Deniz Ticareti Hukuku - 7 - 30/10 – 5/11/2012 .

Hukuksal Nitelik - 1 III. Tür ve Hukuksal Nitelik A) Hukuksal Nitelik [RK/EÇ/EY, Temel Bilgiler, s. 35-37] Sorun: 2004 sayılı İİK m. 23 f. 2(4) → Sebep:? Çözüm: TTK m. 936, 937, İİK m. 23 f. 2 c. 1 Kural: Gemi = taşınır! İstisna: Taşınmazlara ilişkin bazı hükümler istisna olarak gemilere de uygulanabilir.

Hukuksal Nitelik - 2 Ayrıntılar: Sorun: KA, Gemilerin İhtiyati Haczinde, Seferden Men Önleminin Uygulanması, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası 1997, Cilt: LV, Sayı: 3 (Prof. Dr. Türkân Rado’ya Armağan Sayısı), s. 279 Çözüm: KA, Cebrî İcra, s. 94-99.

Uygulama Alanı - 1 B) Hükümlerin Uygulama Alanı 1. Kural (TTK m. 935 f. 1) → bu Kanun’un deniz ticaretiyle ilgili hükümleri → ticaret (TTK m. 931 f. 2) gemileri (TTK m. 931 f. 1) hakkında uygulanır!

Uygulama Alanı - 2 2. İstisnalar a) Genişletme aa) Kullanım amacı bakımından: → gezinti-bilim gemileri (TTK m. 935 f. 2 b. [a]) bb) Malik bakımından: → devlet-donanma gemileri (TTK m. 935 f. 2 b. [b])

Uygulama Alanı - 3 cc) “Yapı”lar (TTK m. 1054) bakımından: → yabancı adına inşa (TTK m. 935 f. 2 b. [c]) çç) Türk bayrağını çekme yükümlülüğü bakımından: → “her Türk gemisi” (TTK m. 940 f. 1)

Uygulama Alanı - 4 b) Daraltma Aynî haklar bakımından: → sicile kayıtlı Türk gemileri ve yapıları (TTK m. 996 f. 1).

Kanunlar İhtilâfı Kuralları C) Kanunlar İhtilâfı Kuralları 5718 sayılı MÖHUK hükümleriyle kesişme/çelişki? Hayır! TTK m. 935 f. 1: “ticaret gemileri hakkında uygulanır” “Türk” nitelendirmesi yok → yalnızca maddi hukuk kuralı. Kanunlar İhtilâfı Kuralları = MÖHUK!

Gemiler Üzerinde Aynî Haklar I. Kanunlar İhtilafı Hükümleri A. Milletlerarası Sözleşmeler (“MS”) 1. Dayanak (MÖHUK m. 1) “Yabancılık unsuru” taşıyan özel hukuka (= Deniz Ticareti) ilişkin işlem ve ilişkilerde (f. 1), TC’nin taraf olduğu MS hükümleri saklıdır (f. .2). = Şartları yerine gelmişse, doğrudan uygulanır. MÖHUK m. 2 f. 1: “re’sen uygulanır”.

Milletlerarası Sözleşmeler Yürürlükte: Gemiler Üzerindeki İmtiyazlar ve İpotekler Hakkında Milletlerarası Sözleşme, 10/4/1926, Brüksel (“1926 RehinMS”) Yeni: Gemiler Üzerindeki İmtiyazlar ve İpotekler Hakkında Milletlerarası Sözleşme, 6/5/1993, Cenevre (“1993 RehinMS”)

Kanunlar İhtilafı Kuralı B. Kanunlar İhtilafı Kuralı Yeni kural: MÖHUK m. 22 (1) Sicile (Kütüğe) kayıtlı: sicil (kütük) yeri hukuku = Aynî hakların tescil edildiği sicil/kütük. (2) Sicile kayıtlı değil = Bağlama limanı yeri hukuku.

Mülkiyet II. Mülkiyet Uygulanacak özel hükümler (a) MGS/TUGS: Y-TTK m. 998-1011 ve m. 996 → “yapı”lar hakkında yeni hüküm (b) BLK: TTK m. 997 f. 1: TMK “taşınır” hükümleri (Dikkat: Ek Madde 12’de ve YÖN’de özel hükümler!)

Sınırlı Aynî Haklar - 1 III. Gemiler Üzerinde Sınırlı Aynî Haklar A. Yararlanma (irtifak) hakları İntifa (TTK m. 1059-1060) MGS/TUGS gemileri; BLK? Önceki: sınırlı uygulama alanı Yeni: serbest TMK hükümleri uygulanır.

Sınırlı Aynî Haklar - 2 B. Teminat (Rehin) Hakları 1. Kanundan doğan rehin hakları a) Tersanecinin kanuni ipoteği (TTK m. 1013 ve TMK m. 895-897) MGS/TUGS gemileri “Tersane sahibi” (karş. TMK m. 893 f. 1 b. 3) “Alacak” gemi maliki tarafından kabul edilmiş veya mahkeme kararına bağlanmış olacak (TMK m. 895 f. 3) Süre: 3 ay / “iş bitiminden” (TMK m. 895 f. 2).

Sınırlı Aynî Haklar - 3 b) Hapis hakkı (TMK m. 950): BLK gemileri ve “yabancı bayraklı gemiler” (?) c) Gemi alacaklısı(nın rehin) hakkı (TTK m. 1320): MGS/TUGS/BLK gemileri ve Türkiye’de yargıya konu olan yabancı gemiler.

Sınırlı Aynî Haklar - 4 2. Sözleşmeyle kurulan (akdî) rehin hakları a) Deniz ödüncü alacaklısının rehin hakkı (E-TTK’da vardı; TTK’da yok) → yabancı bayraklı gemiler: MÖHUK m. 22! b) Taşınır rehni (TMK m. 939) → BLK gemileri (YÖN m. 10)

Sınırlı Aynî Haklar - 5 c) Gemi ipoteği (TTK m. 1014-1053) → MGS/TUGS gemileri (yabancı bayraklı gemiler: 1926/1993 RehinMS ve MÖHUK m. 22) Dahil: Yapı ipoteği (TTK m. 1054-1058) → Yapı siciline (TTK m. 986-992) kayıtlı yapılar = gemi ipoteği hükümleri. Ayrıntılar: KA, Gemi ve Uçak İpoteğinin Hukuksal Temelleri, İstanbul 2012.

Gemi Alacaklısı Hakkı I. Giriş: Deniz Ticareti Hukuku’na özgü bir rehin hakkı “Kanun”dan doğuyor Dikkat: tescil yok (= gizli rehin) Son 30 yılın en tartışmalı konusu.

II. Tarihsel Kaynak ve Amaç A) Versio in rem ilkesi D. 20, 4, 5 ve 6 (Ulpianus, 3. yüzyılın başları) D. 42, 5, 26 (Paulus, 3. yüzyılın başları) D. 42, 5, 34 (Marcianus, 3. yüzyılın ortasına doğru) C. 8, 17[18], 7 (Diokletianus ve Maximianus arası dönem, 286 ve 305 yılları arasında) Nov. 97, 3 (Jüstinyen dönemi, 539 yılı)

Versio in rem Gerekçesi D. 20, 4, 5. Bazı hâllerde, daha yeni tarihli (rehin-)alacaklısı, daha önce kurulmuş olanlara göre (sırada) öncelik elde eder; örneğin, yeni alacaklının verdiği ödünç, üzerinde rehin kurulan eşyanın muhafazası için kullanılmışsa, sözgelimi bir gemi rehinli ise ve ben o geminin donatılması veya tamiri için ödünç verirsem; D. 20, 4, 6. - çünkü yeni tarihli alacaklının verdiği para, bu hâlde bütün (alacaklıların yararına olacak şekilde) rehin konusu eşyanın muhafazasına yaramıştır (…)

Temel Alacak İki boyutlu: (A) Temeldeki borç ilişkisinden doğan “alacak” (TTK m. 1320), örn.: Donatan ile gemi adamı arasındaki iş sözleşmesi uyarınca ücret Geminin kıyıdaki tesise çarparak verdiği (haksız fiilden kaynaklanan) zararın giderilmesi için tazminat

Rehin Güvencesi (B) “Gemi alacağı”nı güvence altına alan ve kanundan doğan rehin hakkı (TTK m. 1321) Alacak doğduğu anda, Kanundan ötürü rehin eklenir. Tescil yok 3. kişiye karşı takip hakkı Mutlak öncelik (bir istisna dışında) Temeldeki alacağa mutlak bağlılık.

III. Milletlerarası Sözleşme Yürürlükte: Gemiler Üzerindeki İmtiyazlar ve İpotekler Hakkında Milletlerarası Sözleşme, 10/4/1926, Brüksel (“1926 RehinMS”) Yeni: Gemiler Üzerindeki İmtiyazlar ve İpotekler Hakkında Milletlerarası Sözleşme, 6/5/1993, Cenevre (“1993 RehinMS”)

1993 RehinMS Hükümleri Y-TTK’ya aktarıldı. Ayrıca: 1993 RehinMS m. 12 f. 1 = lex fori uygulama = “Türkiye’de yargı yolu → TürkH olarak uygulanır” → TC taraf olunca: Y-TTK’daki aykırı veya uyumsuz hükümlerin bir önemi yok 1993 RehinMS hükümleri doğrudan uygulanacak.

IV. Kanunlar İhtilâfı Kuralı Tartışma: çok! Çözüm: TBMM Genel Kurul Önergesi (Tutanak, 13/1/2011, s. 95-96): TTK m. 1320’ye eklenen yeni f. 3: Türkiye’de yargı yolu → TürkH uygulanır = lex fori = Yargıtay’ın istikrarlı (ama gerekçesi yanlış olan) içtihadı.

V. Terimler TTK m. 1320-1327 Bir borç ilişkisinden doğan ve “gemi alacaklısı hakkı” kazandıran alacaklar Alacak = “gemi alacağı” (karş. “yapı alacağı”, TMK m. 895 Gerekçe) Alacaklısı = gemi alacaklısı Güvence = gemi alacaklısının kanundan doğan rehin hakkı.

Sınırlı Sorumluluk Gerekçesi Mülga: TTK m. 948 f. 1 Yürürlükte: 1976/1996 LLMC Alacaklı, tazminatın yalnızca bir kısmını elde edebiliyor → Denge: “gemi alacaklısının rehin hakkı” → Diğer tüm alacaklara göre öncelik!

VI. Gemi Alacakları – 1 1993 RehinMS m. 4 f. 1 = Y-TTK m. 1320 f. 1 = “sınırlı sayı” ilkesi: a) “gemi adamı alacakları” b) “kişi zararı” (sözleşme veya haksız fiil, karada veya denizde) c) (yalnızca) “kurtarma ücreti” d) “seyrüsefer resimleri” e) “haksız fiile dayanan eşya zararı”.

Gemi Alacakları – 2 Tümü E-TTK m. 1235’te de var; o hükümde ayrıca beş alacak türü daha var: yeni düzenlemede mülga! 1993 RehinMS m. 4 f. 2 = Y-TTK m. 1320 f. 2 uyarınca istisnalar: (a) “Deniz kirliliği” istemleri: eğer kusursuz sorumluluk ve zorunlu sigorta varsa; (b) “Radyoaktif zarar”.

VII. Borçlu Y-TTK m. 1320 f. 1: malik, kiracı, işleten (= kiracı dışında kalan zilyet), yönetici (= malik, kiracı veya işleten temsilcisi), Borçlunun malik olması gerekmez (TTK m. 1061 f. 2 c. 2) Örn. Finansal kiralama sözleşmesi: gemi adamları kiracı tarafından işe alınmış, maaş borçlusu kiracı.

VIII. Rehin Hakkı – 1 A) Kanundan Doğan Güvence: TTK m. 1321 f. 1 = Kanundan doğan rehin hakkı TTK m. 1320’de sayılan alacaklarından biri doğduğunda: TTK m. 1321 uyarınca rehin hakkı eklenir.

Rehin Hakkı – 2 Başka bir kurucu işlem veya şart yok: Tescil edilmez Zilyetlik devri gerektirmez = “Gizli rehin” (aleniyetten yoksun). Temeldeki alacağa mutlak bağlılık = 1320’de sayılan alacaklarından biri yoksa, rehin hakkı da yok; sona ermişse, rehin de sona erer.

Rehin Hakkı – 3 B) Kapsam Rehnin kapsamına dahil (Y-TTK m. 1321): Gemi, bütünleyici parçalar, eklentiler 3. kişilere karşı tazminat istemi (örn. çatmada karşı gemiden tazminat alacağı) Müşterek avarya garame payı DEĞİL: Sigorta tazminatı.

Rehin Hakkı – 4 C) Hükümleri 1. Öncelik (TTK m. 1323 f. 1) Tarihe bakılmaksızın, Tescil aranmaksızın, Diğer alacakların niteliğine ve güvencesine (örn. ipotek) bakılmaksızın, Bütün alacaklıların önüne geçer!

Rehin Hakkı – 5 2. Üçüncü Kişiye Karşı Takip (TTK m. 1321 f. 5) Geminin mülkiyeti (örn. satış) veya zilyetliği (örn. kira) 3. kişiye geçse bile Rehin hakkı devam eder. Dikkat: gemi satış sözleşmesi Aynı: “Başkasının borcu için taşınmaz ipoteği” (TMK m. 881 f. 2 ve m. 884).

Rehin Hakkı – 6 3. Devir ve Geçiş (TTK m. 1325): Geçer 4. Sıra (TTK m. 1324) Genel ilke: en yeni, en üst sırada Kurtarma: daima ilk sırada Diğerleri: 1320’de sayılan sırada.

Rehin Hakkı – 7 5. Hak Düşürücü Süre ve Zamanaşımı TTK m. 1326-1327 Kural: gemi alacaklısının rehinden yararlanma (rehinli takip) hakkı: 1 yıl Dikkat: hak düşürücü süre! Temel alacak: farklı kural yoksa aynı süre.

Rehin Hakkı – 8 6. İleri Sürülmesi Son 30 yılın en tartışmalı konusu Ayrıntılı bilgi: kaynakça Yargıtay: Rehin hakkı tek başına dava edilebilir (??? !!! ??? !!!) Çözüm: TTK m. 1353 f. 2, m. 1377, m. 1380, m. 1392 = ayrı bir cebrî icra düzeni 2. dönemin sonunda ele alınacak.

IX. Müşterek Avarya Garame Payı 1993 RehinMS görüşmelerinde çoğunluk: artık gerek yok Ancak ısrar üzerine kabul: m. 6: Devletler iç hukukta “rehinlerden sonra gelecek” GAH kabul edebilir = TTK m. 1320 f. 1 b. (f) Sıra: TTK m. 1323 f. 2: “bütün rehinlerden sonra gelir” (= m. 1395) Süre: 6 ay (TTK m. 1326 f. 2).

X. Enkaz Kaldırma Enkaz kaldırma = GAH? 1993 RehinMS hazırlıkları: tartışma Sonuç:1993 RehinMS m. 12 f. 3 = TTK m. 1323 f. 3: cebrî icrada öncelik (= m. 1391) Şartlar: (i) yalnızca “kamu kurumları” (ii) “seyrüsefer güvenliği veya deniz çevresinin korunması amacı” ile sınırlı.

Kaynakça - 1 Cüneyt Süzel, 1993 Tarihli Cenevre Sözleşmesi ve Yeni TTK, İstanbul (Ekim) 2012 KA, Türk Ticaret Kanunu Tasarısına göre Deniz Hukukunda Cebrî İcra, İstanbul 2006, § 7 KA, Yargıtay Kararları Işığında Deniz Ticareti ve Deniz Sigortası Hukukunda Güncel Sorunlar ve Gelişmeler, XXIII. Ticaret Hukuku ve Yargıtay Kararları Sempozyumu (12/6/2009), Ankara 2009, s. 237 (Bölüm: IX) KA, Gemilerde Aynî Haklara ve Cebrî İcraya Uygulanacak Hukuk, Deniz Hukuku Dergisi 2001-2002 (Basım Tarihi: Haziran 2004), Yıl: 6-7, Sayı: 1-4, s. 75

Kaynakça - 2 KA, MÖHUK Reformu Hakkında, Milletlerarası Hukuk ve Milletlerarası Özel Hukuk Bülteni 2003, Yıl: 23, Sayı: 1-2 (Prof. Dr. Gülören Tekinalp’e Armağan), s. 96 KA, Gemi ve Yük Alacaklısı Haklarının Kullanılmasında Yargılama Usulü ve İcra, XIV. Ticaret Hukuku ve Yargıtay Kararları Sempozyumu (4-5/4/1997), Ankara 1997, s. 205 SÜZEL, Cüneyt, 1993 Cenevre Sözleşmesinin Türk Ticaret Kanunu Tasarısına Yansıması, Uğur Alacakaptan’a Armağan, Cilt: 2, İstanbul 2008, s. 597 KALPSÜZ, Turgut, Milletlerarası Sözleşmelerde Kullanıldıkları Manada Gemi Alacağı ve Deniz Alacağı Kavramları, Prof. Dr. Tuğrul Ansay’a Armağan, Ankara 2006, s. 63 GÜNAY, Barış, Türk ve Anglo-Amerikan Hukukunda Gemi Alacaklısı Hakkı, Ankara 2009