YER ALTI SULARI VE KAYNAKLAR Yağışlar ve kar erimeleri sonucu meydana gelen suların geçirimli tabakalardan sızması ile yeraltı suları meydana gelir. Yer altı sularının yeryüzüne çıktığı yere kaynak denir. 1-Karstik kaynak: En çok Akdeniz Bölgesinde görülür. Suları soğuk ve gürdür. Çoğunlukla kalkerli arazilerde oluşurlar, Bu yüzden içerisinde bol miktarda erimiş kireç vardır. Mağara içinden çıktıkları zaman voklüz adını alırlar. Manavgat ve köprü çayları bu kaynaklarla beslendikleri için yaz aylarında da debileri fazla düşmez.

2- Artezyen kaynak: İki geçirimsiz tabaka arasındaki bir geçirimli tabaka olmalıdır. Artezyen kaynağın suları fışkırarak yüzeye çıkar. Bursa , Eskişehir, Erzurum, Malatya ovalarında artezyen kaynaklar vardır.

3-Fay kaynağı: Kırıklı yer yapısının olduğu sahalarda yaygındır. Suları sıcak ya da ılıktır. Mineral madde yönünden zengindir. Debileri yıl içinde fazla değişmez. Termal turizm sektörünün gelişimini sağlamıştır. Ülkemizde fay kaynakları yaygındır. Özellikle Ege Bölgesi ve Güney Marmara

4-Yamaç ve Vadi kaynağı: Karadeniz ve Doğu Anadolu bölgesinde yaygın olarak görülür. 5-Gayzer kaynağı: Etkin haldeki volkanik alanlarda görülür. Fışkırarak sıcak su ve buhar çıkar. Ülkemizde görülmez

TÜRKİYE’DE TOPRAK TÜRLERİ Ana kayanın ayrışmasıyla oluşan içerisinde hava , su ve canlı bulunduran tabakaya toprak denir. Kayaçların ayrışması iki çeşittir. Fiziksel ( kimyasal )Ayrışma: Yaygın olduğu sahaların genel özelliği sıcaklık farkının fazla olmasıdır. Ülkemizin karasal iklim bölgelerinde yaygındır. Doğu Anadolu , İç Anadolu , Güneydoğu Anadolu, Ergene, Göller Yöresi, İç Batı Anadolu Kimyasal Çözülme: Yağışın fazla olduğu yerlerde görülür. Ülkemizde en yaygın Karadeniz Bölgesi ve Bütün kıyı Bölgesi’nde görülür.

Toprak oluşumunda fiziksel ve kimyasal ayrışmanın yanında şu faktörler de etkilidir: Kayacın Yapısı Eğim Mikroorganizmalar , Bitki örtüsü Zaman

TÜRKİYE’DE TOPRAK TÜRLERİ

Lös Topraklar Rüzgarın etkisiyle oluşmuştur. Alüvyal Topraklar: Taşınmış Topraklar: Verimlidirler Bulundukları Bölgenin iklim özelliklerini tam olarak yansıtmazlar. Erozyona bağlı olarak oluşmuşlardır. Lös Topraklar Rüzgarın etkisiyle oluşmuştur. Alüvyal Topraklar: Taşıyıcı kuvvet akarsulardır. Türkiye’nin delta ovalarında görülür. Geçirimli yapıdadır, tarım için verimlidirler. Moren topraklar Buzulların taşımasıyla meydana gelir, Türkiye’de bulunmaz.

Nemli Bölge Toprakları: 1-Yıkanma fazladır. 2-Tuz ve kireç oranı azdır. 3-Demir birikimi fazladır. 4-Karadeniz Bölgesinde yaygındır. 1- Laterit Doğu Karadeniz Böl. görülür. Verimi düşüktür. 2- Podzol Batı Karadeniz Böl. görülür. Soğuk ve nemli bölge toprağıdır. 3-Terra – rossa Kırmızı toprak. Demiroksit nedeniyle kırmızıdır. Akdeniz iklim bölgelerinde görülür. . 4-Kahverengi Orman Top : Karadeniz Bölgesin ’de yaygındır. Verimlidir. .

Kurak Bölge Toprakları 1-Yıkanma azdır. 2-Tuz ve kireç oranı fazladır. 3-İç Anadolu , Güney Doğu Anadolu, Doğu Anadolu, İç Batı Anadolu, Ergene Böl. görülür. 1-Çernozyom Verimli topraklardır. (en verimli) Erzurum – Kars Bölümü’nde görülür. İklim nedeniyle tarım yapılamaz. 2- Kestane Renkli Bozkır Top Karasal iklim bölgelerinde yaygındır. Genelde tahıl tarımı yapılır. Türkiye’de en yaygın toprak türüdür. NOT: Tundra ve Çöl toprakları ülkemizde görülmez.

Muzaffer ADEM Coğrafya Öğretmeni

Muzaffer ADEM Coğrafya Öğretmeni

Muzaffer ADEM Coğrafya Öğretmeni

TÜRKİYE’DE KARSTİK ŞEKİLLER Kalker , jips , Dolomit, gibi kayaçların yaygın olduğu sahalarda oluşan şekillere karstik şekiller adı verilir. Akdeniz bu şekillerin en yaygın olduğu Bölgedir.Antalya bölümünde kalker, Sivas çevresinde ise jips (alçıtaşı) kayacına bağlı olarak karstik şekiller oluşur. Karstik Aşınım Şekilleri 1 – Lapya 2 - Dolin 3 – Uvala 4 – Polye 5 – Mağara 6 – Obruk Karstik Birikim Şekilleri: 1 – Traverten 2 – Sarkıt 3 – Dikit 4 - Sütun

Polye: En büyük karstik oluşum şeklidir Polye: En büyük karstik oluşum şeklidir. Genellikle verimsiz ve kireçli topraklardan oluşur. Tefeeni , Acipayam , Kestel, Korkuteli , Elmelı , Muğla ovaları örnektir.   Mağara: Yer altı boşluklarıdır. Damlataş , Karain , İnsuyu , Dim , Zeytintaşı , Narlıkuyu Obruk: Çökmelerle oluşan şekillerdir. Mersin’de Cennet , Cehennem obrukları , Konya’da Kızılören obruğu Traverten: Antalya ve Denizli Pamukkale ‘de görülür .

Muzaffer ADEM Coğrafya Öğretmeni

TÜRKİYE’DE DALGALARIN OLUŞTURDUĞU ŞEKİLLER VE KIYI TİPLERİ 1- Falez(yalıyar) : Dağların denize paralel uzandığı yerlerde yaygındır. En yaygın görüldüğü bölgeler Karadeniz ve Akdeniz Bölgesidir. ( Batı ve Orta Karadeniz, Teke ve Taşeli Platoları)

2- Tombolo (saplı ada): Dalgaların taşıdığı malzemelerle kıyı gerisindeki bir adanın (kıyı oku)karaya bağlanarak yarımada durumuna geçmesi sonucu oluşan şekildir. Sinop yarımadası, Balıkesir’deki Erdek (Kapıdağ) yarımadası.

3- Lagün ( deniz kulağı):Dalgaların taşıdığı malzemelerle bir koyun önünü kapatmasıyla oluşan göllerdir. Büyük Çekmece , Küçük Çekmece, Durusu (terkos) gölleri örnektir

TÜRKİYE’DE GÖRÜLEN BAŞLICA KIYI TİPLERİ RİA Tipi Kıyı: İstanbul ve Çanakkale Boğazları ve Güneybatı Anadolu’da görülür. (eski akarsu vadilerinin sular altında kalması ile oluşur.) BOYUNA Kıyılar: Akdeniz ve Karadeniz Kıyıları. (dağların denize paralel uzandığı kıyılarda görülür.) ENİNE Kıyılar: Kıyı Ege’de görülür. (dağların denize dik uzandığı yerlerde görülür.) DALMAÇYA Tipi Kıyılar: Antalya – Kaş civarında görülür. (deniz ilerlemesi sonucu kıyıya paralel dağların yüksek kesimlerinin denizde ada durumuna geçmesi ile oluşur.) LİMANLI Kıyı: Büyük Çekmece , Küçük Çekmece , Terkos (Durusu).

Muzaffer ADEM Coğrafya Öğretmeni KIYI TİPLERİ BOYUNA kıyılar RİA tipi kıyı BOYUNA kıyılar ENİNE kıyılar Dalmaçya tipi kıyı LİMANLI kıyı RİA tipi kıyı Muzaffer ADEM Coğrafya Öğretmeni

KAYDET!!! NOT: Ülkemizde; Haliç (watt)tipi kıyı görülmez, (gel-git olayı olmadığı için), Fiyord ve Skyer tipi kıyı görülmez, (bu kıyılar kutuplara yakın yerlerde görülür.) Mercan Kıyı tipi görülmez.( ekvatoral bölgede görüldüğü için.)   NOT: Rüzgarlar dalgaların oluşturduğu şekillerde dolaylı etkiye sahiptir. NOT: Ülkemiz çevresindeki denizlerde yoğunluk ve seviye farklılığından dolayı alt ve üst akıntılar vardır. Akdeniz’den Karadeniz’e alttan, Karadeniz’den Ege’ye üstten akıntı vardır.

TÜRKİYE’DE RÜZGARLAR VE ETKİLERİ Yeryüzünde yüksek basınç alanlarından alçak basınç alanlarına doğru hareket eden yatay hava akımlarına rüzgar denir. Rüzgarların yeryüzünü şekillendirici etki yaptığı sahalar şu özelliklere sahiptir. Arazi kurak ya da yarı kuraktır. Bitki örtüsü cılızdır. Sıcaklık farkı ve mekanik çözülme fazladır. Yukarıdaki özellikler İç Anadolu ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerinde fazladır.

Aşınım şekilleri: Mantarkaya (şahitkaya): Yardang: Ülkemizde görülmez. Tafoni:  

Birikim Şekilleri: Lös: Rüzgarların taşıdığı topraklardır. Kumullar: Konya Karapınar ile delta ovalarında görülür.   Barkan: Kumul tepelerinin hilal şeklinde oluşmasıdır. Ülkemizde görülmez.

TÜRKİYE’DE BUZULLAR VE ETKİLERİ Ülkemizin bugünkü yeryüzü şekillerinin oluşmasında en az etkiye sahip dış kuvvettir. Bu durumun başlıca nedeni ülkemizin matematik konumudur. Dağların yüksek kesimlerinde yıl boyunca erimeden kalan karlara kalıcı kar ( toktağan kar) denir. Enlem etkisiyle ülkemizin güneyinden kuzeye doğru kalıcı kar sınırı alçalır. Bir dağın her iki yamacındaki kalıcı kar sınırının farklılık göstermesi bakı faktöründen kaynaklanmaktadır.

Buzullar; Buzul Vadisi ( tekne vadi ), Hörgüç kaya, Sirk buzulu ,Moren, Drumlin , Sander ovası gibi şekillerin oluşmasında etkili olmuştur. Yukarıdaki dağlar üzerinde buzul etkileri görülmektedir.

SORU- Kayaların kimyasal çözülmesinde su ve kayanın cinsi önemlidir SORU- Kayaların kimyasal çözülmesinde su ve kayanın cinsi önemlidir. Suyun ve sıcaklığın fazla olduğu yerler ile kalker, jips ve kaya tuzu gibi kayaların olduğu yerlerde kimyasal çözülme farklıdır. Buna göre yukarıdaki haritada belirtilen noktaların hangilerinde suyun fazlalığı ve kayanın cinsi nedeni ile kimyasal çözülme en fazladır? Su Kayanın cinsi A) V II B) III I C) III II D) II IV E) I II

SORU- Haritada işaretli yerlerden hangisinde rüzgârın şekillendirici etkisi daha belirgindir?   A) I B) II C) III D) IV E) V

SORU- Türkiye kıyılarının şekillenmesinde iç ve dış kuvvetler etkindir. Türkiye haritasında taralı alanların kıyı şekilleri aşağıdakilerden hangisinde yanlış eşleştirilmiştir?   A) 1-Fiyord tipi kıyı B) 2-Enine kıyı C) 3-Boyuna kıyı D) 4-Ria tipi kıyı E) 5-Dalmaçya tipi kıyı

SORU- Akdeniz Bölgesi'nde mağara, obruk, polye, lapya gibi yer şekillerine sıkça rastlanır. Akdeniz Bölgesi'nin hangi özelliği bu yer şekillerinin oluşumuna neden olur? A) Ortalama yükseltisinin fazla olması B) Rüzgâr aşındırmasının etkili olması C) Karstik arazinin geniş yer kaplaması D) Çok sayıda göl bulunması E) Kıta sahanlığının dar olması

SORU- Yukarıdaki yer şekillerinden hangileri Türkiye'de görülmez? A) I ve IV B) II ve III C) Yalnız III D) I ve II E) I ve III

SORU- I. Marmara'da Kapıdağ Yarımadası II. Akdeniz ve Karadeniz kıyılarında falezlerin oluşması III. Marmara'da Büyük ve Küçük Çekmece göllerinin oluşması   Yukarıda verilenlerden hangileri dalga ve akıntıların biriktirmesi sonucunda oluşmamıştır? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III E) I ve III

MUZAFFER ADEM COĞRAFYA ÖĞRETMENİ