HAFTA 9. İNORGANİK BİLEŞİKLERİN ADLANDIRILMASI

Metal-Ametal İkili Bileşiklerinin Adlandırılması İyonik karakterli metal-ametal ikili bileşiklerinin adlandırılmasında şu kural izlenir: 1) Metalin adı olduğu gibi söylenir, 2) Ametalin adının sonuna “ür” eki getirilir. Not: Farklı değerliklere sahip metal iyonları farklı formüllere sahip bileşikler oluşturacağı için, bunların isimlendirilmesinde, metal iyonunun yükseltgenme basamağı da belirtilir.

Dikkat edilmesi gereken nokta, bileşiklerin oluşumunda elektriksel olarak nötralliğin sağlanmış olduğudur. NaCl: Sodyum klorür MgI2: Magnezyum iyodür Al2O3: Alüminyum oksit

Farklı değerlikler içeren metal-ametal ikili bileşiklerinin adlandırılması FeCl3: Demir (III) klorür (Ferri klorür) FeCl2: Demir (II) klorür (Ferro klorür) Hg2O: Civa (I) oksit HgCl2: Civa (II) klorür *Cu+2 : Kuprik Cu+1 : Kupröz

KATYONLAR 1+ YÜKLÜ İYONLAR 2+ YÜKLÜ İYONLAR 3+ YÜKLÜ İYONLAR H+1 Hidrojen Mg+2 Magnezyum Fe+3 Demir-III Li+1 Lityum Ca+2 Kalsiyum Al+3 Alüminyum Na+1 Sodyum Ba+2 Baryum Ni+3 Nikel-III K+1 Potasyum Fe+2 Demir-II Co+3 Kobalt-III Ag+1 Gümüş Zn+2 Çinko Cr+3 Krom-III Cu+1 Bakır-I Cu+2 Bakır-II Mn+3 Mangan-III Hg+1 Civa-I Hg+2 Civa-II 4+ YÜKLÜ İYONLAR Cr+2 Krom-II 6+ YÜKLÜ İYONLAR Pb+4 Kurşun-IV Pb+2 Kurşun-II Cr+6 Krom-VI Sn+4 Kalay-IV Sn+2 Kalay-II Mn+6 Mangan-VI Mn+4 Mangan-IV Mn+2 Mangan-II 7+ YÜKLÜ İYONLAR Ni+2 Nikel-II Mn+7 Mangan-VII

ANYONLAR 1- YÜKLÜ İYONLAR 2- YÜKLÜ İYONLAR 3- YÜKLÜ İYONLAR H-1 Hidrür O-1(O2-2) Peroksit F-1 Florür O-2 Oksit Cl-1 Klorür S-2 Sülfür Br-1 Bromür 3- YÜKLÜ İYONLAR I-1 İyodür N-3 Nitrür P-3 Fosfür

Metal-Ametal İkili Bileşikleri-Alıştırmalar Adı verilen bir bileşiğin formülün yazılması: Baryum oksit, kalsiyum florür ve demir (III) sülfür bileşiklerinin formüllerini yazınız. Formülü verilen bir bileşiğin isminin bulunması: Na2S, AlF3 ve Cu2O bileşiklerini uygun biçimde adlandırınız.

Al +3 Ga +3 Fe +2, +3 Co +2, +3 Cu +1, +2 Ni +2, +3 Hg +1, +2 Zn +2 Sn +2, +4 Ag +1 As +3, +5 Au +1, +3 Sb +3, +5 Mn +2, +3, +4, +6, +7 Bi +3, +5 Cd +2 Cr +2, +3 Pb +2, +4

İki Ametalin İkili Bileşikleri Bir bileşik iki ametal atomundan oluşuyor ise, kovalent bağlı bir molekül yapısı mevcut demektir. Bu tür bileşiklerin adlandırılması, bir önceki metal-ametal ikili bileşiklerin adlandırılmasına benzer. Örnek 1: HCl: Hidrojen klorür Bu örnekte, önce pozitif yüklü iyonun, sonra da negatif yüklü iyonun yazıldığı görülmektedir. Nötralleşme nedeniyle yazılması gereken sayılar, Lâtince karşılıkları söylenerek belirtilir.

Örnek 2: SO2: Kükürt dioksit SO3: Kükürt trioksit Bu örneklerde, birinci atom tek olduğu için “mono” ön ekinin kullanılması gerektiği düşünülebilir, ancak basitlik amacı ile kullanılmaz. İkinci atom tek ise “mono” ön eki mutlaka kullanılır. Hatırlatma: 1'den 10'a kadar sayıların Lâtince karşılıkları 1: Mono 2: Di 3: Tri 4: Tetra 5: Penta 6: Heksa 7: Hepta 8: Okta 9: Nona 10: Deka

Örnek 3: B2Br4: Dibor tetrabromür Bu örnekte, birinci atomdan iki tane olduğu için, karşılık gelen “di” ön eki, ikinci atom dört tane olduğu için, karşılık gelen “tetra” ön eki kullanılmıştır. Lâtince ön ekler yalnızca ametal-ametal bileşiklerinin isimlendirilmesinde kullanılır; metal-ametal bileşikleri için lâtince ön ek kullanılması yanlıştır. X MgCl2: Magnezyum diklorür (Magnezyum klorür) ☺ X FeCl3: Demir triklorür (Demir (III) klorür) ☺

Örnekler BCl3: Bor triklorür, CCl4: Karbon tetraklorür CO: Karbon monoksit, CO2: Karbon dioksit NO: Azot monoksit, NO2: Azot dioksit N2O: Diazot monoksit, N2O3: Diazot trioksit N2O4: Diazot tetroksit, N2O5: Diazot pentoksit PCl3: Fosfor triklorür, PCl5: Fosfor pentaklorür SF6: Kükürt heksaflorür

Çok Atomlu İyonlar Katyonlar ve anyonlar yapılarında her zaman tek tür atom içermezler. İki veya daha fazla element türünün kovalent bağlarla bir araya gelmesi sonucunda oluşurlar. Çok atomlu anyonlar, çok atomlu katyonlara göre daha yaygındır. Çok atomlu anyonların çok azının adı ‘ür’ eki ile biter. (CN- : siyanür) En yaygın olarak ‘at’ ve ‘it’ ile sonlandırılır. Bazıları da ‘hipo’ ve ‘per’ öneklerini taşırlar. Çoğu çok atomlu anyonda, başka ametallerle birleşmiş oksijen vardır. Bazı ametaller (Cl, N, P) ile farklı sayıda oksijen atomu içeren oksianyon oluştururlar. Bunların adları oksijenin bağlı olduğu ametalin yükseltgenme basamağına göre verilir. hipo…it, …it, …at, per…at (---oksijen atomu sayısı sağa doğru artar)

KÖKLER S2O3-2 Tiyosülfat 1- YÜKLÜ KÖKLER 2-YÜKLÜ KÖKLER OH- Hidroksit CO3-2 Karbonat PO4-3 Fosfat CN- Siyanür SO3-2 Sülfit NO3- Nitrat SO4-2 Sülfat NO2- Nitrit S2O3-2 Tiyosülfat ClO- Hipoklorit CrO4-2 Kromat ClO2- Klorit Cr2O7-2 Dikromat ClO3- Klorat C2O4-2 Oksalat ClO4- Perklorat MnO4-2 Manganat MnO4- Permanganat CH3 COO- Asetat HPO4-2 Hidrojen fosfat HCO3- Bikarbonat (hidrojen karbonat) HSO4- Bisülfat(hidrojen sülfat) 1+ YÜKLÜ KÖKLER HSO3- Bisülfit (hidrojen sülfit) NH4+ Amonyum H2PO4- Dihidrojen fosfat

Amonyum: NH4+, amonyum klorür: NH4Cl Asetat: CH3COO-, sodyum asetat: NaCH3COO* Karbonat: CO32- , sodyum karbonat: Na2CO3** *: Bu yazım şeklinde sodyum iyonunun karbona bağlı imiş gibi gözükme durumunu gidermek amacı ile, bileşiğin alternatif yazımında katyon sağ tarafa alınarak CH3COONa veya anyon ters çevrilerek NaOOCCH3 biçimleri de kullanılmaktadır. **Karbonat iyonunun protonlanmış hali olan hidrojen karbonat, “bikarbonat” olarak da bilinmektedir, HCO3- formülü ile gösterilir.

Kromat: CrO42- , Amonyum kromat: (NH4)2CrO4 Dikromat: Cr2O72- , Amonyum dikromat: (NH4)2Cr2O7 Siyanür: CN-, Potasyum siyanür: KCN Hidroksit: OH-, Lityum hidroksit: LiOH Nitrit: NO2-, Sodyum nitrit: NaNO2 Nitrat: NO3-, Sodyum nitrat: NaNO3

Oksalat: C2O42-, kalsiyum oksalat: CaC2O4 Permanganat: MnO4-, potasyum permanganat: KMnO4 Manganat: MnO42- , sodyum manganat: Na2MnO4 Fosfat: PO43- , sodyum fosfat: Na3PO4 Hidrojen fosfat: HPO42- , sodyum hidrojen fosfat:Na2HPO4 Dihidrojen fosfat: H2PO4-, sodyum dihidrojen fosfat: NaH2PO4

Sülfit: SO32- , sodyum sülfit: Na2SO3 Hidrojen sülfit (bisülfit): HSO3-, potasyum hidrojen sülfit: KHSO3 Sülfat: SO42- , sodyum sülfat: Na2SO4 Hidrojen sülfat (bisülfat): HSO4-, Potasyum hidrojen sülfat: KHSO4 Tiyosülfat: S2O32- , sodyum tiyosülfat: Na2S2O3 Tiyosiyanat: SCN-, potasyum tiyosiyanat: KSCN

ClO-: hipoklorit, NaClO: Sodyum hipoklorit ClO2-: klorit, KClO2: Potasyum klorit ClO3-: klorat, NaClO3: Sodyum klorat ClO4-: perklorat, KClO4: Potasyum perklorat

Aşağıdaki bileşikleri adlandırınız: 1) CuCl2 :……………. 2) ClO2 :…………. 3) HIO4 : ……………. 4) Ca(H2PO4)2 : …………. 5) ………… : Fosfor pentasülfür 6) …………. : Klor monoksit 7) ………. : Sodyum klorat 8) B2H6 : Diboran 9) SiH4 : Silan 10) PH3 : Fosfin

Hidrat içeren inorganik bileşik örnekleri Bazı iyonik bileşikler, kendi iyonlarının yanı sıra, belirli miktarda su moleküllerini de yapılarında bulunduracak şekilde kristaller oluşturur. Bu bileşiklere hidratlar denir. Hidratların adlandırılmasında önce bileşiğin adının, ardından da her formül birimde bulunan su molekülü sayısını belirten Yunanca önekin hidrat kelimesinin önüne getirilmesiyle yapılır.

Asitlerin Formülleri ve Adları Asitler hidrojen içeren bileşiklerin önemli bir sınıfıdır ve özel bir şekilde adlandırılırlar. • Adınının sonunda -ür bulunan anyonlar içeren asitler, hidro- öneki ve -ik soneki kullanılarak adlandırılırlar. Anyon Asit Bileşiğin adı klorür (Cl -) hidroklorik asit (HCl) hidrojen klorür sülfür (S-2) hidrosülfürik asit (H2S) hidrojen sülfür

• Adının sonunda -at bulunan anyonlar içeren asitler -ik, adının sonunda –it bulunan anyonlar içeren asitler -öz sonekini kullanılarak adlandırılırlar. Adlandırırken anyonun adındaki önek (varsa) asitin adında korunur. Asitteki hidrojenin yerine sodyum gibi bir metalin geçmesiyle oluşan bileşiklere tuzlardır. Anyon Asit Tuz perklorat (ClO4-) perklorik asit (HClO4) Sodyum perklorat NaClO4 klorat (ClO3-) klorik asit (HClO3) Sodyum klorat NaClO3 klorit (ClO2-) kloröz asit (HClO2) Sodyum klorit NaClO2 hipoklorit (ClO-) hipokloröz asit (HClO) Sodyum hipoklorit NaClO Nitrit (NO2-) Nitröz asit (HNO2) Sodyum nitrit NaNO2 Nitrat (NO3-) Nitrik asit (HNO3) Sodyum nitrat NaNO3 Sülfit (SO3-2) Sülfüröz asit (H2SO3) Sodyum sülfit Na2SO3 Sülfat (SO4-2) Sülfürik asit (H2SO4) Sodyum sülfat Na2SO4 Borat (BO3-3) Borik asit (H3BO3) Sodyum borat Na3BO3 Bromat (BrO3-) Bromik asit (HBrO3) Sodyum bromat NaBrO3

Amonyum hidrojen fosfat (NH4)2HPO4 Amonyum hidroksit NH4OH   Amonyak NH3 Amonyum hidrojen fosfat (NH4)2HPO4 Amonyum hidroksit NH4OH Amonyum karbonat (NH4)2CO3 Amonyum klorür NH4Cl Amonyum molibdat (NH4)6Mo7O24 Amonyum okzalat (NH4)2C2O4 Amonyum sodyum hidrojen fosfat NH4NaHPO4 Amonyum sülfat (NH4)2SO4 Amonyum tiyosiyanat NH4CNS Arsenik (III) oksit As2O3 Arsenik trisülfit As2S3

Bakır (II) oksit (Kuprik oksit) CuO Bakırsülfat CuSO4. Baryum hidroksit Ba(OH)2 Baryum karbonat BaCO3 Baryum klorür. BaCl2 Baryum oksit BaO Baryum peroksit BaO2 Borik Asit H3BO3 Civa(II) klorür HgCl2 Çinko sülfat ZnSO4 Demir(II) Sülfat FeSO4 Ferro Oksit FeO Ferro(II) amonyum sülfat FeSO4(NH4)2.SO4. Fosforik asit H3PO4 Gümüş nitrat AgNO3

Hidroferrosiyanik asit H4Fe(CN)6 Hidrojen peroksit H2O2 Hidrojen sülfür H2S Hidroklorik asit HCl Kalay klorür SnCl2 Kalay oksit SnO Kalsiyum hidroksit Ca(OH)2 Kalsiyum karbonat CaCO3 Kalsiyum klorür CaCl Kalsiyum oksit CaO Krom(VI) oksit CrO3 Kurşun (IV) - Oksit PbO2 Kükürt dioksit SO2 Magnezyum karbonat MgCO3 Magnezyum klorür MgCl2 Mangan sülfat MnSO4 Mangan peroksit MnO2

Nitrik asit HNO3 Perklorik asit HClO4 Potasyum  tiyosiyanat  KSCN Potasyum bikarbonat KHCO3 Potasyum Bromür HBr Potasyum bikromat K2Cr2O7 Potasyum hidroksit KOH Potasyum iyodat KIO3 Potasyum iyodit KI Potasyum karbonat K2CO3 Potasyum klorür KCl Potasyum Nitrat KNO3 Potasyun nitrit KNO2 Potasyum permanganat KMnO4 Potasyum siyanür KCN Potasyum sülfat K2SO4 Potasyum  kromat K2CrO4

NaHS Sodyum hidroksit NaOH Sodyum karbonat Na2CO3 Sodyum klorat NaClO3 Sodyum klorür NaCl Sodyum Nitrat NaNO3 Sodyun Nitrit NaNO2 Sodyum oksalat Na2C2O4 Sodyum oksit Na2O Sodyum sülfit Na2S Sodyum tiyosülfat Na2S2O3 Sodyumbikarbonat NaHCO3 Sülfürik asit H2SO4 Sodyum potasyum sülfat NaKSO4 Sodyum hidrojen sülfit NaHS Magnezyum amonyum fosfat MgNH4PO4