/watch?v=e1BQjxyKAf4&feature=list_other&playnext=1&list=ALHTd1VmZQRNpxk_eOnIHoQhx7Z6KB7Im4 http://www.youtube.com/watch?v=J2jdFXD9gSQ http://www.youtube.com/watch?v=9yEtixDtBZg&feature=relmfu

kitaplar

Mutlaka görülmesi gereken film ! Rembetiko (Kostas Ferris)

Türkiye’den albümler, konserler, kitaplar… Books

Bazı kaynaklar GHOST Gail, Aux sources de Rébétiko, Chansons des Bas-Fonds, des Prisons et des Fumeries de Haschisch, Symrne-Le Piree-Salonique, Eds. Les Nuits Rouges, juin 2001 [English version. Road to Rembetika: Music of a Greek Sub-culture. Athens Anglo-Hellenic, 1975] MARCA Christian., “Chanson: un rapport social pertinent le cycle exemplaire du rébétiko”, in L'Homme et la Societe, no:126, octobre-decembre 1997, p. 49-67 TSOUMAS Panayotis, Les Rebetika: Une approche thématique et linguistique des chansons de leur origine jusqu'en 1936, MA thesis, advisor COSTAOUEC M. Denis, Paris Sorbonne, 2001-2002. PETROPOULOS Elias & EMERY Ed., Song of the Greek Underworld: The rebetika Tradition, Saqi Books, 2000. LEBOUKAS Vasilis, “Le thématique du rébétiko: un récit politique au carrefour de deux cultures,” CEMOTI, no:11, January-June, 1991, pp. 41-51. COHEN Eleni, Rebetiko, Eds. Christian Pirot, 2008 ÖRTER Erol, Buziki Erol, Pan yay., 1998. ORIOL Michel, « La chanson populaire comme création identitaire : le Rébétiko et le Rai », Revue Européenne des Migrations Internationales (2000) Volume 16, Numéro 2, p.131-142.