Öğr.Gör.Mehmet DEĞER ŞAMPUANLAR

Şampuanlar, saçların temizlenmesi için kullanılan kozmetik preparatlardır. Fakat günümüzde şampuanlardan temizliğin yanı sıra saça yumuşaklık, parlaklık kazandırması, kolay taranması, kolay şekle girmesi, saçı beslemesi, dökülmeyi önlemesi, saç ve saçlı deri hastalıklarını tedavi etmesi gibi etkiler beklenmektedir(1). Şampuanların temel amaçları saça ve saçlı deriye zarar vermeden kirlerin uzaklaştırılmasıdır. Sebum, ter bileşikleri, stratum korneum artıkları, şekil verici preparatların kalıntıları ve çevresel kirlilikler saçın üzerinde birikerek kirlenmeyi oluştururlar(2). İyi bir sampuanın özellikleri: Her çeşit su ile saçtan kir ve yağı uzaklaştırarak, temizlemeli ve saçı ıslatmalıdır. Süspansiyon haline getirdiği kirlerin, tekrar saça yapışmasına engel olmalıdır. Saçlı deriye ve göze irritasyon etkisi olmamalı ve saça zarar vermemelidir.

Saçtan yağı, istenenden fazla almamalı ve saçı kurutmamalıdır. Saça fazla elektrik yüklememelidir. Fiziksel yönden stabil olmalıdır(3). Sampuanların ana maddesi olan deterjanlar yüzey aktif maddelerdir. Modern sampuanlarda en çok kullanılan anyonik yapılı yüzey aktif maddeler; sodyum lauril sülfat, trietanolamin lauril sülfattır. Şampuanlarda temizleyici ve köpük yapıcı maddeler ve köpük yapıcı maddeler dışında farklı amaçlarla katkı maddeleri de eklenir. Bunlar; Ph ve vizikozite ayarlayıcılar(doğal ve sentetik zamklar), U.V. Filtre ediciler, saçı kolay şekillendiren (lanolin ve türevleri) ve parlaklık veren maddeler, koruyucular (bakteri üremesini önleyen), şampuanın saçta birikmesini önleyen(uzaklaştırıcı) maddelerdir(4). Özel amaçlı şampuanlarda ise bu temel maddelere ilaveten vitaminler, protein ve aloe vera gibi başka maddelerde bulunmaktadır(5)

Şampuanlara eklenen provitamin B5, saç üzerinde ince bir film tabakası oluşturarak, saça % 10 kadar hacim kazandırır. Yıkandıktan sonra saçlar yumuşak, kolay taranan, kolay şekle girerler(6,7). Şampuanlarda kullanılan detarjanlar yüzey aktif maddelerdir. Yüzey aktif maddeler iki faz arasındaki yüzey gerilimini azaltıp çözünmeyi sağlarlar(8). Yapılarında hidrofilik (suyu seven) ve lipofilik ( yağı seven) bölümden oluşur. Bu lipofilik gruplar sebumu tutarken (çözerken), hidrofilik gruplar ise su ile yıkama sırasında sebumun saçtan uzaklaştırılmasını sağlarlar(9).

Suyu sevmeyen kuyruklar,su yüzeyinden havaya çıkarak, başları ise suda kalarak köpük meydana gelir ve kirler temizlenir(3) Köpük oluşurken oluşan kümeleşme

Şampuanın saçta oluşturduğu elektrik yüklü düzen Yüzey aktif maddelerin suda oluşturduğu görünüm Şampuanın saçta oluşturduğu elektrik yüklü düzen

Şampuanlarda kullanılan yüzey aktif maddeler ise 4 ana grupta toplanır. Anyonik yapılı yüzey aktif maddeler(-): temel temizleyici maddelerdir. En çok kullanılanlar sodyum lauril sülfat, sodyum lauril eter sülfat, trietanolamin lauril sülfat ve sodyum olefin sülfanattır. Anyonik deterjanlar temizleme güçleri iyi, yeterli köpürme özellikleri olan ucuz maddelerdir. Ancak saçlar yıkandıktan sonra geriye sert bir saç bırakması nedeniyle tercih edilmezler(10) Katyonik yüzey aktif maddeler(+): katyonik deterjanlar temizleme özelliklerinin zayıf olması ve tahriş edici özellikleri nedeniyle kullanılmazlar. Daha çok saç kremleri ve saç durulama ürünlerinin formülasyonlarında %1’ e kadar kullanılabilirler(5).

Non iyonik yüzey aktif maddeler (0): Bunlar köpük yapıcı olarak kullanılırlar ve anyonik deterjanın etkisini desteklerler. Bu gruptan en çok kullanılan yağ asiti alkololamidlerdir. Aynı zamanda formülasyonların viskozitesini de artırırlar(5). Amfoterik yüzey aktif maddeler(+ / -):Temizleme özellikleri az olmakla birlikte, yıkandıktan sonra geriye yumuşak, parlak, ipeksi saçlar bırakırlar. Aynı zamanda köpük yapıcı kapasiteleri daha düşük olduğu için de saçtan kolayca durulanıp uzaklaştırılırlar. Bu nedenle yetişkin şampuanlarında anyoniklerle beraber yer alırken, non iyonik deterjanlarla kombine olarak da bebek şampuanlarında da kullanılırlar. En çok amfoterik glisinatlar ve betainler kullanılırlar(11).

Kullanım amaçlarına göre şampuanlar temel temizleyici, tıbbi, bebek ve profesyonel olmak üzere 4 grupta toplanabilirler: Temel temizleyici şampuanlar:Normal, kuru,yağlı, hasarlı ve boyalı saçlara olmak üzere farklı formüllerde bulunurlar. Normal saç şampuanlarında lauril sülfat kullanılır.temizleyici özellikleri fazladır ve orta yağlı kalın telli saçlarda kullanılır. Yağlı saçlarda lauril sülfat veya sülfosüksinat içerirler ve temizleyici özellikleri çok iyidir, yenileyici özellikleri azdır. Her gün kullanıldığında saçları kurutabilir ve yıpratır. Kuru saç şampuanları daha az deterjan içerirler ve temizleme özellikleri az, saçlara daha fazla yapı kazandırma özelliğine sahiptir. Saçlarını her gün yıkayanlara ve kuru ve hasarlı saçlara önerilebilir.

Bebek şampuanları: Bu şampuanların temizleyici özellikleri ve deterjan miktarları azdır.Özellikle gözü ve cildi tahriş etmemesi gerekir. Bunun için amfoterik deterjanlar kullanılır. Tıbbi Şampuanlar: Bu tip şampuanlar kepek oluşumunu önlemeye, yağlanmaya, bazı enfeksiyonlara karşı kullanılırlar. Bu tip formülasyonlarda salisilik asit, rezorsin, katran türevleri ve kükürt sıklıkla kullanılır. Tıbbi amaçlı ürünlerde ise selenyum sülfit, çinko piriton ve türevleri kullanılmaktadır.

Profesyonel şampuanlar: Kuaförlerin saç boyama ve permanant gibi işlemler öncesi ve sonrasında kullandıkları anyonik veya katyonik deterjanlar içeren şampuanlardır. Boyalı saçlar için kullanılan şampuanlar U.V. Filtresi içerirler ve saçı korurlar(3,4,9,12).

KAYNAKÇA 1.Aydemir H.E: Şampuanlar.Deri hastalıkları ve Frengi Arşivi. Vol. 125, Sayı:1, S:7-12, 1992 2.Swit J.A, Brown A. C. The Critical Determinational of fine change in the surface architecture of human hair due to cosmetic treatment . J. Soc. Cosmet. Chem 1972; 23: 695-702. 3.Şenol A. Kozmetiğe Giriş, Kocaeli, 2002. 4.Fox C. An Introduction to the formulation of shampoos. Cosmet Toilet 1998;103:25-40. 5.Tarımcı, N. “ Saç Bakım Ürünleri ve Şampuan Formülasyonlarında Kullanılan Maddelerinsaç ve Saçlı Derinin Yapısına Etkileri”T. Klinik Kozmetoloji Dergisi.1998;1:160-166 6.Idson B. Dre Skin Mousturizing and Emolliengy. Cosmet. Toilet.1992;107:69-78. 7. Idson B. Vitamins and the Skin. Cosmet. Toilet.1993;108:79-94.

8. Drealos Z. D. Hair Cosmetics. Dermatologic Clinic. Vol 9 8.Drealos Z.D.Hair Cosmetics. Dermatologic Clinic .Vol 9 N:1 jaunuary 1991 S:19-27. 9. Drealos Z.D.Hair Shampoos .İn: Cosmetics in Dermatology 2nd ed. Churchiil. Livingstone Inc. 1995:116 10. Rook A. The Clinical Importance of “ Wheathering” in Human hair .Br J. Dermatol 1976;95:111-112. 11.Reich C. Hair Cleansers. In: Rieger M G, Rhavn L, edt. Surfactant in Cosmetics.New York:Marcel Dekkel Inc, 1997:357-62. 12.Dawber R. Hair Care. In: Baran R, Maibach HI, ed. Cosmetics Dermatology. 1st ed. Martin Dunitz Lmd. London 1994; 117-31.

TEŞEKKÜRLER