ÇEVRE SAĞLIĞI ŞUBE MÜDÜRLÜĞÜ T.C BURSA VALİLİĞİ İL SAĞLIK MÜDÜRLÜĞÜ ÇEVRE SAĞLIĞI ŞUBE MÜDÜRLÜĞÜ LEJYONER HASTALIĞI HAZIRLAYANLAR Dr. ARİFE ERCAN ÇEVRE SAĞLIĞI ŞUBE MÜDÜRÜ NİHAD DEMİREL KİMYA MÜHENDİSİ

LEJYONELLA Lejyoner hastalığı Legionella pneumophila olarak adlandırılan bakterinin neden olduğu bir akciğer enfeksiyonudur. Halk arasında ‘’zatürre’’ olarak bilinen bu hastalığa neden olan bakteri ilk olarak 1976 yılında Philadelphia’da bir otelde Amerikan Lejyonerlerinin toplantısına katılanlarda ortaya çıkan bir salgın sonucu keşfedilmiştir.

LEJYONELLA CİNSİ BAKTERİLERİN DOĞAL ORTAMI Nehirler, Göller, Termal Sular, Çamurlar , Kaynak suları,

BAKTERİLERİN YERLEŞİP ÜREYEBİLECEĞİ ALANLAR Air-condition sistemi soğutma kuleleri, Sıcak ve soğuk su sistemleri (tanklar ve dip kısımları), Su yumuşatma tankları, Spa havuzları, yüzme havuzları ve termal kaplıcalar Fıskiyeler Gıda vitrinlerindeki nem vericiler

BAKTERİLERİN YERLEŞİP ÜREYEBİLECEĞİ ALANLAR Kireçlenmiş duş başlıkları ve su muslukları, Su tesisatındaki korozyon Kullanılmayan muslukların arkasındaki suda biofilm tabakaları Hastanelerdeki solunum ekipmanları

SOĞUTMA SUYU SİSTEMLERİNDEN KAYNAKLANAN HASTALIĞIN OLUŞUMUNA NEDEN OLAN RİSK FAKTÖRLERİ Sistem suyu içinde Legionella bakterilerinin varlığı Organizma çoğalmasına uygun koşullar, uygun sıcaklık ( 20 °C- 45 °C), çamur, kireç, pas, yosun Diğer organik birikintilerin yarattığı besin (nutrient) ortamı Soğutma kulesinin yarattığı aerosol, solunabilecek kadar küçük su damlacıklarının oluşması ve saçılması Bağışıklık sistemi zayıf, hastalığa hassas insanların aerosole maruz kalması

LEJYONELLA RİSK FAKTÖRLERİ En önemli risk faktörleri, kişinin solunum yolu direncini veya genel vücut direncini zayıflatan etkilerdir. 50 yaşın üzerinde olmak, Sigara tiryakiliği, Alkol bağımlılığı, Bağışıklık sisteminin çeşitli nedenlerle baskılanmış olması (organ nakli, uzun süreli kortizon tedavisi, kanser tedavisi), Kişinin kronik bir akciğer hastalığının olmasıdır.

KORUNMA İÇİN ALINMASI GEREKEN ÖNLEMLER 1. İşletmenin; Bakım,temizlik ve dezenfeksiyon programlarını oluşturması,   2. Bu programları uygulayacak ve denetleyecek yeterli bilgi ve donanıma sahip eğitimli bir ekip oluşturulması, İşletmede, potansiyel risk taşıyan kritik noktaların tespit edilmesi 4. Sıcak ve soğuksu tanklarda tahliye muslukları bırakılmalı. 5. Sıcak su tanklarının 3 ayda bir temizlik ve dezenfeksiyonunu yapılmalı,

KORUNMA İÇİN ALINMASI GEREKEN ÖNLEMLER 6. Soğuk su tanklarının ( depo) yılda en az iki kez temizlenmeli ve dezenfeksiyonu yapılmalı, Bu işlemlerin sıklığına, depolarda biriken tortu ve kirliliğe bağlı olarak karar verilebilir. Sıcak su tanklarındaki sıcaklık 70 °C’ de tutulmalı, Bina içindeki tesisatlarda 700C ısıya dayanamayan ve eskiyen bölümler değiştirilmeli. Depolarda paslanmaz çelik tercih edilmelidir. 9. Sisteme verilen sıcak su derecesinin bir yıl boyunca en az 600C düzeyinde tutulmalıdır. Sıcak su tanklarının geri dönen sıcak suyun ısısı en az 500C olmalı

KORUNMA İÇİN ALINMASI GEREKEN ÖNLEMLER 10. Kireçlenmiş, tortu oluşmuş duş ve musluk başlıklarının temizliği ve dezenfeksiyonunun ayda bir yapılması, duş ve lavoba başlıklarına dezenfeksiyon için kireç çözücü kullanlır. Kireç vb. Atıkların temizliğinde Sitrik Asit ve Asetik Asit kullanılır. 11. Kullanılmayan odalardaki su muslukları ve duş başlıklarından her gün 3-5 dk. Süre ile basınçlı su akıtılmalı,   12. Su sistemindeki tüm ölü boşlukların tespit edilerek, gereksiz bağlantıları sökülmeli, Sistemdeki ölü boşlukları, tıkanıklıklar ve dallanmalar iptal edilmeli.

KORUNMA İÇİN ALINMASI GEREKEN ÖNLEMLER 13. Soğutma kuleleri 3 ayda bir temizlenmeli ve uygun kimyasallar ile dezenfeksiyonu yapılmalıdır. 14. Kullanılmayan soğutma kuleleri boşaltılmalı ve temizlenmelidir.

15. KONAKLAMA TESİSİ YILIN BELLİ DÖNEMLERİNDE KAPALI TUTULUYORSA YADA LEGİONELLA İHBARI YAPILMIŞ İSE AŞAĞIDAKİ ÖNLEMLER YERİNE GETİRİLMELİDİR Bütün sıcak su tanklarındaki suyun ısısı 70 °C’ kadar çıkarılmalı ve en az 24 saat süre ile bu düzeyde tutulmalıdır. Tahliye muslukları yapılmalı, Üç ayda bir boşaltılıp temizlenmeli Bütün sıcak su muslukları ve duş başlıklarından en az 30 dakika süre ile 60 °C lik sıcaklıkta su akıtılmalı, çünkü bakterilerin öldürülebilmesi için yeterli bir sıcaklıktır . Alternatif olarak sıcak ve soğuk su sisteminin tümünde serbest klor miktarı en az 3 ppm olacak şekilde hiperklorlama yapılır; en az 24 saat süre ile bu düzey korunur.

d) Sistemdeki ölü boşluklar, tıkanıklıklar saptanmalı ve bunlar iptal edilmelidir. e) Kalorifer sistemi yılda bir kere temizlenmeli ve dezenfekte edilmeli f-) Kullanılmayan odaların muslukları açılarak 3-5 dk. basınçlı bir şekilde akıtılmalıdır. g) Soğutma kuleleri tümü ile boşaltılarak bütün tortu ve kirlilik uzaklaştırılmalı , gerekli tamiratlar yapıldıktan sonra dezenfekte edilmelidir.

SU DEPOLARININ TEMİZLİĞİ VE DEZENFEKSİYONU Su deposu boşaltılarak içi öncelikle kaba kirlerden (kum, çamur vb.) arındırılarak genel ön temizlik yapılır.

Su ile dolu bir kovaya Sodyum hipoklorit veya kalsiyum hipoklorit (takriben 100 ml. yani bir çay bardağı kadar) ilave edilerek bir solüsyon hazırlanır.

Hazırlanan solüsyon, deponun tüm yüzeylerine bir fırça ile badana yapar şekilde sürülür. Yaklaşık 30 dakika bekletilir

Depo, sıcak su veya normal su ile bolca durulanır Depo, sıcak su veya normal su ile bolca durulanır. Ve doluma hazır hale getirilir.

UNUTMAYALIM Kİ! Alınacak her önlem, tesisimizin ekonomik kayba uğramasını engelleyecek ve size kazanç olarak geri dönecektir.

SULARIN DEZENFEKSİYONU İşletmeye verilecek suyun dezenfeksiyonu, depo veya dağıtım noktasında kurulan otomatik klor dozajlama cihazı ile suyun debisine veya depodaki su miktarına göre verilmeli. -İçme suyundaki bakiye kloru 0.5 ppm.düzeyinde olacak şekilde ayarlanmalı, Yüzme havuzlardaki dozajlama sistemi, kum ve diğer filtrelerden önce kurulmalı ve otomatik olarak havuza verilmeli ve serbest klor düzeyi - Açık yüzme havuzları için 1-3 ppm. -Kapalı havuzlar için 1-1.5 ppm. düzeyinde olmalıdır.

İÇME SUYU KLORLAMASI İLE İLGİLİ DİKKAT EDİLMESİ GEREKENLER 1-Dezenfeksiyon işleminin gerçekleşebilmesi için serbest klorun en az 30 dk. Suda kalması gerekir. 2- Ön klorlama filtrelemeden önce yapılmalı, böylece kum filtrelerdeki organik yük miktarını ve mikroorganzimaların ölümüne veya etkilerinin azalmasına neden olur. 3- Son klorlama; arıtma işlemlerinin tamamen sona erdiği, depolama veya dağıtım işleminden hemen önce yapılmalıdır,

İÇME SUYU KLORLAMASI İLE İLGİLİ DİKKAT EDİLMESİ GEREKENLER 4- Toz yada katı klor kullanılacak ise önce az miktarda su ile karıştırılarak verilmeli. 5- Serbest klor en az 0.5 ppm olmalı. 6- Suyun Bulanıklılığı arttıkça dezenfeksiyon için kullanılacak klor miktarı artacaktır. Bu durumda klor miktarını artırmak yerine öncelikle suyun bulanıklığını azaltmak için arıtma işleminden geçirilmelidir. 7- Klor veya başka bir yöntemle yapılacak dezenfeksiyon işlemi her zaman başarılı olacağı anlamına gelmez. Su kaynaklı enfeksiyon hastalıklarının önlenebilmesi için koruma önlemleri ( su havzalarının, depolama ve dağıtım sistemlerinin ) her zaman için öncelikli olmalıdır.

İÇME SUYU KLORLAMASI İLE İLGİLİ DİKKAT EDİLMESİ GEREKENLER 8- Suların uygun bir şekilde dezenfeksiyonu daima su kalitesinin dezenfeksiyon öncesi ve sonrası takip ve kontrolüne bağlıdır. Dezenfekte edilen suların düzenli olarak mikrobiyolojik analizleri yapılmalı ve sonuçlara göre gerektiğinde dezenfeksiyon işleminde değişikliğe gidilmelidir. 9- Suda klor miktarının hangi sıklıkta ölçüleceği, ölçüm yapılacak birimin özelliklerine göre değişiklik gösterir.

KLOR DOZAJI HESAPLARI Toz halindeki klorlu dezenfektanlardan eriyik hazırlanması için önce az suda eritilerek macun yapılır. Sonra suyun geri kalan kısmı ilave edilerek 20 dakika ışıksız yerde beklenir ve üstteki sıvı kısım sifone edilerek kullanılır.                                                      D X L Kullanılacak hipoklorit (gr) = ----------------------                                                 % Hipoklorit x 10 D : Dozaj mg / lt (ppm) L : Su litre olarak %15 ise “15” yazılacak. 10 sabit sayı.

KLORUN SUDAKİ REAKSİYONLARI 1. Sıvı Klor suya girdiğinde aşağıdaki kimyasal reaksiyonu oluşturur: (Sıvı Klor) NaClO + H2O = (Aktif Klor) HOCl + (Kostik) NaOH Görüldüğü gibi, Aktif Klor ile beraber Kostik  (NaOH) de oluşuyor, bu nedenle suya  sıvı klor verildiğinde  suyun pH derecesi yükselir. 2. Gaz klor suya girince aşağıdaki kimyasal reaksiyon oluşur: (Gaz Klor) Cl2 + H2O = (Aktif Klor) HOCl + (Hidroklorik Asit) HCl Görüldüğü gibi, Aktif Klor ile beraber Hidroklorik Asit (HCl) de oluşuyor, bu nedenle suya gaz klor verildiğinde  suyun pH derecesi  azalır. 3. Kalsiyumlu Toz Klor suya girdiğinde aşağıdaki reaksiyon oluşur: (Toz Klor) Ca(ClO)2 + 2H2O = (Aktif Klor) 2HOCl + Ca(OH)2 Bu reaksiyon sonucunda istenen  Aktif Klor oluşur, ancak suyun pH derecesini değiştiren bir kimyasal oluşmaz.

DENETİM VE YAPTIRIM Madde 32 - Kaplıca tesisleri sağlık teşkilatının denetimine tabidir. Bu tesisler senede bir defa Bakanlıkça oluşturulan bir komisyon tarafından sağlık açısından denetlenir. Kaplıca suyunun kullanım yerinden alınan numunelerinde mikrobiyolojik kontroller üç ayda bir yapılır. Kaynaktan alınan numunelerde EK-2' de belirtilen analizler üç yılda bir; kullanım yerinden alınan kimyasal analizler EK-3 de belirtilen formata uygun olarak her yıl yaptırılır. Kaplıca ortamının endüstriyel ve tarımsal kirliliğe maruz kalması durumunda tıbbi değerlendirme kurulunun önerileri doğrultusunda ek olarak bazı parametrelerin analizi de istenebilir. Alınan numuneler 18 inci maddede belirtildiği şekilde tesis sahibince analiz ettirilir, ayrıca bu tesislerin mahalli sağlık teşkilatınca en az üç aylık aralıklarla genel kontrolleri yapılır, gerekli görülen hallerde numune alınabilir.

UYGUN ÇIKMAYAN SULARIN TAKİBİ Madde 33 - Tesislerde kullanılan doğal tedavi unsurlarının 18 inci maddede belirtilen laboratuarlarda yapılan analizlerinde bu Yönetmelikte öngörülen parametrelerdeki sınırların dışına çıkıldığının tespiti halinde işletme uyarılır. Bir hafta içinde tekrar numune alınır ve bu numunenin analizinde de uygunsuzluk bulunması halinde tesisin faaliyeti geçici olarak 15 gün süre ile durdurulur ve gerekli önlemler aldırılır. Bu süre sonunda tekrar alınan numunenin bu Yönetmeliğe uygun olması halinde işletmenin faaliyetine devamına izin verilir ve bir ay süre ile haftalık izlemeye alınır. Dört defa yapılan analiz sonuçlarının Yönetmeliğe uygun olması halinde normal izleme şekline dönülür.

YILLIK KONTROLLERDE KULLANILACAK KİMYASAL PARAMETRELER Sodyum : mg/L Klorür Sülfat Magnezyum Kalsiyum Fluorür Bikarbonat Akratotermal sular için silikat asiti (H2SiO3)

İŞLETME İZNİNİN VERİLMESİNDE VE AYLIK KONTROLLERDE KULLANILACAK MİKROBİYOLOJİK PARAMETRELER Toplam koliform bakteriler : 100 ml.de, 36 °C'de (0 olmalı) E.Coli Pseudomonas aeruginosa : 100 ml.de, (0 olmalı) Toplam Koloni Sayısı : 1 ml.de 20±2°C'de 72 saat: 0- 100 koloni/ ml ve 35 ±2°C'de 48 saatte limit değer:0-20 koloni/ml Fekal Koliform (ısıya dayanıklı termotolerans koliform) 100 ml.de, (0 olmalı) Fekal Streptokoklar (D grubu streptekoklar) : 100 ml de (0 olmalı) Sülfid redükte eden sporlu anaeroblar : 50 ml de (0 olmalı)

SICAKLIK KONTROL SİSTEMİ SIKLIĞI KONTROL STANDART (SOĞUK SU) (SICAK SU) AÇIKLAMALAR AYLIK En yakın ve en uzak noktalardaki Musluklar 2 dakika akıtıldıktan sonra 20 0C’nin altında olmalı 1 dakika akıtıldıktan sonra en az 50 0C olmalı Bu kontrol her kapalı devre için ayrı ayrı yapılmalıdır. Termostatik karıştırma valfi girişi 1 dakika akıtıldıktan sonra en az 500C olmalı Yüzey sıcaklık probları kullanılabilir. Su çıkış ve sıcak su tankına geri dönüşü Çıkışta en az 60 0C olmalı, geri dönüş en az 50 0C olmalı. ALTI AYLIK Soğuk su giriş yeri Su her zaman 200C’nin altında olacaktır. En uygun ölçüm yeri soğuk su tankı girişidir. Rotasyonel olarak sistemi temsil eden sayıda musluk 1 dakika akıtıldıktan sonra en az 50 -60 0C olmalı Bu kontrolde bütün sistemin iyi çalıştığına emin olunmalıdır.

RUTİN KONTROL SİSTEMİ KONTROL NOKTASI GÖREV SIKLIĞI ODA 1- Duş ve musluklardan suyun 2-3 dakika akıtılması Boş kaldığı her gün 2- Musluk ve duş başlıklarının dezenfeksiyonu Her hafta 3- Musluk ve duş başlıklarının kireçten arındırılması Her ay 4- Serbest Klor düzeyi ölçümü Seçilmiş noktalardan her gün

RUTİN KONTROL SİSTEMİ KONTROL NOKTASI GÖREV SIKLIĞI SICAK SU TANKI Tankın Temizliği (tortu ve kireçten arındırma, dezenfeksiyon) 3 ayda bir SOĞUK SU TANKI 1- Serbest Klor düzeyi ölçümü Her gün 2- Tankın Temizliği (tortu ve kireçten arındırma, dezenfeksiyon) Yılda iki kez 3- Mikrobiyolojik inceleme (İçilebilir olma özelliği) 4- Kimyasal inceleme 6 ayda bir

RUTİN KONTROL SİSTEMİ KONTROL NOKTASI GÖREV SIKLIĞI SU DAĞITIM SİSTEMİ 1. Fiziksel Kontrol Ayda bir 2. Dezenfeksiyon Yılda bir SOĞUTMA KULELERİ 1. Temizlik ve dezenfeksiyon 3 ayda bir 2.Rutin işletme bakımı

RUTİN KONTROL SİSTEMİ KONTROL NOKTASI GÖREV SIKLIĞI SU YUMUŞATMA TANKLARI Temizlik ve dezenfeksiyon Üretici önerisi doğrultusunda ACİL DURUM MUSLUKLARI VE CİHAZLARI Flushing (bol miktarda birden akıtmak) 6 ayda bir veya üretici önerisi doğrultusunda BAHÇE SULAMA SİSTEMLERİ VE FISKİYELER Yılda bir

RUTİN KONTROL SİSTEMİ KONTROL NOKTASI GÖREV SIKLIĞI JAKUZİ VE SICAK SU HAVUZLARI 1- Filtre ve kum filtrelerinin geri yıkaması Her gün 2- Serbest Klor ölçümü Günde 3 defa 3- Bütün sistemin dezenfeksiyonu Her hafta

BURSA İL SAĞLIK MÜDÜRLÜĞÜ ÇEVRE SAĞLIĞI ŞUBESİ TEŞEKKÜR EDERİZ. BURSA İL SAĞLIK MÜDÜRLÜĞÜ ÇEVRE SAĞLIĞI ŞUBESİ