Vitaminler ve İlişkili Hastalıklar Dr. G. Eskandari

Tiamin Tiamin gereksinimi protein ve karbohidrattan zengin beslenenlerde yüksek, lipidden zengin beslenenlerde ise az Alkolizm tiamin eksikliğine yol açan en önemli faktör

Tiamin eks.de metabolizmada neler etkilenir? Tiamin eksikliği olan insanlarda, TPP bağımlı reaksiyonların ileri derecede kısıtlanması PDH, -KDH, dallı-zincirli a.a. dekarboksilaz, transketolaz Pirüvat, pentoz şekerler ve dallı zincirli amino asidlerin -ketokarboksilat türevlerinin birikmesine yol açar

Tiamin Birçok hücre, özellikle de sinir sisteminde enerji metabolizmasında anahtar bir rol oynar Tiamin eksikliğinde bu iki dehidrogenez rxn.un aktivitesi   ATP üretimi   hücre fonksiyonları bozulur Tiamin eksikliğinin erken belirtileri; iştahsızlık, konstipasyon, bulantı, mental depresyon, periferal nöropati, irritablite ve yorgunluk

Beri-beri Özellikle kabuğu soyulmuş pirince dayalı beslenenlerde görülen ciddi bir tiamin eksikliği sendromu Depresyon, huzursuzluk, bellek zayıflığı ve dikkat azalması, hipotoni (kas gevşekliği) ve anoreksi (iştahsızlık) Kardiyovasküler, nörolojik ve musküler belirtiler

İnfantil beriberi; Siyanoz, diare, kusma, zayıflama Yetişkinde Kuru beriberi; periferal ve kranial sinirleri tutan nörit, Derin tendon reflekslerinde kayıp, parezi, konvülsiyon ve koma Yaş beriberi; kalp kası fonksiyon bozuklukları ile karakterize (konjestif kalp yetmezliği, sağ ventriküler dilatasyon), dispne, yaygın ödem ve asid, taşikardi en önemli semptomlar

Wernicke-Korsakoff sendromu Tiamin eksikliği çoğunlukla kronik alkolizm ile birlikte; Vitamin alımının yetersiz olması İnce barsaklardan emilimin bozulması Alkolün inhibitör etkisi Karaciğerde yetersiz metabolizması Hastalarda nörolojik semptomlar belirgin; progresif ataksi, spastik parapleji, mental konfüzyon, apati, hafıza kaybı, nistagmus

Tiamin eksikliği Eritrosit transketolaz aktivitesi Kan tiamin kons.u İdrar tiamin kons.u

Riboflavin eksikliği FMN ve FAD yapısında Oksidasyon-redüksiyon rxn.larında görevli oksidoredüktaz enzimlerin prostetik grubu olarak işlev görürler Süksinat dehidrogenaz (TCA) Asil CoA dehidrogenaz ( Yağ asidi oksidasyonu) -ketoasitlerin ve piruvatın oksidatif dekorboksilasyonu Mitokondrial gliserol-3-fosfat dehidrogenaz

Riboflavin eksikliği Yetmezlikte daha çok ektoderm kökenli dokular etkilenir Deride pullanma ve çatlaklar, sebaroik dermatit, saç dökülmesi Gözde vaskülarizasyon ve kornea iltihabı, hassas ve kızarık göz, göz kapakları Ağız köşesinde kızarma, tahriş ve çatlaklar Dilde, kızarma, iltihap, yanma hissi, aftlar Yaşamı tehdit eden bir duruma yol açamz

Riboflavin eksikliği Hormonal tedavi (TH, Oral kontraseptifler, ACTH), ilaçlar (yarışmalı inhibitör olan klorpromazin) riboflavinin koenzim formuna dönüşümünü etkileyerek eksiklik tablosuna yol açabilir Işığa karşı duyarlılığı nedeniyle fototerapi tedavisi alan hiperbiluribinemili yenidoğanlarda riboflavin eksikliği görülebilir Çocuklarda büyümenin yavaşlaması, kilo kaybı ve sindirim sorunları görülür

Riboflavin eksikliği Eritrosit glutatyon redüktaz aktivitesi

Niasin Oksidasyon-redüksiyon rxn.ları NAD bağımlı dehidrogenazlar Oksidatif yollardaki oksidasyon-redüksiyon rxn.larında (TCA siklusu) NADP bağımlı dehidrogenazlar Sentez ile ilişkili yollarda (heksoz monofosfat yolu)

Niasin eksikliği Genel belirtiler büyümenin durması, kilo kaybı anemi Eksiklik tablosu günümüzde daha çok alkol kullanımına bağlı Laktasyon, gebelik ve kronik hastalıklar gereksinimi arttıran durumlar Tüberküloz tedavisinde kullanılan İzoniazid (vit B6 eksikliği) Malign karsinoid send. (triptofan  serotonin) Hartnup hastalığı (triptofan emilim boz.u)

Pellegra Kilo kaybı Dermatit: Yüz, boyun ve ekstremitelerde simetrik deri pigmentasyonu Diyare: Gastrointestinal sistemde kronik iltihap (stomatit, glossit, gastrit) Depresyon ve demans: Sinir dokuda dejenerasyona bağlı olarak santral sinir sistemi bozuklukları ortaya çıkar

Niasin Yüksek doz nikotinik asit kolesterol sentezine sınırlı inhibitör etki yapar ve hiperlipoproteinemi tedavisinde kullanılabilir Bu olay niasin’in dolaşımdaki serbest yağ asitlerinin kaynağı olan yağ dokusundan lipolizi baskılamasına bağlı Nikotinik asid yüksek dozlarda özellikle kapillerlerde vazodilatatör etkiye sahip

Pantotenik asit Pantetonik asit eksikliği ender olarak görülür, hayvansal ve bitkisel gıdalarda yaygın olarak bulunur Pantotenik asit eksikliğine bağlı olarak; postural hipotansiyon, taşikardi, epigastrik distres, anoreksiya, DTR’de artma görülebilir

Biotin Biotin, karboksilasyon reaksiyonlarında görev alan bir koenzim Aktive edilmiş karbondioksitin taşıyıcısı olarak görev yapar Hemen hemen bütün gıdalarda bulunması ve ayrıca barsak bakterileri tarafından sentezlenmesi nedeni ile biyotin eksikliği nadir

Biotin Bununla birlikte diyete protein kaynağı olarak çiğ yumurta eklenmesi ve uzun süreli antibiyotik kullanımı; Dermatit Glossit İştah kaybı Bulantı Propiyonik asidemi gibi biyotin eksikliği belirtilerine yol açar

Piridoksal fosfat Transaminasyon Deaminasyon Dekarboksilasyon Birleştirme Glikojen metabolizması (fosforilaz) Triptofan yıkımı

Piridoksin eksikliği Vit B6’nın tek başına eksikliğinin görülmesi oldukça nadir Eksikliği genel B kompleks vitamin eksikliği ile birlikte Uzun süreli OKS kullananların emzirdiği bebeklerde eksiklik olabilir Ayrıca alkoliklerde eksikliği olabilir etanol ve metaboliti asetaldehit Vit B6’nın aktif forma dönüşümünü engeller Vit B6 emilimi de bozulur Antitüberküloz ilaç olan izoniazid, pridoksalle bir hidrazon oluşturarak Vit B6 eksikliği yapar

Piridoksin Yetmezlik belirtileri daha çok SSS metabolizmasında ortaya çıkar Çocuklarda konvülsiyon, aşırı hassasiyet, periferik nörit Yetişkinde dermatozlar, kas distrofisi, glossit, oksalüri, homosistinüri, mesane taşları, hiperglisemi, bulantı, kusma ALA Sentaz kofaktörü olan Vit B6 eksikliğinde, Hem sentezi bozulur ve hipokrom mikrositer anemi ortaya çıkar

Folat Biyolojik aktif şekli Tetrahidrofolat (THF) Tek C ünitelerinin transferi

Folik asit eksikliği Yetersiz miktarda alınması durumunda İhtiyaç arttığı durumlarda (gebelik, laktasyon) İnce barsaklarda bir patoloji olduğunda Dihidrofolat Redüktaz inhibitörleri (metotreksat) alındığında Sedece keçi sütü tüketenlerde Antikonvülzan (emilimi azaltır ve katabolzimayı artırır) ve OKS (emilimi etkiler) kullanımında Alkolizmde oluşabilir

Folat eksikliği En ciddi sonucu DNA sentezinin bozulması Özellikle hızlı bölünen h.lerde değişiklikler olur Büyümenin gecikmesi Megaloblastik anemi ile karekterize Folat, vitamin B12 ve piridoksal fosfat eksiklikleri hiperhomosistinemi ile beraber Eksiklik olan gebelerin bebeklerinde nöral tüp gelişimi aksar Döllenme öncesi dönemde ve gebelik süresince günlük folat kullanımı, nöral tüp defekti, yarık damak insidansını azaltır

Vit B12 Metiyonin sentezi Tek sayıda karbon atomu içeren yağ asitlerinden gelen metilmalonil Co A’nın süksinil CoA’ya izomerizasyonu N5-metil tetrahidrofolatın diğer THF şekillerine dönüştürülmesi

Vit B12 eksikliği Kobalamin yetmezliği Vejeteryan beslenen bireylerde Midede intrinsik faktörün sentezinde bozukluklar Parazitlerin varlığında Mide barsak ameliyatlarından sonra görülebilir

Vitamin B12 eksikliği Vitamin B12 eksikliğinde biriken metilmalonil CoA yağ asidi biyosentezi için gerekli malonil-CoA’nın yarışmalı inhibitörü myelin kılıf sentezi için gerekli yağ asitleri sentezlenemez, anormal yağ asitleri sentezlenir ve membran yapıları bozulur anormal yağ asitlerinin sinir sistemi dahil olmak üzere hücrelerin membranında birikmesi, VitB12 eksikliğine bağlı nörolojik belirtilerin (demiyelinizasyon) oluşumundan sorumlu

Vitamin B12 eksikliği N5-metil THF, THF’ın diğer şekillerine çevrilemez Pürin ve timin sentezi için gereken N5-metilen ve N10-formil THF’ların eksikliği oluşur Bozulan DNA sentezinin etkileri, kemik iliğinde eritropoetik dokuda ve ince barsak mukoza hücreleri gibi hızlı çoğalan hücrelerde çok belirgin

Pernisiyöz anemi İntrinsik Faktör sentezleyen mide paryetal hücrelerinin otoimmun harabiyeti sonucu gelişir İF eksikliği, Vit B12 emilimini engeller Makrositik anemi, midede mukozal atrofi ve aklorhidri, dilde ve farinksde inflamasyon Spinal kordda dejenerasyon oluşur; periferal duyuda değişme, hiperaktif refleksler, paraliziler, parestezi, demans, psikoz görülebilir

Vit B12 ve folatın karşılıklı etkileşimleri karmaşık Vit B12 eksikliğinin neden olduğu megaloblastik anemi diyete fazladan folat eklenmesi ile geçirilebilir fakat bu tedavi ne homosistinüri, ne metilmalonik asidüri ve ne de vit B12 eksikliğinin nörolojik bozukluklarını tedavi etmez

Vit C Antioksidan Kollajen sentezinde görev alır; prolin ve lizin birimlerinin hidroksilasyonu gibi hidroksilasyon reaksiyonlarında koenzim fonksiyonu Demir emilimini artırır Tirozin katabolizmasında görev alır Dopaminden Norepinefrin sentezinde gerekli

Skorbüt Kollajenin hidroksilasyon eksikliği bağ dokusunda zayıflıkla sonuçlanır Yaralar, süngerimsi diş etleri, diş kaybı, kan damarlarının kolay zedelenmesi Eklemlerde şişme, subperiostal kanamalara bağlı kolay kırılan kemikler, kostakondral eklem şişliği Derialtı kanamaları ve anemi ile karakterize

Vit C Sigara içmek, aspirin, oral kontraseptifler ve steroidler, C vitaminini azaltıcı etki oluştururlar Askorbik asitin akut toksisitesi gözlenmemiş Ancak askorbik asidin okside olmuş şekli dehidroaskorbik asit toksik Uzun süre kullanıldığına oksalat atılımı artar Yüksek dozda yalancı glukozüri görülür Demir emilimini arttırdığı için hemokromatozisde kullanılmamalı

Vit A Üreme (sperm ve ovum üretimi) Normal kemik gelişimi Karanlıkta görme Enfeksiyonlara karşı direnç Antioksidan etkilerinden dolayı mutagenezi ve ışıktan dolayı gelişen DNA hasarını azaltır

Vit A eksikliği Sıklıkla lipid emilim bozukluklarında görülür kemik büyümesi yavaşlar deri kepeklenir ve kurur (folliküler hiperkeratoz) akciğer, sindirim sitemi, genitoüriner sistemde epitel dokularının keratinizasyonu ve mukus salgılanmasında azalmaya neden olur, böbrek ve mesanede keratin birikimi sonucu taş oluşumu immün cevap azalır, enfeksiyonlara yatkınlık, ishal ve emilim bozuklukları gibi bulgular da gözlenebilir

Vit A eksikliği Gece körlüğü, A vitamini eksikliğinin en erken belirtilerinden biri Konjonktiva kurur, parlaklığı azalır (Kseroftalmi) Korneanın ilerleyici keratinizasyonu, korneada erezyon ve yumuşama (Keratomalazi), bitot lekeleri ve körlük gelişebilmekte Akne ve psöriyazis gibi cilt hastalıkları, retinoik asit türevleri ile etkin şekilde tedavi edilirler

Vit A Fazlalılığı (A Hipervitaminozu) Deri ve plazma portakal sarısı bir renk alır Ciltte kuruluk ve kaşıntı Anoreksia, karaciğerde büyüme ve sirotik gelişme Eklemlerde şişme, ağrı, dekalsifikasyon, epifiziel büyüme plaklarının erken kapanması, büyüme geriliği göz içi kanama, optik atrofi kafa içi basıncında artış gelişmekte olan fetüste doğumsal sakatlıklar yaratma potansiyeline sahip

Vit D Kan Ca düzeyini yükseltici etki İnce barsakta Ca, P emilimini  Böbreklerde Ca, P reabs.unu  Kemikten Ca rezorpsiyonunu 

Vitamin D eksikliği Çocuklarda rikets, erişkinlerde osteomalazi ile sonuçlanan kemik demineralizasyonu Rikets kemiğin kollajen matriksinin oluşumunun devam edip, mineralizasyonun tam olmaması ve sonuçta yumuşak, esnek kemik oluşumuyla karakterize Osteomalazi önceden oluşmuş olan kemiklerin demineralizasyonu

Vitamin D eksikliği Böbreğe bağlı rikets (renal osteodistrofi) Bu hastalık, kronik böbrek yetmezliği sonucu gelişir Bu durumda vitaminin aktif şekle dönüşümü azalır 1,25-diOH kolekalsiferol (kalsitriol) verilmesi, etkin bir yerine koyma tedavisi

Vitamin D toksisitesi Diğer yağda-çözünen vitaminler gibi vücutta depo edilir ve çok yavaş olarak metabolize edilir hiperkalsemi hiperfosfatemi yumuşak doku kalsifikasyonu

Vitamin E eksikliği Hemen hemen tamamen prematür yeni doğan bebeklere özgüdür Yetişkinlerde genellikle kusurlu lipid emilimi ve taşınmasıyla birlikte Eritrositlerin peroksitlere karşı duyarlılığında artma sonucu eritrosit yaşam süresi kısalır, hemolitik anemi gelişir Gebeler, emziren kadınlar ve yenidoğana vitamin takviyesi yapılmalı

Vit K Gla proteinlerinin posttranslasyonel modifikasyonunda kofaktör FII FVII FIX FX ProtC ProtS Osteokalsin

Vit K İnce barsak bakterileri tarafından sentezlendiği ve diyet yoluyla alındığı için eksikliği nadirdir Yağ malabsorbsiyonu Antibiyotik kullanımı Yenidoğanlar plasenta tarafından etkin şekilde aktarılamaması barsağın doğum sonrasında steril olması anne sütünün günlük vitamin K gereksiniminin yaklaşık beşte birini sağlayabilmesi

Vitamin K eksikliği Pıhtılaşma süresinin uzamasına bağlı kanamaya eğilim söz konusu Özellikle çocuk ve yaşlılarda görülebilir ve hemorajik durumlara neden olabilir Yenidoğanlara kanamaya karşı önlem olarak tek doz kas içi K vitamini uygulanması önerilmekte Yüksek dozlarda K vitamininin alınması hiperprotrombinemi ve tromboz oluşumuna neden olur

Aşağıdaki suda çözünen vitaminlerden hangisinin eksikliği megaloblastik anemiye yol açar? Tiamin Riboflavin Niasin Biotin Vitamin B12