BAĞIŞIKLAMA UYGULAMALARINDA ENJEKSİYON GÜVENLİĞİ

Bu sunumda; Enjeksiyon güvenliği kavramı ve Bağışıklamada enjeksiyon güvenliğini, Aşı uygulaması, Kızamık Aşı Günlerinde ortaya çıkacak tıbbi atıkların güvenli toplanması ve yok edilmesi yöntemlerini tartışacağız.

Sayılarla Enjeksiyon Güvenliği Tüm dünyada yılda 12 milyar enjeksiyon uygulanmakta, Enjeksiyonların yaklaşık %10’u bağışıklama uygulamalarında kullanılmakta, DSÖ Avrupa bölgesinde yapılan araştırmaya göre 1998 yılında uygulanmış olan tüm enjeksiyonların üçte birinin (1/3) güvenli olduğu garanti edilememektedir.

Tüm Dünya’da tahmin edilen güvenli olmayan enjeksiyona bağlı enfeksiyon sayısı (yıllık) HBV: 8 000 000 HIV: > 30 000

Sayılarla Enjeksiyon Güvenliği Bir iğne batmasından sonra enfekte bir hastadan tahmini HBV, HCV ve HIV geçiş riski

DSÖ Avrupa Bölgesi’nde Enjeksiyon Güvenliği 1998 yılında DSÖ Avrupa Bölgesi’nde yapılan, enjeksiyon yoluyla enfeksiyöz hastalıkların geçişinin araştırıldığı araştırmada1: çocuk nüfusun %21’inin, erişkin nüfusun %52’sinin Hepatit B enfeksiyonu riskine maruz kaldığı saptanmıştır. 1997’de DSÖ Avrupa Bölgesi ülke raporlarına göre: aşı sonrası istenmeyen etkilerin çoğu aşı uygulaması sırasında yapılan teknik hatalardan kaynaklanmaktadır. ¹Hutin Yvan et al. International journal of epidemiology,1999

Türkiye’de Mevcut Durum Enjeksiyon Güvenliği Araştırma Sonuçları 2003

Enjeksiyon Güvenliği Araştırması Amaç: Aşılama sırasında güvenli enjeksiyon uygulamalarının oranını belirlemek, Enjeksiyon güvenliği konusundaki mevcut durumu saptamaktır.

Enjeksiyon Güvenliği Araştırması Yöntem: Kesitsel bir araştırmadır. Uygun örneklem yöntemiyle seçilen 80 sağlık ocağında yapılmıştır. Veriler gözleme dayalı olarak toplanmıştır.

SONUÇLAR Gözlemlenen personel: Gözlemler sırasında enjeksiyon uygulayanların meslek gruplarına göre dağılımı şöyledir: 39 (%49) ebe, 26 (%33) hemşire, 10 (%13) sağlık memuru, 4 (%5) ebe-hemşire, 1 (%1) yüksek hemşire.

SONUÇLAR Personelin konu hakkında eğitim alma durumu: İncelenen personelden 52’si (%73) enjeksiyon uygulaması konusunda en son aldıkları eğitimin 6 yıl veya daha önce olduğunu, 6’sı (%9) ise son bir yıl içinde bu konuda eğitim aldıklarını belirtmiştir.

Saptanan Doğru Uygulamalar

Saptanan Yanlış Uygulamalar

SONUÇLAR Tıbbi atıklar: 56’sı (%70) tıbbi atıkların belediyelerce toplandığını, 8’i (%10) atıkların yerde açıkta yakıldığını, 4’ü (%5) yakılıp gömüldüğünü, 2’si (%3) kendilerinin belediyenin belirlediği yere naklettiğini, 1 (%1) atıkların gömüldüğünü, 1 (%1) kontrolsüz bir yere döküldüğünü ifade etmişlerdir. Geriye kalan 8 sağlık kurumu (%10), başka yöntemler uyguladıklarını belirtmişlerdir. Bu yöntemler: çöpe atma (3), sobada veya kalorifer kazanında yakma (3), kışın yakma yazın çöpe atma (1), bekletme (1)dir.

Bağışıklama Güvenliği Bağışıklama güvenliği, aşının temininden uygulama noktasına ve atıkların imhasına kadar olan tüm süreci kapsar. Aşı: Kalitesi üretiminden uygulama noktasına kadar bilinen aşıdır. Uygulama: Güvenli enjeksiyon uygulaması Uygun İmha: Güvenli atık imha sistemi ile imha

Bağışıklamada Enjeksiyon Güvenliği Amaç: Ülke sınırları dahilinde tüm sağlık kurum ve kuruluşları tarafından verilen bağışıklama hizmetlerinde enjeksiyonların güvenliğini sağlamak

Bağışıklamada Enjeksiyon Güvenliği Stratejiler: Eğitim (yanlış uygulamaların azaltılıp, güvenli uygulamaların yerleştirilmesinin sağlanması) Gerekli malzeme ve ekipmanın yerinde ve zamanında bulundurulmasının sağlanması Atıkların güvenli şekilde toplanıp imha edilmesi

GÜVENLİ ENJEKSİYON UYGULAMALARI ÖNCE ZARAR VERME!

Güvenli Enjeksiyon Enjeksiyon uygulanan kişiye zarar vermez Uygulayanı önlenebilir riske maruz bırakmaz Üçüncü şahıslar için tehlike oluşturacak atıkla sonuçlanmaz

Kimler risk altında? Aşı uygulanacak kişi/hasta kontamine ekipman kullanımı Sağlık Personeli İğne batmaları Toplum Güvenli olmayan atık kontrolü, tekrar kullanım

Risk Faktörleri Enjektör ve iğnelerin yeniden kullanımı İğne değiştirilerek enjektörün tekrar kullanımı Sağlık Personeline İğne batması: İğnenin kapağının kapatılması Güvenli olmayan atık Güvenli olmayan atık kontrolü nedeniyle toplumdaki kişilere iğne batması

Nedenler Problemin göz ardı edilmesi Atık kontrolünün yetersiz olması, enjektörlerin toplanıp yeniden satılması Malzeme eksiği Yetersiz sürveyans Toplumun ve sağlık personelinin Güvenli olmayan enjeksiyon uygulamalarının sonuçları hakkında bilgisizliği

Güvenli Olmayan Enjeksiyon Komplikasyonları NON-ENFEKSİYÖZ ENFEKSİYÖZ Kanla geçen Patojenlerin bulaşması Steril olmayan ekipmana bağlı diğer enfeksiyonlar Yanlış tekniğe bağlı zararlar Yanlış madde enjeksiyonuna bağlı reaksiyonlar Travmatik paralizi, BCG lenfadeniti Toksik madde enjeksiyonu, Anaflaktik reaksiyon Hep B, Hep C, HIV, sıtma Abse septisemi tetanos

Enjeksiyon Öncesinde Neler Yanlış Olabilir?

ENJEKSİYON ÖNCESİ Aşı: Aşının miadı uygun mu? Aşı Flakon İzlemcisi (OPV için) imha noktasında mı? Aşı aynı üreticiden sağlanan sulandırıcılarla mı sulandırılıyor? Aşılar açıldıktan/sulandırıldıktan sonra GBP genelgesinde belirtilen süre aşılmış mı? Doğru sulandırıcılar kullanılıyor mu? Soğuk Zincir Monitörü imha noktasında mı? Donma Saati patlamış mı? Isı kayıtları +2 - +8oC arasında mı? Uygulama öncesi aşılar enjektöre çekilip bekletiliyor mu? Aşı enjektöre çekildikten sonra iğne kapağı kapatılıp hastanın hazırlanması bekleniyor mu? Aşı temiz bir ortamda hazırlanıyor mu?

ENJEKSİYON ÖNCESİ Enjektör, iğne ve diğer ekipman Enjeksiyon uygulaması için gerekli ekipman tam mı? (sulandırma ve uygulama için uygun enjektör, pamuk vs.) Her aşı uygulaması için ayrı ve steril bir enjektör ve uç kullanılıyor mu? Ambalajı zarar görmüş, yırtılmış enjektör ve iğneler kullanılıyor mu? Lokal temizlik için kullanılacak pamuk temiz mi? Enjektör güvenli atık kutusu hazır ve kolay ulaşılabilir bir yerde mi?

ENJEKSİYON ÖNCESİ Yapılması Gerekenler

ENJEKSİYON ÖNCESİ Son kullanım tarihinin kontrolü, Aşı Flakon İzlemcisinin kontrolü (OPV için), Isı kayıtlarının kontrolü, Kızamık aşısının açıldıktan sonra 4 saatten fazla kullanılmaması, Aşıların aynı üretici firma tarafından sağlanan sulandırıcılarla kullanılması, Aşı öncesi enjektörlerin hazırlanıp bekletilmemesi, Aşı enjektöre çekildikten sonra iğne kapağının kesinlikle kapatılmaması.

Enjektörlerde Dikkat Edilmesi Gerekenler ENJEKSİYON ÖNCESİ Enjektörlerde Dikkat Edilmesi Gerekenler

ENJEKSİYON ÖNCESİ Enjektör ve iğnelerin yeniden kullanılıp kullanılmadığının kontrolü, Enjektör ve iğnelerin steril olması, Enjektör paketinin sağlamlığının kontrolü, Mutlaka tek kullanımlık imha edilebilir enjektörlerin kullanımının sağlanması, Enjektörlerin uygun saklama koşulları açısından güvenilir kaynaklardan temin edilmiş olması,

Neler Yanlış Olabilir? Uygulama Sırasında

Enjeksiyon Uygulama Sırasında Hazırlık: Uygunsuz bir zeminde hazırlık yapılması Kullanılacak pamuğun kirli ve kanlı olması Her uygulama için yeni steril iğne ve enjektör kullanılmaması Yanlış sulandırıcıların kullanılması Yanlış miktarda sulandırıcı kullanılması İğnenin flakon kapağında takılı tutulması Ampuller için kapağı kırıp açma sırasında kesiler oluşması

Enjeksiyon Pratiği Enjeksiyon Enjeksiyon pratiğinin yetersiz olması Yanlış miktar doz enjekte edilmesi Yanlış yere enjekte edilmesi Yanlış yoldan enjekte edilmesi Enjeksiyondan sonra iğnenin kapatılması

ENJEKSİYON UYGULAMALARI Yapılması Gerekenler

ENJEKSİYON UYGULAMALARI Hazırlık: Zeminin hazırlık için uygun olması ve el temizliğinin yapılması, Temizlik için kullanılan pamuk tamponların temiz olması, Sulandırıcıların aynı üretici tarafından temin edilmiş olması ve belirtilen doğru oranlarda kullanılması, Enjektör iğnelerinin aşı flakonu kapağında batırılmış olarak tutulmaması, Ampuller için kapağı kırıp açmakta gazlı bez kullanılması,

ENJEKSİYON SONRASI Neler Yanlış Yapılıyor?

ENJEKSİYON SONRASI Enjektör Güvenli Atık Kutusu kullanılmaması, Atık kutularının sayısının yetersiz olması, Enjeksiyon yeri yakınında atık kutusu olmaması, Enjeksiyondan hemen sonra enjektör ve iğnelerin atık kutusuna atılmaması, Güvenli atık kutularının ağzına kadar doldurulması nedeniyle parçalanması veya delinmesi, Boş alanlara atılmış atık kutularının bulunması Sağlık merkezi çevresinde enjektör, iğne ya da diğer kontamine materyallerin bulunması,

ENJEKSİYON SONRASI Yapılması Gerekenler

ENJEKSİYON SONRASI Daima Enjektör Güvenli Atık Kutusu Kullanılması, Enjeksiyon yeri yakınında Enjektör Güvenli Atık kutusu bulundurulması, Enjeksiyondan hemen sonra enjektör ve iğnelerin ayrılmadan ve kapağı kapatılmadan Enjektör Güvenli Atık kutusuna atılması, Enjektör Güvenli Atık kutularının parçalanıp delininceye kadar tıka basa doldurulmaması, Enjektör Güvenli Atık kutularının imha edilmek üzere gönderilene kadar güvenli bir yerde saklanması, ortalıkta bırakılmaması, Sağlık merkezi çevresinde ortalığa saçılmış kırık flakon, enjektör, iğne ve kontamine materyallerin bulunmaması,

YENİ ENJEKTÖR AÇ

YENİ ŞIRINGA, İĞNE ve SON KULLANMA TARİHİ GEÇMEMİŞ AŞI KULLAN

ENJEKSİYONU TEMİZ BİR ZEMİNDE HAZIRLA

DAİMA KULLANILAN ENJEKTÖRÜ GÜVENLİ ATIK KUTUSUNA AT

KULLANILAN ve BİTEN FLAKONLARI ENJEKTÖR GÜVENLİ ATIK KUTUSUNA ATIN!!!

DOLAN ENJEKTÖR GÜVENLİ ATIK KUTULARINI DAİMA KAPALI TUTUN

Gelişigüzel depolanmış tıbbi atıklar

PAKETİ YIRTILMIŞ ENJEKTÖR KULLANMA!!!

İĞNEYE EL SÜRME!!!!

FLAKON İÇİNDE İĞNE TUTMA ve BIRAKMA!!!!

İĞNE KAPAĞINI TEKRAR KAPATMA!!!

ENJEKTÖR GÜVENLİ ATIK KUTUSUNU TIKABASA DOLDURMAYIN

AŞI UYGULAMASI

Aşı uygulamadan önce aşı uygulanacak kişide herhangi bir kontrendikasyon olup olmadığı mutlaka sorgulanmalıdır!!!

Gerçek kontrendikasyonlar (aşının yapılmaması gereken durumlar)-1 1. İleri derecede immün sistem yetmezliği (örneğin kanser tedavisi, yüksek doz steroid kullanımı) 2. Gebelik 3. Trombositopeni 4. Neomisine karşı anafilaksi hikayesi, 5. Jelatine karşı anafilaksi hikayesi

Gerçek kontrendikasyonlar (aşının yapılmaması gereken durumlar)-2 6. Ağır derecede ateşli hastalık (şiddetli ateşli hastalık geçirenler hastalığın akut dönemi geçer geçmez aşılanabilir, bu önlem hastalığa bağlı ortaya çıkabilecek komplikasyonlardan aşının sorumlu tutulmasını önler) 7. Daha önceki bir kızamık aşısına anaflaktik reaksiyon, 8. Tedavi altında olmayan aktif tüberküloz 9. Son üç ay içerisinde immünoglobülin veya kan ürünü verilmesi

Son bir ayda kızamık aşısı olmuş çocuklara kızamık aşısı yapılmasına gerek yoktur. Çünkü bu çocuklar yeni oldukları aşıya immün yanıt geliştirmekte olduklarından bu süre içinde yapılacak yeni bir kızamık aşısının katkısı yoktur. Eğer yanlışlıkla yapılmışsa herhangi bir yan etki artışı olmaz, bu nedenle endişe edilmemelidir. Aşı öncesi genel durumu iyi, sağlıklı çocukların ateşinin ölçülmesine ve fizik muayene yapılmasına gerek yoktur. Aşı öncesi çocuğun hasta olup olmadığının sorulması yeterlidir. Kontrendikasyonlar mutlaka sorgulanmalıdır,

Yanlış Kontrendikasyonlar-1 (bu kişiler aşılanabilir) 1. Hafif ateş (38 oC’nin altı) 2. İshal 3. Topikal (cilt üzeri krem/merhem), aerosol (solunum yolu ile) şeklinde veya lokalize (intraartiküler, bursal veya tendon içi vb) steroid kullanımı ya da ağız yolu ile düşük doz steroid kullanımı (2 mg/kg veya 20 mg/gün dozundan az uygulanan tedavinin canlı virüs aşılarının etkinlik ve güvenirliğini azaltacak kadar immünsüpresyon yapmadığı düşünülmektedir) 4.Penisilin allerjisi

Yanlış Kontrendikasyonlar-2 (bu kişiler aşılanabilir) 5. Antibiyotik kullanımı 6. Astım 7. Konvülsiyon hikayesi olanlar* 8. Anne sütü alma 9. Yakınında immün yetmezliği olan hasta veya gebe olması 10. Döküntülü hastalıklar. *Aşıya bağlı ateş aşıdan 7-10 gün sonra görülebileceğinden, febril (ateşe bağlı) konvülsiyon hikayesi olan çocuklarda bu dönemde ateş düşürücü verilmesi uygundur. Çocuk antikonvülzan tedavi alıyorsa tedavisine aksatmadan devam etmelidir.

Yanlış Kontrendikasyonlar-3 (bu kişiler aşılanabilir) 11. Yumurta allerjisi** **Yumurtaya karşı allerjik reaksiyonu olanlarda kızamık aşısından sonra anafilaksi son derece nadirdir ve deri testi aşı sonrası allerjik reaksiyon gelişeceğinin göstergesi değildir. Bu nedenle kızamık aşılaması öncesi deri testine gerek yoktur. Eskiden, yumurta yedikten sonra anafilaksi geçiren kişilerin, kızamık aşısı civciv embriyosunda üretildiği için kızamık aşılaması sonrası ciddi bir reaksiyon geçireceği düşünülürdü. Ancak veriler, kızamık aşılaması sonrası geçirilen anafilaksilerin yumurtaya karşı değil aşının başka komponentlerine karşı aşırı duyarlılıktan dolayı olduğunu göstermektedir.

Yanlış kontrendikasyon, mental retardasyon bir kontrendikasyon değildir.

AŞI UYGULAMA TEKNİKLERİ

AŞI UYGULAMA TEKNİKLERİ BCG AŞISI UYGULAMA: Sol kol açık ve düz tutulacak, Sol omuz bölgesine yakın enjeksiyon yapılacak, Enjektör ve iğne cilde paralel olacak, İğne ucu ile cilt hafifçe kaldırılarak cilt içine (intrakutan) uygulanacak, İntrakutan uygulamada ciltte mercimek büyüklüğünde bül (kabarıklık) oluşmalı BCG 0,05 ml enjekte edilir.

AŞI UYGULAMA TEKNİKLERİ BCG Deri Cilt altı mesafe Kas tabakası

AŞI UYGULAMA TEKNİKLERİ DBT AŞISI UYGULAMASI: Kol üst kısmına deltoid kasa uyan bölgeye yapılacak, Kol dirsekten 45° içe bükülecek, Enjektör 90o dik açıyla cilde girecek, Kas içi (intramusküler), deltoid kasa uygulanacak, DBT 0,5 cc uygulanır.

AŞI UYGULAMA TEKNİKLERİ DİFTERİ-BOĞMACA-TETANOS

AŞI UYGULAMA TEKNİKLERİ Hepatit-B AŞISI UYGULAMASI: Kol üst kısmına deltoid kasa veya bacak quadriceps kasına uyan bölgeye yapılacak, Kol dirsekten, bacak dizden 45° içe bükülecek, Enjektör 90o dik açıyla cilde girecek, Kas içi (intramusküler), deltoid veya quadriceps kasına uygulanacak, Hepatit-B 0,5 cc uygulanır.

AŞI UYGULAMA TEKNİKLERİ HEPATİT-B

AŞI UYGULAMA TEKNİKLERİ Kızamık AŞISI UYGULAMASI: Kol üst kısmına deltoid kasa uyan bölgeye yapılacak, Kol dirsekten 45° içe bükülecek, Enjektör 45o eğik açıyla cilde girecek, Cilt altı (subkutan) deltoid kasına uyan bölgeye uygulanacak, Kızamık aşısı 0,5 cc uygulanır.

AŞI UYGULAMA TEKNİKLERİ KIZAMIK

AŞI UYGULAMA TEKNİKLERİ TT AŞISI UYGULAMASI: Kol üst kısmına deltoid kasa uyan bölgeye yapılacak, Kol dirsekten 45° içe bükülecek, Enjektör 90o dik açıyla cilde girecek, Kas içi (intramusküler), deltoid kasına uygulanacak, Tetanos Toksoidi aşısı 0,5 cc uygulanır.

AŞI UYGULAMA TEKNİKLERİ TETANOS

KIZAMIK AŞI GÜNLERİ SIRASINDA ORTAYA ÇIKAN TIBBİ ATIKLARIN İMHASI

Kızamık Aşı Günleri sırasında açığa çıkacak milyonlarca enjektör, iğne ucu ve flakonun insan sağlığına zarar vermemesi için uygun şartlarda yok edilmesi önemlidir.

Aşı ekiplerinin görevleri: Ortalama 100 enjeksiyona 1 enjektör güvenli atık kutusu (5 lt’lik) bulundurulur, Uygulama sırasında ortaya çıkan enjektörler (ucu kapatılmadan), aşı/sulandırma flakonu, pamuk gibi tıbbi atıklar enjektör güvenli atık kutusuna atılır. Kutular aşılama sonrası sağlık ocağına getirilir ve soğuk zincir sorumlusuna teslim edilir.

Sağlık ocağı aşı/soğuk zincir sorumlusunun görevleri: Aşı ekiplerine aşılamaya çıkarken 100 enjeksiyona 1 adet olmak üzere enjektör güvenli atık kutusunu verir, Dolu kutuları teslim alır ve sağlık ocağında güvenli bir yerde geçici olarak depolar, Sağlık ocağında 1 haftalık depolama sonrasında dolu kutuları Sağlık Müdürlüğü’nün belirlediği merkezi bir yere nakleder.

Sağlık Müdürlüğü’nün görevleri: Atıkların nasıl toplanıp nerede imha edileceğini tanımlayan atık imha planı hazırlayın Kampanya süresince meydana gelecek atıkları Sağlık Bakanlığı’nca dağıtılacak güvenli atık kutularında toplayın. İmha edilene ya da nakil için toplanana kadar kutuları açıkta, halkın kolayca ulaşabileceği alanlarda bekletmeyin. Atık imha planı çerçevesinde kutuları toplayıp imha edilmesini sağlayan.

TIBBİ ATIKLARIN İMHASI Tıbbi Atıkların, Çevre Bakanlığı’nca 20.05.1993 tarih ve 21586 sayılı resmi gazetede yayınlanan “Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği” ’ne uygun olarak imhası gereklidir. Bu yönetmelik Çevre Bakanlığı websitesi olan www.cevre.gov.tr de yer almaktadır. Bu yönetmeliğin 6., 7. ve 8. bölümlerinin tüm maddeleri dikkatlice gözden geçirilmelidir. Bu yönetmelikte öngörülen iki yöntem; Yüksek dereceli fırınlarda yakma Nihai depolama İller uygulamayı planladıkları yöntemi İl Çevre Kurulu kararı haline dönüştürmelidir.