DIŞ TİCARET MÜSTEŞARLIĞI BULGARİSTAN PAZARINA GİRİŞ OLANAKLARI YURTDIŞI TEŞKİLATI ve BULGARİSTAN PAZARINA GİRİŞ OLANAKLARI Zuhal EREN 2003-2006 yılları Sofya Ticaret Müşaviri 21 Mart 2007

İÇİNDEKİLER Türkiye’nin Bulgaristan’daki yatırımları ve Türk Firmalarının sorunları Bulgaristan pazarına girmek isteyenler için pratik bilgiler

DTM - YURTDIŞI TEŞKİLATI 74 ülkede 94 merkezde Ticaret Müşaviri / Ataşesi/ Daimi Temsilci Yardımcısı görev yapmaktadır.

AMERİKA’DA MÜŞAVİRLİĞİMİZ BULUNAN MERKEZLER OTTAWA ŞİKAGO NEW YORK LOS ANGELES WASHINGTON BUENOS AİRES

ORTA-DOĞU’DAKİ MÜŞAVİRLİKLERİMİZ LEFKOŞE BEYRUT ŞAM TAHRAN TEL AVİV BAĞDAT AMMAN KUDÜS KUVEYT MANAMA DOHA ABU DHABİ CİDDE MUSCAT SANA’A

UZAK DOĞU’DAKİ MERKEZLER ULAN BATOR SEUL AŞGABAT PEKİN ALMATİ BAKÜ DUŞANBE TOKYO KABİL YENİ DELHİ İSLAMABAD ŞANGAY HONGKONG BANGKOK MANİLA KUALA LUMPUR SİNGAPUR CAKARTA

AFRİKA’DA MÜŞAVİRLİĞİMİZ BULUNAN MERKEZLER CEZAYİR TUNUS KAHİRE NAİROBİ PRETORYA

AVRUPA’DA MÜŞAVİRLİĞİMİZ BULUNAN MERKEZLER STOKHOLM KOPENHAG DUBLİN KAZAN LAHEY LONDRA. HAMBURG VARŞOVA MİNSK DÜSSELDORF BRÜKSEL AB BERLİN PARİS PARIS OECD PRAG KİŞİNEV BERN VİYANA CENEVRE DTÖ BUDAPEŞTE ODESSA BÜKREŞ MİLANO ZAGREP MADRİD SARAY BOSNA ROMA SOFYA ÜSKÜP TİRAN ATİNA

NEDEN BULGARİSTAN: Bulgaristan 2007 yılında AB üyesi olmuştur. Coğrafi, kültürel ve siyasi koşulların uygunluğu (1 milyon Türk Kökenli Bulgar vatandaşı) Düşük enerji ve işçi ücretleri Avrupa’ya açılan kapı Uluslararası enerji ve ulaşım koridorunun üzerinde olması

HÜKÜMET Bulgaristan’da 25 Haziran 2005 tarihinde gerçekleştirilen genel seçimleri müteakip yapılan koalisyon görüşmeleri sonucunda, Sosyalist Grup (Bulgaristan İçin Koalisyon-BiK), II. Simeon Ulusal Hareketi (II. SUH) ve Hak ve Özgürlükler Hareketi (HÖH) arasında BSP Genel Başkanı Sergei Stanishev’in başkanlığında oluşturulan koalisyon hükümeti, 16 Ağustos 2005 tarihinde 68 red oyuna karşılık 169 oyla güvenoyu alarak göreve başlamıştır.

BAKANLAR KURULU VE GÖREV ALANLARI Başbakan : Sergey Stanişev (BİK) Başbakan Yardımcısı ve Dışişleri Bakanı : İvaylo Kalfin (BİK) Başbakan Yardımcısı ve Eğitim Bakanı : Daniel Vulçev (II.SUH) Başbakan Yardımcısı ve Doğal Afetler Bakanı : Emel Etem (HÖH) Adalet Bakanı : Georgi Petkanov (II.SUH) Savunma Bakanı : Vesselin Bliznakov (II.SUH) İçişleri Bakanı : Rumen Petkov (BİK) Maliye Bakanı : Plamen Oreşarski (BİK) Ekonomi ve Enerji Bakanı : Rumen Ovçarov (BİK) AB Entegrasyonu Bakanı : Meglena Kuneva (II.SUH) Ulaştırma Bakanı : Petır Mutafçiev (BİK) Kamu Yönetimi Bakanı : Nikolay Vasilev (II.SUH) Tarım ve Orman Bakanı : Nihat Kabil (HÖH) Çevre ve Su İşleri Bakanı : Cevdet Çakırov (HÖH) Bölgesel Kalkınma ve Bayındırlık Bakanı : Asen Gagavuzov (BİK) Sağlık Bakanı : Radoslav Gaydarski (BİK) Çalışma ve Sosyal Haklar Bakanı : Emilia Maslarova (BİK) Kültür Bakanı : Stefan Danailov (BİK)

YATIRIMLAR ve TİCARET 1992 - 2006 Türkiye’nin Bulgaristan’daki yatırımları 600 milyon $’ı aşmıştır. Türkiye Bulgaristan’ın ihracatı açısından en büyük pazardır. 2006 yılında ithalatında Türkiye 4. Sıradadır. Türkiye Bulgaristan arasındaki ticaret hacmi (ihracat +ithalat) 2006 yılında 3 milyar dolara yaklaşmıştır. (1.37 milyar € ithalatımız, 1,1 milyar ihracatımız)

SEKTÖREL İHRACAT Bulgaristan’ın Türkiye’ye hammadde ağırlıklı ihracatı bulunmaktadır. Hammaddenin toplam ihracattaki payı % 79’dur. Demir-çelik, demir dışı metaller, cevherler, gıda sanayi hammaddeleri, kimyasallar Bulgaristan’ın Türkiye’ye ihracatında önemli bir paya sahiptir. Enerji kaynakları ihracatın % 11,1’ini, tüketim malları % 5,5’ini, yatırım malları ise % 4,4’ünü oluşturmaktadır.

SEKTÖREL İTHALAT Bulgaristan’ın Türkiye’den ithalatında daha dengeli bir sektörel dağılım bulunmakla birlikte yine hammadde ağırlıklı bir durum mevcuttur. Hammaddelerin toplam ithalattaki payı % 59,6 ‘dır. Bulgaristan, Türkiye’den en çok tekstil sanayi hammaddesi ithal etmektedir. Bunun yanısıra demir-çelik, plasik, kauçuk, cevher, odun, kağıt hammadde ithalatının önemli bir bölümünü teşkil etmektedir. Öte yandan tüketim malları Türkiye’den ithalatının % 20,6’sını, yatırım malları % 19’unu, enerji kaynakları % 0,3’ünü ve diğer mallar da % 0,5’ini oluşturmaktadır.

YATIRIM YAPILAN SEKTÖRLER Turizm, Bankacılık, Tekstil hazır giyim, Dayanıklı tüketim malları, Oto yedek parça, Taşımacılık, Alüminyum, Gıda, Akaryakıt dağıtımı Ağaç işleme, Cam

TÜRK YATIRIMLARI Şişe Cam Cam Ziraat Bankası Bankacılık D-Commerce Bankacılık Princess Grup, Otelcilik Opet Aygaz Akaryakıt dağıtımı FAF Metal Metal işleme Arkomat Otomotiv Nursanlar Holding Otomotiv Sarten Paketleme MASER Holding Tekstil Menderes Tekstil Santinelli Tekstil

GELECEK VAADEDEN SEKTÖRLER Enerji İnşaat Bankacılık Otomotiv, Tekstil, İnşaat Malzemeleri, Tarım ve Gıda İşleme Makineleri Ofis ve otel mobilyaları, Paketleme, Kuru gıda Şekerli çikolatalı ürünler

TÜRK YATIRIMLARININ İLLERE GÖRE DAĞILIMI Sofya Filibe (Plovdiv) Hasköy (Haskovo) Burgaz Kırcali

YATIRIM YAPILABİLECEK BÖLGELER Rusçuk, Yambol ve Tırgovişte’yi içine alan, Türk sınırından Kuzeye çıkan koridor Varna, Silistre, Şumen, Stara Zagora, Hasköy

NEDEN BU BÖLGELER? İşsizlik oranı yüksek bölgelerde yatırım yapanlara 5 yıl boyunca kurumlar vergisi muafiyeti Büyüme potansiyeli EU Sınır ötesi işbirliği programı çerçevesinde Bulgaristan’dan, Yambol, Burgaz ve Hasköy Türkiye’den Edirne, Kırklareli

FONLAR AB’nin katılım öncesi fonları olan SAPARD, ISPA devam etmektedir. Türk firmaları AB fonlarından 2002 yılından beri yararlanmaktadır. EBRD fonları.

İHRACATÇILARIMIZIN ÖNÜNDEKİ PAZARA GİRİŞ ENGELLERİ Teknik düzenlemeler, Standartlar, (Etiketleme, Paketleme) Uygunluk Değerlendirme İşlemleri: (Muayene, Kontrol, Kayıt, Lisans-Sertifika) Fikri ve sınai mülkiyet hakları, Tarifeler (gümrük vergileri) Tarife Dışı Engeller: Gümrüklerde idari engeller, STA’ların ve diğer anlaşmaların uygulanmaması, Miktar kısıtlamaları, Damping ve sübvansiyon, İthalat tekelleri, Rüşvet ve kötü yönetim, İhalelerde ve kamu alımlarında kayırmacılık

FİRMALARININ ÖNÜNDEKİ ENGELLER Oturum izni almak için en az 10 Bulgar vatandaşını istihdam etme zorunluluğu Vize işlemleri Oturma izni işlemleri

KOBİLER İÇİN ÖNERİLER Sorunları mahkeme dışında çözme yolları: Arabuluculuk merkezleri BCCI Arbitraj Mahkemesi, Çek senet kullanmamak Her türlü bağlantılarında sözleşme yapmak

BULGARİSTAN’DAKİ GENEL SORUNLAR Adalet sisteminin yavaş işlemesi İdari sistemdeki bozukluklar ve keyfi uygulamalar

BULGARİSTAN’DA İŞ YAPMAK İSTEYENLER İÇİN PRATİK BİLGİLER

ÜCRETLER Bulgaristan’da “Asgari Ücret” 1 Ocak 2007’den itibaren 180 levadır. 2007 yılında ortalama aylık ücret 396 Leva (202 Euro) olarak belirlenmiştir.

VERGİ VE SİGORTA 2007 yılında sosyal güvenlik ve sağlık sigortası işveren payı aylık ücretin % 24’dür. KDV oranı tüm ürünler için % 20’dir. 1 Ocak 2007 tarihinden itibaren kurumlar vergisi oranı % 10’dur.

GELİR VERGİSİ ORANLARI 200 levaya kadar vergi ödenmiyor 200 - 250 leva 200 leva üzeri için % 20 250 - 600 leva 10 leva + 250 leva üzeri için % 22 600 leva üzeri 87 leva + 600 leva üzeri için % 24

ELEKTRİK VE SU Elektrik fiyatı KDV dahil kWh başına 0,027 EUR – 0,095 EUR arasında değişmektedir. Bulgaristan genelinde su fiyatları belediyelere göre değişim göstermektedir. Sofya’da sanayi kullanımı için suyun metre küpü, KDV dahil, 0,53 EUR – 0,59 EUR arasında değişmektedir.

KİRA VE SATIŞ Sofya’da ofis kiraları Ocak 2007’de metre kare başına aylık 5 EUR - 15 EUR arasında değişmektedir. Sofya’da ofislerin satış fiyatı Ocak 2007’de metre kare başına 650 EUR - 1600 EUR arasında değişmektedir.

KUR 20 Mart 2007 tarihi itibariyle 1 USD = 1.47 BGN (döviz alış). 1 Ocak 1999 tarihinden itibaren 1 EUR = 1.955 BGN olarak sabitlenmiştir.

BULGARİSTAN İLE TÜRKİYE ARASINDAKİ ANLAŞMALAR Çifte Vergilendirmenin Önlenmesi Anlaşması (1994) Yatırımların Karşılıklı Teşviki ve Korunması Anlaşması (1994) Serbest Ticaret Anlaşması (1999). Bu anlaşma uyarınca Sanayi ürünlerinin ticaretinde iki taraf da gümrük vergisi almamaktadır. Tarım ürünleri içinse tercihli vergi oranları uygulanmaktadır.

ŞİRKET TÜRLERİ Bulgaristan’da % 100 yabancı sermayeli şirket kurulabilmektedir. Anonim Şirket (Bulgaristan’da AD olarak kısaltılmaktadır.): Minimum iki gerçek veya tüzel ortakla kurulmaktadır. Sermayesinin asgari 50 000 leva (yaklaşık 25 000 €) olması gerekmektedir.(Tek Kişilik Anonim Şirket Bulgaristan’da EAD olarak geçmektedir) Limited Şirket (Bulgaristan’da OOD olarak kısaltılmaktadır.): Minimum iki gerçek veya tüzel ortakla kurulmaktadır. Sermayesinin asgari 5.000 leva (2.500 €) olması gerekmektedir. (Tek Kişilik Limited Şirket Bulgaristan’da EOOD olarak geçmektedir)

ŞİRKET KURULUŞU Bulgaristan’da şirket kuruluşu mahkeme kaydıyla yapılmaktadır. Bunun için şirket ana sözleşmesi, şirket sermayesinin yatırıldığı banka hesabı, vergi ve şirket kimlik (Bulstad) numarası ile mahkemeye başvuruda bulunarak şirket kuruluş kararı alınmaktadır. Bu işlemler için avukatlarla çalışan aracı şirketler bulunmaktadır. Ayrıca Bulgaristan Sanayi ve Ticaret Odası da ücreti mukabili bu hizmeti vermektedir.

VİZE Bulgaristan’da Türk vatandaşları (işadamları, turistler) vize uygulamasına tabidir. İş seyahatlerinde Bulgaristan Sanayi ve Ticaret Odasından onaylı daavet mektubu istenmektedir. Firmaların Bulgaristan Sanayi ve Ticaret Odasına kayıt olma zorunluluğu bulunmamaktadır. Ancak sözkonusu odaya veya diğer odalara kayıt olan firmalar daha fazla güven vermektedir. Bulgaristan’da bir işverenin yanında çalışmak isteyen Türk vatandaşlarının oturum vizesi alması gerekmektedir. Ancak bu işlemler bazen bürokrasi açısından zorlayıcı olabilmektedir.

OTURUM VİZESİ Yabancıların Bulgaristan hükumetinden oturum vizesi alması için, Bir işyerinde çalışmak isteyenlerin, Bulgaristan Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığından izin almaları Ticari faaliyette bulunacakların en az 10 Bulgar vatandaşına istihdam sağlaması gerekmektedir.

DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN HUSUSLAR Bulgar firmalarla ticaret yapacak Türk firmalarının başlangıçta peşin çalışmaları, sözleşme yaparak, anlaşmazlık durumunda başvurulacak ilgili mahkemeyi belirtmeleri gerekmektedir. (Bulgaristan Sanayi ve Ticaret Odasının içindeki Arbitraj Mahkemesi anlaşmazlık durumlarında ücreti karşılığı avukatlık hizmeti verebilmektedir.) Ayrıca ticaret öncesi Bulgaristan’daki firma hakkında Bulgaristan Sanayi ve Ticaret Odasının Ticaret Sicili bölümünden ilgili firma hakkında bilgi alınabilir. Bulgaristan’da özellikle küçük firmalarda yabancı dil fazla kullanılmamaktadır. Bu nedenle iş bağlantılarında Bulgarca bilen bir tercümana ihtiyaç olacaktır.

BULGARİSTAN’DAKİ YATIRIM TEŞVİKLERİ İşsizlik oranı yüksek bölgelerde 5 yıl kurumlar vergisinden muafiyet. AR–GE harcamaları vergi tabanından düşürülmektedir. Amortisman oranları 2 yıl içinde sıfırlanmaktadır. En az 50 kişiye istihdam yaratan ve 5 milyon €’nun üzerindeki yatırım projelerinde 2 yıl, ithal edilecek makina/ekipman için KDV’den muafiyet sağlanmaktadır. Temettü üzerinden sadece % 7 vergi kesintisi Sermaye kazançları vergisi alınmamaktadır. Kurumlar vergisi sadece % 10’dur. Gelir vergisinde en yüksek oran % 24 olup bu oran 300 € üzerindeki gelirlere uygulanmaktadır. İşverene, İş Kurumu aracılığıyla istihdam ettikleri gençler veya engelliler için ödedikleri maaş (asgari ücret üzerinden), emeklilik ve sağlık sigortası ödentileri, bir yıla kadar, iade edilmektedir. Beş milyon € ve üzerindeki yabancı yatırımlar Bulgaristan Yatırımlar Ajansı’ndan, bu miktarın altındaki yatırımlar Bulgaristan KOBİ Geliştirme Ajansı’ndan destek görmektedir. Tarım üreticileri ayrıca Tarım Bakanlığı’na bağlı Devlet Tarım Fonu’ndan destek almaktadırlar.

İhale Takip Bölgesel Kalkınma Bakanlığı’nın açtığı ihaleler: http://www.mrrb.government.bg/pageen.php?P=54   Ulaştırma Bakanlığı’nın: http://www.mtc.government.bg

ÖNEMLİ TELEFONLAR Bulgaristan San. Tic. Odası (BCCI) www.bcci.bg Bulgaristan Yatırımlar Ajansı http://investbg.government.bg/ Bulgaristan KOBİ Geliştirme Ajansı www.sme.government.bg Bulgaristan Rekabet Kurumu http://www.cpc.bg/ Bulgaristan Özelleştirme Ajansı www.priv.government.bg Gümrükİdaresi www.customs.bg

Vize Bulgaristan Konsolosluğu - Ankara 0312 967 20 71 0312 467 25 74   Bulgaristan Konsolosluğu - Ankara 0312 967 20 71 0312 467 25 74  Bulgaristan Konsolosluğu - İstanbul 0212 281 01 15  http://www.bulgarianconsulate-ist.org/tr/index.html Bulgaristan Konsolosluğu –Edirne 0284 214-06-17

FAYDALI WEB SAYFALARI Sofya Ticaret Müşavirliği ve Türkiye’nin diğer ülkeler nezdindeki web sayfaları için: http://www.musavirlikler.gov.tr/ Dış Ticaret Müsteşarlığı web sayfası: www.dtm.gov.tr İhracatta devlet yardımları, teşvikleri: http://www.dtm.gov.tr/IHR/dvyardim/dvyardim.htm Yurt Dışında Ofis-Mağaza Açma, İşletme ve Marka Tanıtım Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Tebliğ (Tebliğ No: 2005/4) için: http://www.dtm.gov.tr/IHR/dvyardim/2005-4%20uygulama.htm  İşadamları için avukatlık ve danışmanlık hizmeti veren kurumlar listesi için: http://www.musavirlikler.gov.tr/altdetay.cfm?AltAlanID=999&dil=TR&ulke=BG

TİCARET MÜŞAVİRLİKLERİ WEB SAYFASI

ÜLKE PROFİLİ İÇERİĞİ Ülke Ana Sayfası: Güncel Haberler/Raporlar (Java); Ülkenin Coğrafi Konumu; Türkiye ile Ticaretin Güncel İstatistikleri; Ticaret Müşavirliğinin Adresi;Yıllık Rapor, Ülke Profili: Genel Bilgiler; Siyasi Yapı; Ekonomik Yapı; Dış Ticaret ; Coğrafi Yapı, Türkiye ile İlişkiler: Anlaşmalar ve Ticari Temaslar; Dış Ticaret, Raporlar ve İstatistikler: Aylık Raporlar; Sektör Raporları; Diğer Raporlar; İstatistikler, İthalat Mevzuatı: Vergiler; Diğer Mevzuat, Ticari Engeller,

ÜLKE PROFİLİ İÇERİĞİ Ticaret Politikası Araçları, İhracat-Mal Talepleri: Mal Talepleri; İhaleler ve Müteahhitlik Hizmetleri, Fuarlar ve Ticaret Heyetleri, Sektör Görüşleri ve Firma Şikayetleri, İş Seyahati: Vize; Hava Durumu; Para Birimi; Tatil Günleri; Oteller; Havaalanı ve Seyahat Şirketleri, Medya: İnternette mevcut olan gazete, radyo ve televizyonlar, Yatırım İmkanları :Yabancı sermaye mevzuatı, Yararlı Adresler: Ticaretle İle İlişkili Kuruluşlar; Ticaret Odaları; Devlet Kuruluşları

Mevzuat için web siteleri Gümrük kanunu ve gümrük tarifeleri için: http://www.customs.government.bg/enter.html   Vergi kanunu ve Yabancı yatırımlar kanunu: http://investbg.government.bg/ Ticaret kanunu: http://www.bulgarianconsulatest.org/commercial.html

Dış Ticaret Müsteşarlığı İLETİŞİM BİLGİLERİ Dış Ticaret Müsteşarlığı EAD Genel Müdürlüğü ------------------------------------------------------------------------ Her türlü görüş, öneri ve bilgi talebiniz için Tel: +90 (312) 204 79 75 Fax:+90 (312) 212 44 92 E-mail: erenz@dtm.gov.tr (Zuhal EREN) TEŞEKKÜR EDERİZ...