STOK KONTROLÜ

ÜRETİM SİSTEMLERİNDE STOK KAVRAMI Bir üretim sisteminde üretilen mamule dolaysız veya dolaylı olarak katılan tüm fiziksel varlıklar ve mamulün kendisi stok kavramı içinde düşünülür Stok kontrolünün amacı,olumsuz ve olumlu maliyet unsurları arasında işletme açısından en uygun denge noktasının bulunmasıdır

Stokların sınıflandırılması Stok edilen varlıklar arasında,cins,değer,kullanılma yeri ve stoklama biçimi gibi faktörler açısından farklılıklar vardır Maliyet muhasebesi açısından stokları şu şekilde sınıflandırabiliriz Hammaddeler,işletmede imalata giren ve üzerinde işlem yapılarak değer kazandırılan tüm varlıklar hammaddedir

Yarı mamuller;üzerlerinde yapılması gereken işlemler henüz tamamlanmamış bulunan ve iş istasyonları arasındaki ara depolarda biriktirilen varlıklardır Mamuller;fabrika içinde yapılması düşünülen işlemlerin tümü tamamlandıktan sonra müşteriye teslim edilmek üzere ambara konulan varlıklardır Hazır parçalar;mamulün bir kısmını oluşturan ve genellikle dışarıdan tedarik edilen varlıklardır Yardımcı malzemeler,mamulde doğrudan kullanılmayan veya yer almayan tamir parçaları,makine yağı vb. malzemelerdir

Stokların işletme ekonomisindeki önemi Üretim faaliyetlerinin düzgün ve makine –insan malzeme kaynaklarından en iyi yararlanacak biçimde yürütülmesine yardımcı olur.malzeme ve parça yokluğu yüzünden boş beklemeler minimuma iner,iş istasyonları arasındaki yığılmalar azalır Stoklara bağlanan para tam ihtiyaca göre saptandığından sağlıklı bir finans yönetimine olanak sağlar Tedarik ve satış masrafları azalır

Üretim programlarının kolay ve gerçeğe uygun düzenlenmesi mümkün olur Etkili bir maliyet muhasebesi sisteminin ihtiyacı olan bilgilerin pek çoğu kolay ve duyarlı biçimde toplanabilir Dikkatsizlik yüzünden ziyan olan malzeme ve mamullerin miktarı azaltılır,düzeltme için vakit geçmeden müdahale edilebilir

Stok kontrolünün organizasyondaki yeri işletmenin finansal durumuna ,yönetim politikalarına ,üretim tipine bağlı olarak değişik organizasyon düzenlemeleri yapmak mümkündür Stok kontrolünün belli başlı üç fonksiyonu vardır -Tedarik ve sevkiyat -Ambarlarda saklama -Stok kayıtlarının tutulması

Stok kontrolünden etkilenen maliyet unsurları Miktar iskontoları,Dışarıdan satın alınan hammadde,malzeme ve parçaların bir defalık sipariş miktarı büyüdükçe birim fiyatta miktar iskontosu adı verilen bir indirim söz konusu olabilir Sipariş maliyetleri,işletme içinde veya dışında olsun sadece yeni bir sipariş verme nedeniyle yapılan masrafları kapsar Direkt malzeme maliyetleri,direkt malzeme üretilen miktarla doğru orantılıdır ve sipariş hacminin pek etkisi yoktur

Direkt işçilik maliyetleri,Sipariş hacminin küçüklüğü ,yani sık sık mamul değiştirme ,öğrenmeyle sağlanacak işçilik süresi kazancını azaltır Fazla mesai ve vardiya ücretleri;talebi aşan üretim fazlasını önceden stoklamak yerine yüksek talepte üretim hızının fazla mesai veya vardiya sistemi ile artırılması düşünülebilir Yeni işçi alma ,eğitme ve işten çıkarma maliyetleri,çalışma süresini uzatma yerine ,talebin yüksek olduğu dönemlerde yeni işçi alınması düşünülebilir

Fazla kapasite maliyetleri,belirli zamanlarda üretim hızını artırarak stoktan kaçınmanın bir başka yolu elde fazla makine bulundurmaktır Müşterinin kaçırılması maliyeti,müşteriyi kaçırmanın çok önem taşıdığı hallerde maliyete pek aldırış etmeksizin stok bulundurma yolu tercih edilir Yıpranma ve eskime maliyetleri,saklanan malın zamanla bozulabilir nitelikte olması maksimum sok düzeyini sınırlar diğer taraftan moda ve teknoloji yüzünden mallar değer kaybedebilir

Vergiler ve faiz masrafları,ülkenin vergi yasaları ,stokta fazla mal bulunması halinde işletmenin vergi yükünü artıracak nitelikte olabilir Depolama maliyetleri, stokların korunduğu binalar veya yarı açık alanlar işletmenin kendi malı dahi olsa bir maliyet oluştururlar Taşıma maliyetleri,stok miktarının artmasıyla olumlu veya olumsuz yönde değişebilir..Üretim kaynağından depoya,depodan tüketim noktasına taşımada belirli miktarların altına inildiğinde maliyet artabilir, Fiyat değişiklikleri,fiyatların hızla değiştiği spekülatif ve enflasyonist ortamda büyük önem taşır

Stok kontrol yöntemleri Stok kontrolünün amacı ,istenilen malı istenilen zamanda hazır bulundurmak ve bunu en ekonomik biçimde gerçekleştirmektir Stok kontrolü kapsamına giren değerleme yöntemlerini şöyle sıralayabiliriz Gözle kontrol yöntemi,stoklar periyodik olarak tecrübeli bir ambar memuru tarafından gözden geçirilir.Belirli düzeyin altına düşen stok kalemleri için derhal sipariş verilir.

sakıncaları Gözden geçirme periyodu ,sipariş düzeyi ve miktarı kişisel yargıya dayandığından hata olasılığı fazladır Ambar yerleştirmesi sistematik bir düzenle yapılmamışsa kontrolü yapan memurun sık sık yanılgıya düşmesi mümkündür Tüketim hızı,tedarik süresi veya başka bir faktörün değişmesi halinde bunun derhal farkına varılması güçtür.

Çift kutu yöntemi Herhangi bir cins stok iki bölmeli bir kutuda muhafaza edilir.Birinci kutu tamamen tükendiği zaman yeni sipariş verilir.ikinci kutudaki miktar sipariş teslim alınıncaya kadar ihtiyacı karşılar .Birim değeri düşük ,küçük hacimli ve çok sayıdaki stok kalemlerimin kontrolünde kullanılır

Sabit sipariş periyodu yöntemi Her stok kaleminin miktarı önceden saptanmış bir süre sonunda tespit edilir.Bu miktarı belirli bir stok düzeyine tamamlayacak sipariş verilir. Çok sayıda kontrolün değişik zamanlarda yapılma güçlüğü yanında her kontrol sonunda tespit edilen sipariş miktarı değişik olduğundan satın almada güçlükler yaşanabilir

Sabit sipariş miktarı yöntemi Stok belirli bir düzeye indiğinde toplam stok maliyetini minimum yapacak şekilde önceden saptanmış sabit bir miktar sipariş edilir ABC Yöntemi,stok kontrolünün yanısıra ,satış veya dağıtım ,kalite kontrolü,mamul çeşidi,malzeme tedariki ve üretim planlama sorunlarında da başarıyla uygulanabilir

ABC stok kontrolünde sınıflandırma grafiği 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 Kümülatif% değer C B A Kümülatif % miktarı 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

TSM NOKTASI TAYİNİ TOPLAM STOK MALİYETİ TSM Q0 ELDE BULUNDURMA MALİYETİ HAZIRLIK MALİYETİ Q0

ÖR:Bir stok kalemi için D:1000adet,C1=10TL Sipariş,C2=0,5adet ve L=4 gün olarak verilmiştir.Q0,tsm,N0,t0 ve ROP değerlerini bulunuz QO= TSM=10.(1000/200)+0,5+(200/2)=100 NO=1000/200=5sipariş T0=365/5=73gün d=200/73=2,74 ROP=2,74.40=11