CÜMLENİN ÖĞELERİ

A)TEMEL ÖGELER 1.Yüklem Cümlede anlatılan iş oluş ve hareketi ya da yargıyı üzerinde taşıyan öğedir.Yüklemsiz cümle olmaz.yüklem genelikle cümlenin sonunda bulunur.Cümlenin öğeleri bulunurken önce yüklem bulunur

a-Bütün çekimlenmiş eylemler yüklem olabilir. Sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak = basit bir eylem yüklemdir Böyle bir sevmek görülmemiştir = türemiş bir eylem yüklemdir. Dokunabilir misiniz göz yaşlarıma ellerinizle? = bileşik eylemli yüklemdir. b-Ad soylu sözcükler ek eylem olarak yüklem olabilir Benim iman dolu göğsüm gibi ser haddim var = Ad sözlü sözcük yüklem olmuş

Sendin bütün korkuların çaresi = zamir ek eylem olarak yüklem olmuştur. Bence yarın artık bugündür. = zarf ek eylem olarak yüklem olmuş senin gözlerin kömür gibidir = edat ek eylem olarak kullanılmıştır.

c –Ad sıfat tamlamaları yüklem olabilir Bu cümlenin yüklemi ad tamlamasıdır = Ad tamlaması yüklem olmuş Yangını haber veren küçük bir çocuktu = sıfat tamlaması yüklem olmuş. Bir cümlede birden fazla yüklem bulunabilir Hem alarım hem giderim

2. Özne Bir cümlede yüklemin bildirdiği işi yapan ya da yargıyı üstüne alan öğeye denir.Özne bulmak için yükleme “kim” ve “ne” soruları sorulur Özne Çeşitleri a-Gerçek özne:Yüklemin bildirdiği yargıyı yapan öğenin cümlede kullanılmasıyla oluşan öznedir. Geceleyin bir ses böler uykumu Gerçek özne

b-Gizli özne: Gizli özne de gerçek öznedir;fakat şahıs zamirleriyle oluşturulduğundan cümlede kullanılmaz ve ” gizli özne ” adını alır.Gizli özne şahıs ekleriyle gösterilen öğedir. Durmadan annesine soruyordu. Y. “ soran kim” =“o “şahıs zamiri gizli öznedir.

Gizli özne de gerçek öznedir;fakat şahıs zamirleriyle oluşturulduğundan cümle de kullanılmaz ve “gizli özne” adını alır.Gizli şahıs özne ekleriyle gösterilen öğedir. Durmadan annesini soruyordu.= “o”gizli özne şahıs zamiridir.

c-Sözde özne:Edilgen çatılı fiilerle kurulan cümlelerin öznesidir. Hırsız akşama doğru yakalandı. = sözde özne yüklem yakalanma işinden etkilenen “hırsız”dır.

Özne olabilecek söz veya söz öbekleri 1-Ad soylu sözcükler özne olabilir. Seyhan bu mevsim de durmadan coşar. = özne Coşan ne? Seyhan adı özne olmuştur. 2- Ad ve isim tamlamaları da özne olabilir. Çocuğun oyuncağı dün kayboldu.=“kaybolan ne” özne (belirtili ad tamlamasıdır.

B) YARDIMCI ÖĞELER NESNE(DÜZ TÜMLEÇ) Cümlede öznenin yaptığı,yüklemin bildirdiği işten etkilenen öğedir. İsmin -i hal ekini alıp almamasına göre ikiye ayrılır. Bir cümlede özne bulunmadan nesne aranmaz.

Belirtili Nesne İsmin belirtme(-i) hal ekini alan nesne türüdür.yükleme sorulan “neyi?, kimi?”soruları belirtili nesneyi verir. Onu mısır çarşısının güneyinde belirtili nesne gördük. Nehirde balık tutmayı kim sevmez.

Belirtisiz Nesne İsmin yalın durumunda bulunan nesnedir.Özne ile yükleme sorulan “ne” sorusuna cevap verir. Çocuklar bahçede çember Belirtisiz Nesne çeviriyor Kendime yeni bir şiir kitabı aldım.

Dolaylı Tümleç Adın –e –de –den durum eklerini alan sözcüklerin cümlede üstlendikleri göreve dolaylı tümleç denir.Yükleme “kime/neye/nereye kimde/nede/nerede kimden/neden/nereden” sorularının yanıtı dolaylı tümleci verir Gittiğin yerlere beni de götür Dolaylı tümleç Kalbinde merhamet isimli bir çınar var

UYARI *İsmin –e –de –den hal ekleri aldığı halde zaman neden bildiren sözcük ve söz öbekleri zarf tümleci görevindedir. Saat üçte buluşabiliriz. Zarf T. Sabaha mutlaka dönerim. Zarf T.

Zarf Tümleç Cümlede yüklemi , durum , yer –yön , miktar ve soru yoluyla niteleyen sözcüklerin oluşturduğu öğelerdir.Zarf tümlecini bulmak için yükleme “nasıl ne zaman nereye ne kadar ve niçin? ” soruları sorulur. Uzaktan gelen misafirler hemen zarf tümleç içeri girdi

Öğretmen konuyu yavaş yavaş zarf tümleç anlattı. Kapıcı kadın hızla Aşağı indi. Zarf t.

UYARI *İçeri, dışarı,ileri,geri, aşağı, yukarı…gibi yer-yön zarfları kullanıldıkları bütün cümlelerde zarf tümleci olur. Bu nedenle yukarıdaki cümlede ”içeri” sözcüğü zarf tümlecidir.

Edat tümleci Edatlarla birleşerek yüklemin anlamını beraberlik,araç gibi yönlerden tamamlayan sözcüklerin oluşturduğu öğelerdir. yükleme sorulan “kiminle,neyle,ne için, kimin için?”soruları edat tümlecini verir. Annesi için yeni bir hediye aldı. Edat t.

SORU 1 Aşağıdaki cümlelerin hangisinde hiçbir öğesi olmayan bir ara cümle kullanılmıştır? Bu olay –gerçi sen bilmiyorsun- bize bazı şeyler öğretti. Yarın,beklediğimiz gün, size ve bize şans getirecek. Sen bu tişörtü giyecek misin şimdi? O çantanın senin olduğunu düşündüm

cevap;A

SORU 2 Aşağıdaki cümlelerin hangisinde nesne,açıklayıcısıyla verilmiştir? Dayı,gazete dağıtımı yapan kişiyi, yeni tanıdın. Anneciğim,babacığım sizi çok özledim. Köyde insanlar hep birbirine yardım eder. Yakınlarımızı hiç unutmamak gerekiyor.

cevap;A