FÜMİGASYONA ETKİLİ OLAN FAKTÖRLER

Başarılı bir fümigasyon işlemi için ilaçlamada etkili olan faktörlerin ve bu faktörlerin özelliklerinin iyi bilinmesi gerekmektedir. Bu faktörler: 1-SICAKLIK 2-KARBONDİOKSİDİN ETKİSİ 3-BÖCEĞİN CİNSİ VE BULUNDUĞU BİYOLOJİK DÖNEMİ 4-FÜMİGASYONUN SÜRESİ 5-İLAÇLANAN ÜRÜNÜN ÖZELLİKLERİ Fümigantların böceklere etkili olmasında rol oynayan en önemli faktördür. Fümigasyon sıcaklıkları ( 10-30 derece ) arasında ve belli bir biyolojik dönemdeki böcek türünün öldürülmesi için gerekli FÜMİGANT MİKTARI sıcaklığın yükselişine ve düşmesine göre değişir. Bunun nedeni sıcaklık artması ve azalması nedeniyle böceğin solunum hızının da aynı paralelde artması ve azalmasıdır . Normal fümigasyon sıcaklığının altına ve üstüne çıkıldıkça zararlı etmenin solunum yoluyla aldığı ilaç miktarı değiştiği için verilmesi gereken fümigant dozu da değişir. Gaz halindeki fümigant böceğin vücut içine solunum yoluyla ulaştığından solunumu artıran nedenler zararlının ölümünü de çabuklaştırır.

NORMAL ISIDA ( 20 derece ) ZARARLININ ÖLÜMÜNÜ SAĞLAYAN DOZ ISI DÜŞTÜKÇE FAZLALAŞMAKTA , ISI YÜKSELDİKÇE İSE AZALMAKTADIR . Burada şunu da belirtmek gerekmektedir ; Sıcaklık artışı ile ilacın ürün tarafından emilmesi de artar. Bunun sonucunda ortamda fümigant yoğunluğu düşer.Böcekleri öldürmek için daha fazla ilaç vermek gerekir. DÜŞÜK SICAKLIK 1- 10 DERECENİN ALTINDAKİ SICAKLIKLARDA BÖCEĞİN SOLUNUM SAYISI AZALIR. Dolayısıyla vücuda alınan ilaç miktarı da azalır. Bu nedenle böceği öldürmek güçleşir. 2-DÜŞÜK SICAKLIKLARDA İLACIN ÜRÜN TARAFINDAN EMİLİMİ DE ARTAR. Aynı yüksek sıcaklıkta olduğu gibi. 3-BİR DİĞER DURUM İSE , 10 DERECENİN ALTINDA FÜMİGANTLARIN DİFÜZYONU YAVAŞLAR . Bu sebeplerden dolayı 10 derecenin altında yapılan fümigasyonlarda başarı sınırlıdır . Ortam ısıtılarak fümigasyonu olumsuz etkileyen şartlar ortadan kaldırılır. .

FÜMİGASYON ÖNCESİ VE SONRASI SICAKLIK Fümigasyonun sonuçlarına , yalnızca ilaçlama sırasındaki sıcaklık değil böceklerin fümigasyon öncesi ve sonrasında maruz bırakıldığı sıcaklıkların da etkisi olduğu unutulmamalıdır Eğer zararlılar uzun süre SERİN şartlarda kalırlarsa METABOLİK FAALİYETLERİ azalır. Ortam sıcaklığının yükseltilmesine rağmen fizyolojik aktiviteleri yine bir önceki durumunun etkisindedir. Bu sebeple böceklerin zehirlenip ölmeleri, daha zor olur. Fümigasyonu yapan operatörün , tavsiye edilen fümigasyon metodunun başarılı olarak sonuçlandırılabilmesi için enfeksiyonlu ürünün önceki durumu hakkında bilgi sahibi olması gereklidir. Eğer ürün ,fümigasyonun başlangıcından birkaç saat önce ısıtılmış ise , UYGULANACAK DOZ ve ZAMAN enfeksiyonlu ürünün 2-3 gün önce bulunduğu sıcaklık durumuna göre ayarlanır. 1-Pratik yönden zararlıları 10 derecenin altındaki sıcaklıklarda öldürmek zordur. 2-Emilme fümigantların nüfuzunu değiştiren önemli bir faktördür. Fiziksel olarak adsorbe edilen gaz miktarı sıcaklık düştükçe artar. Böceklere tesir edecek yoğunlukta gazın havada bulunmasını sağlamak için gittikçe artan oranda fümigant verilmesi gerekir. 3-Fümigant ile fümige edilen bazı materyaller arasındaki kimyasal reaksiyon , SICAKLIĞIN ARTMASI oranında fazla olur.Eğer üründe oluşan bakiye önemli derecede ise , fümigasyonu mümkün olan EN DÜŞÜK SICAKLIKTA yapmak tavsiye edilir.

BU 3 ESASIN IŞIĞINDA SICAKLIĞIN ETKİSİ GÖZDEN GEÇİRİLİRSE ; Nüfuz kabiliyeti kolay ve fazla emici olmayan maddelerin fümigasyonu , kaynama noktası nispeten düşük olan , örneğin M.bromid gibi , gazlarla ve düşük sıcaklıkta yapılmalıdır. Böceklerin aktif olmadıkları sıcaklıklarda fümigasyon yapmak bazı karantina işleri için avantajlı olabilir . Bunun için 2 neden vardır : a - Fümige edilecek canlı bitkiler tohum veya durgun devrede iseler , muhtemel yüksek sıcaklığın fizyolojik mekanizma üzerindeki etkileri nedeniyle gazlamanın zarar oranı azaltılmış olacaktır. b - Eğer enfeksiyonu oluşan böcek aktif Dipterler ise bunların gazlama için serin şartlarda bekletilen üründen çıkarak uçup kaçma şansları daha az olur. Diğer yandan , gayet emici karakterdeki bir ürünün düşük sıcaklıkta fümige edilmesi , gazın nüfuzu ile birlikte adsorbe edilme nispetinin artması nedeniyle tavsiye edilmez.

M. bromid uygulamalarında sıcaklıkla ilgili şu pratik bilgiyi de vermekte fayda var ; Örneğin : 20 derece ve yukarı sıcaklıklarda belli bir ürüne 24 gr/m³ doz uygulanıyorsa 15-20 dereceler arasında doz 8 birim artırılarak 32 gr/m³ hesaplanmalı 10-15 dereceler arasında yine 8 birim daha artırılarak 40gr/m³ üzerinden ilaç verilmelidir .

2 - KARBONDİOKSİDİN ETKİSİ Zararlının bulunduğu ortamdaki KARBONDİOKSİT YOĞUNLUĞU ile BÖCEĞİN SOLUNUM SAYISI arasında bir korelasyon vardır. Karbondioksidin belirli yoğunlukları zararlının solunumunun hızlanmasına ve stigmalarının açılmalarına olumlu etki yapar. Bu nedenle bazı fümigantlara CO2 ilave edildiğinde ilacın etkisinin arttığı veya hızlandığı görülmüştür. Ancak belli miktarın yukarısındaki fazla CO2 zararlıları uyuşturur. Fümigantın etkisi ile CO2’ nin etkisi birbirine karıştırılır. FOSFİN + % 20 CO2 DENEMESİ Fosfin +% 20 CO2 uygulamaları için % 20 CO2 manometrik ( hava dengeli ) yöntemle hazırlanmış sanayi tüpünden sağlanmıştır. CO2 özel bir seri işlemden geçirildikten sonra üzerine PH3 enjekte edilerek karıştırılmıştır. Fosfin enjekte işlemi fosfin 200-205 ppm konsantrasyona ulaşıncaya kadar devam etmiştir. Bu işlem yaklaşık 10-15 dakika sürmüştür. Bu araştırmada , çok sayıdaki depolanmış ürün ve kurutulmuş meyvelerin önemli zararlıları üzerinde de denenmiştir.

Oryzaephilus surinamensis Ephestia kuehniella E.elutella E.cautella Plodia interpunctella Rhizopertha dominica Tribolium casteneum gibi böcekler üzerinde , değişik sıcaklık , doz ve sürede uygulamalar sonucunda ERGİNLERİN PH3 e yumurta , larva , pupa devrelerine göre daha HASSAS olduğu görülmüştür. PH3 e CO2 ilave edildiğinde PH3 in etkinliğinin artması dolayısıyla mutlak ölüm için gerekli SÜRENİN KISALDIĞI tespit edilmiştir. 200 ppm PH3 konsantrasyonda zararlı için 18 saatlik uygulamada mutlak ölüm gerçekleşmekte; 200 ppm PH3 ‘e CO2 ilave edildiğinde mutlak ölüm için gereken süre nispeten daha kısalmaktadır.

3 - BÖCEĞİN CİNSİ VE BULUNDUĞU BİYOLOJİK DÖNEMİ Fümigasyonda kullanılan ilaçlar etki ettikleri böceğin cinsine ve bu etmenin bulunduğu biyolojik dönemlerine ( yumurta,nimf,pup,ergin ) göre değişik etkide bulunurlar. Fümigantlardan bazıları zararlının ergin ve larvasını öldürdüğü halde yumurtalarına etki etmeyebilir.

Fümigantlar bu etkilerini gösterebilmek için zararlının vücuduna solunum sistemlerinin dışa açılan delikleri olan stigmalardan içeri girerler . Daha sonra vücut sıvılarına karışarak hücrelere kadar ulaşırlar. Fümigantlar etki mekanizmasına göre ; 1 - Acetylcolinesterase enzimini inhibe ederek SİNİR SİSTEMİNİ bloke eder. 2 - Canlı hücre protoplazmasının oksijen alıp vermesinde görev alan oxydase , peroxydase ve redüktase gibi enzimlere etki ederek SOLUNUMA engel olur. Fümigantların yumurtalara etkileri ise kabuk üzerindeki hava deliklerinden girerek olur.

BELLİ BİR TÜR BÖCEĞİN FÜMİGANTA KARŞI ETKİLENMESİNDE DEĞİŞİMLER Uygulanan bir fümiganta karşı bir tür böcek populasyonun etkilenmesinde zaman zaman değişimler görülebilir. Bu değişimlerin nedeni ; 1 - İklimin mevsimlere göre değişmesi ve beslenmenin etkisi , 2 - Beslendikleri gıdanın kalitesidir . Bazı böcekler belli bir süre aç kalmalarından ve bu nedenle metabolizmalarında oluşan değişim nedeniyle fümigantlara karşı dayanıklılık oluşabilir. Trogoderma granarium ‘ un gelişmiş larvalarının bir kısmı besin bulamadıkları zaman diyapoz denilen istirahat dönemine girdiğinden solunum çok azalır . Bu nedenle diyapoz devresinde fümigantlara karşı dayanıklılık artar.

Yukarıda anlatılan faktörler dışında fümigantlara karşı çeşitli böcek TÜRLERİ farklı şekillerde etkilenebilirler. Bununla beraber bir fümigantın belli bir dozajı da çeşitli TÜR ve CİNSLERE farklı şekilde etki edebilmektedir. Örneğin : M.Bromid buğday bitine karşı 20 derecede 24 saatlik fümigasyon süresinde m³ e 24 gr dozunda uygulanırken , aynı sıcaklık ve sürede Khapra böceğine karşı m³ 80 gr dozunda uygulama yapılmalıdır. Aksi halde fümigasyondan başarı elde edilemez. Son yıllarda çeşitli böcek türlerinin fümigantlara karşı DAYANIKLILIK oluşturduğu gözlenmiştir. Bunun nedeni ise , belli bir fümigantın , belli bir sıcaklıkta UYGULANMASI GEREKEN DOZDAN DAHA DÜŞÜK UYGULANMASI ve FÜMİGASYON ORTAMINDA FÜMİGANT KAYIPLARI nedeniyle birim hacimdeki İLAÇ YOĞUNLUĞUNUN İSTENİLEN DOZUN ALTINA düşmesidir.

Başlangıç Dozajları Örtü altında olması gereken minimum ve maximum Methyl Bromid Miktarları

4 - FÜMİGASYONUN SÜRESİ Fümigasyon işleminde başarıyı etkileyen diğer bir faktördür. Fümigasyonun tarifinde de geçtiği gibi Fümigasyon olayı SIZDIRMAZLIĞI SAĞLANMIŞ KAPALI BİR YERE FÜMİGANTIN VERİLMESİ VE BELİRLİ BİR SÜRE TUTULMASI esasına dayanır. Bu süre ; 1- Uygulanan fümigasyon tekniğine ( Atmosferik veya Vakum Fümigasyonu ) Atmosferik koşullarda M.Bromid ile 20 derecede 24 saat olan süre , aynı sıcaklıkta vakumlu fümigasyonda 2- 4 saate kadar düşer. 2- Kullanılan fümigantın cinsi Belli bir ürüne karşı M.Bromid 20 derecede 24 gr/m³ dozunda 24 saat uygulanırken , H.Fosfit 20 derecede 4 gr/m³ dozunda en az 72 saat süre ile uygulanmalıdır . 3-Fümigantın dozu M.Bromid belli bir sıcaklıkta ve belli bir ürüne karşı 24 saat fümigasyon süresi için 24 gr/ m³ dozunda uygulanırken , yine aynı şartlarda fümigant dozunu % 50 artırdığımızda süre 12 saate iner . Yada aynı şartlarda fümigantın dozunu 1/3 oranında azalttığımız zaman fümigasyon süresini 2 katına çıkarmamız gerekir. 4-Ürünün ve çevrenin sıcaklığı M.Bromid ile yapılan fümigasyonda belli bir ürüne karşı sıcaklık düştükçe süre belli bir oranda uzatılmalıdır . Amaç böceği daha uzun süre ilaçlı ortamda bırakarak etkiyi artırmaktır.

H.Fosfitte ise ; 20 derece ve yukarısı için en az 3 gün 15-20 dereceler arası en az 4 gün 10-15 dereceler arası en az 5 gün süre ile fümigasyon yapılmalıdır . 5- Ürünün cinsi M.Bromid için bir örnek vermek gerekirse Pirinç - 32 gr/m³ - 24 saat - 25 derece Buğday - 24 gr/m³ - 24 saat - 25 derece Taze Elma - 40 gr/m³ - 2 saat - 27 derece Domates - 44 gr/m³ - 1,5 saat - 25 derece Taze Şeftali- 16 gr/m³ - 2 saat - 25 derece

6-Ambalaj durumu M.Bromid ile yapılan ilaçlamada Normal tütün yaprakları 32 gr/ m³ dozunda 24 saat süre ile ilaçlama yapılırken, Preseli tütün balyaları 60-80 gr/m³ dozunda 48 saat süre ile ilaçlamaya ihtiyaç duyulur.

5- İLAÇLANAN ÜRÜNÜN ÖZELLİKLERİ Fümigasyon işlemine tabi tutulan ürünün kimyasal ve fiziksel özellikleri kullanılacak fümigant dozunun artırılıp azaltılmasında önemli rol oynar. Fümige edilen gıda maddeleri genellikle su , karbonhidrat , protein , yağ , mineral maddeler ve vitaminlerden ibarettir. Kullanılan veya yeni geliştirilen fümigantların bu maddelerde erime durumu her zaman göz önünde bulundurulmalıdır. Örneğin : Suda erime özelliği olan Hidrojen Siyanür fümigantı fazla su ihtiva eden yaş sebze ve meyvelerin fümigasyonunda kullanılmamalıdır. Başka bir örnek , yağda erime özelliği fazla olan M.Bromid , yüksek oranda yağ içeren iç fındık iç ceviz , badem vb. gibi ürünlerde kullanılırken doz konusunda dikkatli olunmalıdır . M.Bromidin içinde kükürt bileşimi bulunan ürünlerde kimyasal reaksiyon sonucunda sürekli bir kalıntı oluşturacak bir bileşik meydana getireceği unutulmamalıdır.

FÜMİGANTLARIN UYGULANDIKLARI ÜRÜNLERİN CİNSİNE VE ÖZELLİĞİNE GÖRE GENEL FİZİKSEL VE KİMYASAL ETKİLERİ TOHUMLARA ETKİSİ 1 - Tohumun çimlenmesini hızlandırır 2 - Çimlenmeye engel olur veya tohumun çimlenme gücünü azaltır 3 - Çimlenen tohumlardan meydana gelen fidelerde büyümenin gerilemesi FİDANLIK ÜRÜNLERİ VE CANLI BİTKİLERE ETKİSİ 1 - Büyümeyi hızlandırır 2 - Büyümeyi geriletir veya geciktirir 3 - Geçici bir zarar verir ve sonradan iyileşir 4 - Sürekli bir zarar verir sonradan ölüm görülür

MEYVE VE SEBZELERE ETKİSİ 1 - Pörsüme , yanma , bozulmadan dolayı oluşan lekeler 2 - Ürünün içinde zararların oluşması 3 - Depolama süresinin kısalması 4 - Olgunlaşmanın gecikmesi 5 - Depo hastalıklarının ve bozukluklarının teşviki TESİSLERE VE CANSIZ MADDELERE ETKİSİ 1 - Makine yağları ile istenmeyen bileşikler oluşturarak makinenin işleyici parçalarını bozulmasına veya durmasına neden olması 2 - Bazı makinelerin paslanması 3 - Bazı kimyasal maddelerin bozulması 4 - Depolanmış maddelerde çok kötü koku oluşturması

Teşekkür eder , sizlere sağlık , mutluluk ve başarılar dilerim . Hazırlayan Zir.Müh. İbrahim Fehmi ER Mersin Zirai Karantina Müdürlüğü