KRONİK HASTALIKLAR VE BESLENME Prof. Dr. Gülay KOÇOĞLU

Beslenmeyle İlgili Kronik Hastalıklar Kardiovasküler hastalıklar a. Koroner kalp hastalığı b. Hipertansiyon ve CVH 2- Kanserler 3- Şişmanlık 4- Tip II Diabet (NIDDM) 5- Kanser dışı barsak hastalıkları a. Divertiküler hastalıklar b. Hemoroid c. Kabızlık

9- Kronik karaciğer ve beyin hastalıkları (Alkolle ilgili hastalıklar) 6- Safra taşları 7- Diş sorunları 8- Osteoporoz 9- Kronik karaciğer ve beyin hastalıkları (Alkolle ilgili hastalıklar) a. Siroz b. Korsakoff’s sendromu c. Fetal alkol sendromu d. Diğerleri(Kalp-damar,hipertansiyon,kanser) 10- Katkı maddeleri, bitkisel toksinler, mukotoksinler, besinlere bulaşan zehirli maddelerin yol açtığı sorunlar

Kanser ve Beslenme Epidemiyolojik çalışmalarda; Erkeklerde görülen kanserlerin % 35, Kadınlarda görülen kanserlerin % 65 oranında beslenmeyle etkileşimli olduğu ortaya konmuştur.

Kanser-Seçilmiş Diyet Özellikleri Etkileşimi

Şişmanlık ve kanser Şişmanlarda özellikle meme, kalınbarsak-rektum ve kan kanserleri sık görülmekte Yağlı besinlerin fazla alınmasıyla ilgili olabilir. Hormonal dengenin bozulmasıyla ilgili olabilir.

Besin Öğelerinin Yetersizliği veya Fazlalığı Proteinler: Hayvansal proteini, özellikle eti, çok tüketen ülkelerde meme, rahim, prostat, kalınbarsak-rektum kanserleri az tüketen ülkelere göre daha çok görülmektedir. Ancak etler aynı zamanda yağdan (doymuş) da zengin olduğundan belki de esas etken yağ alımı da olabilir. Optimal düzeyde protein alımı önerilmektedir.

Yağlar ve Kanser Her türlü yağ riski arttırmaktadır. Çevresel kanser yapıcı maddeler yağ içinde birikir ve çok yağ alımı vücuda bu maddelerin girişini arttırır. Yağın çok alımı cinsiyet hormonlarının çalışmasını bozar. Safra tuzlarının oluşumu yağ alımı arttıkça artar. Çoklu doymamış yağ asitleri kolay okside olarak zarar verir.

Karbonhidratlar ve kanser Herhangi bir delil bulunmamıştır. Gereğinden çok alınması şişmanlığa yol açarak sorun yaratabilir. Posanın ise olumlu etkileri var.

A Vitamini ve Kanser Yetersizliğinde; solunum, yemek borusu, idrar yolları, mide, prostat, akciğer, kalınbarsak kanserleri oluşumu . Kanser yapıcı maddeler verilen hayvanlara A vitamini verildiğinde kanser oluşumunun engellendiği saptanmıştır. A vitamini ve önmaddesi olan karotenlerin antioksidan olarak kanseri önleyici etkisi olduğu kabul edilmektedir

B Grubu Vitaminler ve Kanser Yetersiz alımları kanser riskini arttırmakta Ancak gereksinimden fazla alımın koruyucu etki yapmadığı saptanmıştır. Yeterli düzeyde alınmaları vücut savunma sistemlerinin gelişmesi için gereklidir.

C Vitamini ve Kanser Akciğer, yemek borusu, mide kanserlerinin önlenmesini sağladığı bildirilmektedir. Özellikle sigara içenlerin, toksik maddelerle teması olanların gereksinimden fazla C vitamini almaları önerilmektedir. Antioksidan özelliğiyle zararlı molekülleri etkisizleştirmektedir.

D Vitamini ve Kanser Yetersizliğinin kemik kanseri riskini arttırdığı ileri sürülmektedir. Güneşe çıkmayan ve kapalı giyinenlerde D vitamini yetersizliği görülebilir. Güneşe fazla çıkmanın da deri kanserlerine yol açtığı unutulmamalıdır.

E vitamini ve Kanser Toksik maddelerin (serbest radikallerin) etkisini azaltmaktadır. Yağların okside olarak zararlı moleküllere dönüşmesini önler. Koruyucu etki yaptığı için risk altında olanlara (çoklu doymamış yağları fazla tüketenler ve sigara içenler) fazla E vitamini almaları önerilmektedir.

Mineraller ve Kanser Koruyucu olanlar: Selenyum, çinko, kalsiyum, iyot, molibden ve demir koruyucu etkinlik göstermektedir. Ancak demir, selenyum ve bakırın gereğinden fazla alınması da zararlı olabilir. Kansere yol açanlar: Nikel, kurşun, arsenik, kadmiyum ve amyant başlıca kanser yapan minerallerdir. Bunlar çevre kirlenmesi ile (fabrika atıkları, taşıt ekzozları, kentlerin kirli havası) havaya, suya ve besinlere karışarak sağlığa zarar verirler.

Posa ve Kanser Kurubaklagillerde, kepekli tahıllarda, sebze ve meyvelerde bol bulunan posa özellikle kalın barsak fonksiyonlarını düzenleyerek kanser oluşumunu önlemektedir. Posa; Dışkı hacmini arttırarak barsaktan geçişi hızlandırır. Karsinojenlerin mukoza ile temasını azaltır. Safra asitlerinin nötral yağlara çevrilmesini arttırır, karsinojenik hidrokarbonlara dönmesini azaltır.

Besinlerdeki Mikotoksinler ve Kanser Nemli ve sıcak tropikal bölgelerde karaciğer Ca . Fusarium, silokloratin, luteosiklin, aflatoksin gibi mikotoksinlerin neden olduğu düşünülmekte. Aflatoksinler özellikle tahıllarda (mısır) kolay üremekte. Yıkama, güneşlendirme, ısıtılma ile kısmen azaltılıyor.

Besinlerdeki doğal kanser önleyiciler Kurubaklagillerde  proteaz engelleyiciler Meyvelerde,ceviz, fındık ve fıstıkta  oksitlenmeyi önleyiciler Turunçgiller, kayısı, kızılcık, vişne, kiraz ve benzeri meyvelerde  bioflavonoidler Sarmısak, soğan ve pırasada  kükürtlü maddeler Lahana, karnabahar, ıspanak benzeri sebze ve otlarda  özel koku ve tat verenler Çayda  polifenol bileşikleri

Besinlerdeki doğal karsinojenler Nitrit-Nitrat ve N-Nitros Bileşikleri Nitrit ve nitrat suda, sebze ve meyvelerde var. Et ve süt ürünlerine lezzet verici ve koruyucu olarak katılıyor. Bunların reaktif maddesi N-Nitroslar karsinojenik olup tütsülenmiş, işlenmiş besinlerde çok. E ve C vitamini nitrosamin oluşumunu önleyebilir. Posa da olumlu etki yapar.

Katkı Maddeleri ve Kanser Tuz: Mide boşalmasını geciktirir, nitrit türevi oluşumunu arttırır. Baharatlar: Yemek borusunu tahriş eder. Sakkarin: proteinüri ve mikrokalkuli oluşturarak fiziksel irritasyon yaratır. Renk veren boyalar: Azo boyaları olumsuz. Allerjik etki yapan boyalar da var.

Pişirme Yöntemi ve Kanser Yağların ısı ve hava ile okside olmaları ile (kızartma) oluşan moleküller zararlı Izgara veya aleve yakın pişirme: Proteinden zengin besinler yüksek ısıda pişirildiğinde kanserojen maddeler (nitrozamin) oluşur. Odun veya kömürden çıkan dumanlar da pek çok kanser yapıcı madde (poliaromatik hidrokarbonlar) içerir. Dana etinin 5’ kızartılmasında, tost ve bisküvide 6’, kızarmış patateste 10’ mutajenite oluşur.

En güveniliri çelik veya basınçlı tencerede düşük ısıda pişirmek, Fırında az suyla pişirmek, Et ürünlerini alüminyum folyoya sarıp fırında pişirmek, Ateşe 25 cm.den daha yakın mesafede ızgara yapmamak, Tost, hamburger, kızartma, döner vb besinleri seyrek olarak yemek

Alkol -Sigara ve Kanser Kanserle en çok ilişkisi kurulan madde sigaradır. Yalnız akciğer değil; dudak, ağız, gırtlak, böbrek, mesane kanserlerine de yol açmaktadır. Alkolün en olumsuz etkisi karaciğere olmakla birlikte kalınbarsak, ağız, boğaz ve yemek borusu kanserleriyle de ilgili olabileceği belirtilmektedir. İkisinin birlikte kullanılması riski bir kaç kat daha arttırmaktadır.

KANSERDEN Korunmak İçin; BKİ’nin <25 olmasını sağlamak, Yağlı besinleri (her türlü) fazla tüketmemek, Her gün kepekli tahıl, kurubaklagil, sebze ve meyveleri (posa, Karoten, E ve C vitamini) yeterli miktarda yemek, Aşırı saflaştırılmış (rafine) ve işlenmiş besinleri fazla tüketmemek, Besinleri nemli, sıcak ortamlarda saklamamak,

Tuzlu ve salamura edilmiş besinleri fazla tüketmemek, Besinleri kullanmadan önce iyice yıkamak, çevre kirliliğinden etkilenmemiş olmasına özen göstermek, Pişirme yöntemine dikkat etmek Alkol ve sigara kullanmamak, sigara içilen ortamlarda bulunmamak.

Et Yemekleri Kanser Riskini Arttıran Döner kebap Izgara köfte Hamburger Kadın budu köfte Kuru köfte Şiş köfte Şiş kebap Yağda kızarmış balık Kanser Riskini Azaltan Tavuk haşlama Tavuk rosto Tavuk şiş Balık buğulama Orman kebabı Çiftlik kebabı Ekşili köfte Sebzeli fırın köfte Güveç

Etli Sebze yemekleri Kanser Riskini Azaltan Etli taze fasulye Etli bamya Etli kereviz Etli bezelye Kıymalı ıspanak Kıymalı kapuska Kıymalı karnıbahar Kıymalı-etli patates Kanser Riskini Arttıran Yağda kızartılarak yapılan patlıcan yemekleri- Hünkar beğendi, Musakka, Karnıyarık, Yağda kızartılarak yapılan patates yemekleri

Sebze dolma -sarmaları Kanser Riskini Azaltan Kıymalı, mercimekli ve zeytinyağlı olarak hazırlanabilen her türlü dolma kanser riskini azaltır. Yaprak, pazı, biber, kereviz, lahana, soğan, domates, kabak, patlıcan dolmaları yapılabilir. Kanser Riskini Arttıran Malzemeye konan yağın fazla ısınması, pirincin kavrulması, fazla baharat konması zararlı olabilir.

Çorbalar Kanser Riskini Azaltan Kırmızı mercimek Tarhana Ezogelin Yayla Sebze Toyga vb Kanser Riskini Arttıran Sade şehriye çorbası Sade pirinç çorbası Yakılmış yağ konan çorbalar

Yumurta Yemekleri Kanser Riskini Azaltan Yumurtalı ıspanak Yumurtalı kapuska Yumurtalı taze fasulye Menemen Yumurtalı kabak kalye Kanser Riskini Arttıran Sucuklu yumurta Kıymalı yumurta Yumurtalı hamburger Pastırmalı yumurta Omlet

Börekler Kanser Riskini Azaltan Ispanaklı tep. böreği Kabaklı tepsi böreği Lahanalı tep. böreği Çökelekli tep. böreği Yağı az, soğan-sarımsak ve sebze ile servis edilen pideler Kanser Riskini Arttıran Yağda kızartılarak yapılan sigara börekleri Çok yağ konarak hazırlanan kıymalı ve sebzeli börekler Yağlı, sebzesiz, kıymalı-yumurtalı pideler

Pilav - Makarnalar Kanser Riskini Azaltan Mercimekli bulgur pi. Nohutlu pilav Domatesli, yeşil biberli bulgur pilavı Az yağ konmuş pirinç pilavı Sebze soslu makarna Haşlanmış mantı Kanser Riskini Arttıran Çok yağlı pirinç pi. Yakılmış yağ eklenen pilav ve makarnalar Yağda kızartılmış mantı

Etsiz(zeytin yağlı vb) sebze yemekleri Kanser riskini azaltan Havuç Taze fasulye Taze bakla Pırasa Kabak bayıldı Enginar Yağda kızartmadan yapılan imam bayıldı Kanser riskini arttıran Patlıcan kızartma Biber kızartma Patates kızartma Kabak kızartma Havuç kızartma

Kurubaklagil Yemekleri Kanser riskini azaltan Nohut Yahni Etli, etsiz kurufasulye Mercimek yahnisi ZY. Barbunya pilaki Piyaz Mercimek pilaki Mercimekli köfte Mercimekli dolmalar Kanser riskini arttıran Küflenmiş kurubaklagiller

Sebze Salataları Kanser Riskini Azaltan Havuç, marul, turp, kırmızı lahana, Patates, Çoban, Karnıbahar, Brokoli, Söğüş Kanser Riskini Arttıran Rus salatası İyi yıkanmamış sebzelerden hazırlananlar Bekletilenler

Taze meyveler Kanser Riskini Azaltan Başta turunçgiller olmak üzere hepsi Kanser Riskini Arttıran İyi yıkanmamış meyveler Bekletilen meyve suları

Tatlılar Kanser Riskini Azaltan Kabak tatlısı Ayva Sütlaç Aşure Muhallebi Yoğurt tatlısı Tahin Pekmez Kanser Riskini Arttıran Baklava Şöbiyet Kadayıf Tulumba Hanım göbeği Lokma Helva Kremalı tatlılar

Mezeler Kanser riskini azaltan Humus Mercimekli köfte Kısır Yağı az peynirler Yoğurt-sebze karışımları Sarmalar Sebzeli börekler Kanser riskini arttıran Çok yağlı kanepeler Havyar Yağda kızarmış köfteler Sosis, salam, dil vb. Çok yağlı peynirler Cips

Diş Sağlığı ve Beslenme Beslenmenin iki türlü etkisi olmakta; Dişler yeni çıkarken (flor, protein, kalsiyum vb) Dişler çıktıktan sonra lokal etki Sukroz, nişastaya göre çürük oluşumunda çok etkili (serbest şekerlerin tümü-glikoz, fruktoz) Pişmiş nişastalı besinlerin (patates, ekmek, pirinç) etkisi az, şeker eklenirse artıyor Az rafine edilmiş ürünler sağlıklı. Taze meyvelerin etkisi az. Florun yeterli olması önemli, fazlası da zararlı