BÖBREKLER VE BOŞALTIM SİSTEMİ

BÖBREK: Böbrekler süzme işlemi yaparlar. Böbrekler bel omurunun her iki yanında yer alırlar. Erkeklerde ki ağırlığı 125-170 gr, kadınlarda 115-155 gr arasında değişir.

BÖBREĞİN KISIMLARI 1) KABUK BÖLGESİ (KORTEKS) Böbreğin en dış kısmıdır.Kırmızımsı renktedir.İdrar buradaki süzme cisimciklerinde(nefronlarda) oluşur. 2) ÖZ BÖLGESİ (MEDULLA) Kabukla havuzcuk arasında kalan kısımdır.kabukta oluşan idrarı havuzcuğa götüren toplama kanalcıkları bu bölümdedir 3) HAVUZCUK (PELVİS) Böbreğin çukur tarafında kalan sarımsı bölgedir.İdrarın bir süre burada depolanmasını sağlar.

Her iki böbrek birbirlerine benzer yapıda olan 1 milyon küçük birimden oluşur. Bu birimlerin herbiri nefron olarak adlandırılır. Her nefron, glomerül ve tübüller olarak iki kısımdan oluşur. Glomerül: Filtre görevi üstlenen yapılardır. Tübüller: Glomerülden başlayarak oluşan idrarın ilk toplandığı yer olan kaliks adı verilen boşluklara kadar uzanan borucuklardır.

TÜBÜLLERİN MİKROSKOPTA GÖRÜNÜŞÜ

NEFRONDAKİ YAPILAR: Böbrekte yapı ve görev birimi nefrondur. Nefronların üre ve artıkların süzüldüğü en önemli kısımları böbreğin kabuk kısmıdır. 1)Glomerulus:Kılcal damarlardan oluşur. 2)Bowman kapsülü : Glomerulusu sarar.Glomerulustan süzülme ile gelen kan sıvısı bowman kapsülüne geçer.Tek sıralı yassı epitelden meydan gelmiş yarım ay şeklindeki yapıdır. 3)Proksimal kanal: Geri emilmenin meydana geldiği kıvrımlı kanallardır.Besin maddelerinin büyük bölümü buradan geri emilir. 4)Henle kulpu: Özellikle su ve minareller geri emilir. 5)Distal kanal: En son geri emilmenin meydana geldiği yerdir.Özellikle iyonlar burada geri emilir.

Geri emilmenin yapıldığı yerlerin(proksimal kanal,henle kulpu ve distal kanal) çevresi kılcal damarlalar çevrilir. Böbreklere kan,böbrek atar damarı ile taşınır.Böbrek atar damarı oksijen, besin,üre ve ürik asit bakımından zengindir. Böbreğin öz bölgesinde ,tabanı kabuk bölgesine tepesi havuzcuğa bakan piramit şeklinde yapılar bulunur.

İNSANLARDA BOŞALTIM Böbrekler, idrar kanalı (üreter), idrar torbası (mesane) ve üretra insanda boşaltım sistemini oluşturur. İnsan böbreği dıştan içe doğru üç tabakadan oluşur. 1- Kabuk (Korteks) 2- Öz (Medulla) 3- Havuzcuk (Pelvis)

Böbreklere kan, atardamar ile girer, toplardamar ile çıkar Böbreklere kan, atardamar ile girer, toplardamar ile çıkar. İnsanda metabolik artıklar; su, karbondioksit, amonyak, üre, ürik asit, mineraller, zehirler ve kullanılmayan ilaçlardır. Bu maddelerin atılmasında başta böbrekler olmak üzere akciğerler, karaciğer ve deri görev yapar.

Böbreklerde idrar oluşumu; süzülme, geri emilim ve salgılama (aktif taşıma) olayları sonucunda olur. Süzülme malpigi cisimciğinde olur. Glomerulustan bowman kapsülüne kan plazmasının bir kısmı, su, tuzlar, glikoz, aminoasit, üre, ürik asit, vitamin, keratin gibi maddeler geçer. Kan basıncı arttıkça süzme hızı da artar.

Böbrek atar damarı ile gelen üre ve ürik asit ,çeşitli tuzlar,iyonlar,glikoz yüksek kan basıncından dolayı bowman kapsülüne geçer.Süzülen sıvı tek sıralı yassı epitelden oluşan bowman kapsülünden henle kulpuna geçer.Bu sıvı kan plazmasına benzemekle birlikte sıvı içerisinde alyuvar,akyuvar ve kan proteinleri yoktur.Daha çok doku sıvısına benzer süzülme sonucu boşaltım kanalına geçen maddelerin yararlı olanları ve suyun bir kısmı kanalcığın duvarındaki hücreler tarafından geri emilerek tekrar kılcal damarlarla kan dolaşımına katılır. Emilen su miktarı vücudun o sıradaki su miktarına bağlı olup hipofizden salgılanan antidiüretik hormon tarafından ayarlanır. Üre , ürik asit, fazla tuz ve fazla su idrar bileşimi şeklinde idrar toplama kanalı ile havuzcuğa , oradan da üreter ve idrar kesesine iletilir. Geri emilme ile emilen maddeler glikoz,yağ asitleri Na,Cl,K,mineraller bazı tuzlar ,su,vitaminlerdir ve % 99 aktif taşıma ile olur. Kan basıncı ile atılan maddeler amonyak ,üre,ürik asit,tuz ve zehirli maddelerdir. Na ve K atılımı ve geri emilimi böbrek üstü bezinden salgılanan aldosteron hormonu tarafından düzenlenir. Sağlıklı bir insanın idrarında glikoz bulunmaz.

Süzülme:   Kan basıncı ile meydana gelir. Süzülemeyenler Süzülenler - Kan Hücreleri - Aminoasitler - Plazma - Su - Protein ve yağ - Glikoz - Çeşitli İyonlar - Üre ve ürik asit Geri Emilim: Aminoasit ve glikozun tamamı, suyun çoğunluğu, iyonların bir kısmı ve az miktarda azotlu artıklar emilime uğrar. Su ozmosla, diğer maddeler aktif taşıma ile geri emilir.

BÖBREĞİN GÖREVLERİ Metabolizma sonucu meydana gelen artıkları süzmek Vücut sıvılarının bileşimlerini ,doku sıvısı ile hücredeki su miktarlarını belirli yoğunlukta tutmak. Kandaki tuz ve diğer maddeleri dengede tutmak. Kararlı bir iç çevre sağlamak (homeostasis) Vücuttaki su miktarının ayarlanması hipofizden salgılanan antidiüretik hormon (ADH) tarafından yapılır.ADH az salgılandığında şekersiz diyabet hastalığı ortaya çıkar. Kanın pH'ını ayarlar.Kanın pH' ı 7,4 tür.Bu Ph 7 - 7,7 olursa canlı ölür değişen Ph ı böbrekler düzeltir.Kanda asitliliğin artmaması gerekir bunu akciğer ve böbrek sağlar. Fazla miktarda deniz suyu içen insan ölür.Çünkü deniz suyunda % 3 tuz vardır.İnsan kanındaki tuz oranı ise % 0,9 dur.İnsan böbreği en çok % 2 tuz içeren sıvıyı süzebilir.Deniz suyu yutan bir insan böbreklerinin atabileceğinden fazla tuz yoğunluğundaki sudan içtiği için böbrek işlemini yapamaz.Kandaki tuz miktarı arttığından hücrelerden ve doku sıvısından kana su geçer ,yani hücreler plazmoliz olur. Kıvrımlı kanala etki ederek minerallerin (Na, Cl iyonlarının)geri emilimini aldosteron hormonu sağlar. Bu hormon böbrek üstü bezinin kabuk bölümünden salgılanır.