MOL KAVRAMI VE KIMYASAL BILESIKLER Karbon 12-nin kutlesi tam olarak alinarak hesaplanan formul biriminin bagil kutlesine formul kutlesi denir. Ornek: MgCl2 formul kutlesi? MgCl2 formul kutlesi = Mg un atom kutlesi + [2 x Cl un atom kutlesi] 24.305 akb + (2 x 35.453 akb) = 95.211 akb Molekul yapisindaki bilesiklerin molekul formullerinin kutlesine molekul kutlesi denir. Ornek: H2O molekul kutlesi? [2 x H in atom kutlesi] + [O in atom kutlesi] = (2x 1.008 akb)+15.999 akb = 18.015 akb Ornek: Mg(NO3)2 formul kutlesi? = Mg un atom kutlesi + 2 x [N un atom kutlesi + (3 x O in atom kutlesi)] = 24.305 akb + 2 x [14.007akb + (3 x 15.999 akb)] = 148.313 akb
BILESIGIN MOLU Mol: Tam 12 gram saf karbon-12 nin icerdigi atom sayisi kadar tanecigin miktarina bir mol denir. Buradan hareketlede, 1 mol bilesigi 6,02214 x 1023 formul birimi ya da molekul iceren bilesik miktaridir diye tanimlayabiliriz. 1 mol H2O = 18,015 g H2O = 6,02214 x 1023 H2O molekulu 1 mol MgCl2 = 95,211 g MgCl2 = 6,02214 x 1023 MgCl2 formul birimi 1 mol Mg(NO3)2 = 148,313 g Mg(NO3)2 = 6,02214 x 1023 Mg(NO3)2 Ornek: 0,1 mg MgCl2 daki iyonlarin toplam sayisi nedir? ?iyon = mggmolformul birimiiyon =0,1 mg MgCl2 x 1 g MgCl2/1000 mg MgCl2 x 1 mol MgCl2/95 g MgCl2 x 6,0 x 1023 formul birimi MgCl2/1 mol MgCl2 x 3 iyon/1 formul birimi MgCl2 = 2 x 1018 iyon
Yogunluk faktoru isin icine karisinca: mLLmLgmolmolekul sayisi Soru: Dogal gaz icine katilarak gaz kacaginin anlasilmasinda kullanilan C2H6S (etil merkaptan) 1 mL sinde kac molekul vardir? Bilinmesi gerekenler : 1 mL = 10-6 L 1 mol C2H6S =62,1 g d = 0,84 g/mL Cevap : 8.1 x 1018 Elementin molu: Bir mol element 6,02214 x 1023 element atomu icerir. Bu tanim yalniz Fe, Mg, Na, Cu gibi tek kuresel atomlarin bir arada bulundugu elementler icin gecerlidir. Oysa bazi elementlerde bazi atomlar bir araya gelerek molekuller olusturur. Boyle elementler bir molekuller toplulugudur. H2 O2 N2 F2 Cl2 Br2 I2 P4 S8 Boyle molekullerin hem atom kutlesi hem de molekul kutlesi vardir Ornegin hidrojenin atom kutlesi 1,008 akb ve molekul kutlesi 2,016 akb Mol kutlesi: 1,008 g H / mol H ya da 2.016 g H2 / mol H2
Kimyasal Bilesiklerin Bilesimi: Soru: Bir mol halotan da kac carbon atomu vardir? C2HBrClF3 Molekul kutlesi:197,38 akb 1 mol C=6,022 x 1023 C atomu Cevap: 1,204 x 1024 Soru: 75,0 mL’lik bir halotan orneginde kac mol F vardir (d = 1,871 g/mL)? Cevap: 2,13 mol F Kimyasal Formulden Yuzde Bilesiminin Hesabi: Halotan icin formulde atomlara ait veriler yerine konursa molekulun yuzde kutle bilesiminin %12,17 C, %0,51 H, %40,48 Br, %17,96 Cl ve %28.88 F oldugu gorulur.
Yuzde Bilesiminden Formulun bulunmasi: Soru: 2-deoksiribozun yuzde kutle bilesimi %44,77 C, %7,52 H ve %47,71 O’dir. Bu bilesigin formulunu bulunuz? Cevap: Elinizdeki ornegi 100 g olarak dusunun (Kutle = Yuzde). 100 g ornekteki kutlelerden hareketle mol degerini bul. ?mol C = 44,77 g C x 1 mol C/12,011 g C = 3.727 mol C ?mol H = 7,52 g H x 1 mol H/1,008 g H = 7,46 mol H ?mol O = 47,71 g O x 1 mol O/15,999 g O = 2,982 mol O 3. Bulunan mol degerine uygun formulun yaziniz C3,727 H7,46 O2,982 4. Buldugunuz sayilari en kucuk degerde olana bolerek indisleri tam sayi haline getirmeye calisiniz (C1,25 H2,50 O) 5. Indisler tam sayilardan cok az farkli isebu rakamlari tam sayiya yuvarlayiniz. Bir veya daha fazla indis tam sayi degil ise, butun indisleri tam sayi yapacak kucuk bir tam sayi ile carpiniz. C(4x1,25) H(4x2,50) O(4x1) = C5 H10 O4
Yukseltgenme Basamagi (sayisi = YB): Soru: Dibutilsuksinat’in yuzde kutle bilesimi %62,58 C, %9,63 H ve %27,79 O’dir. Bu bilesigin molekul kutlesi 230 akb dir. Kaba ve molekul formulunu bulunuz? (Cevap: Kaba formul=C6H11O2) Yukseltgenme Basamagi (sayisi = YB): Bir atomun bilesiklerinde verdigi yada aldigi elektron sayisini gosterir. NaCl yukseltgenme basamagi = Na = +1 Cl = -1 MgCl2 Mg = +2 Cl = -1 (x2) = +2 - 1 – 1 = 0 1. Serbest element atomunun YB 0’dir. (Serbest Cl = 0, Cl2 = 0) 2. Tum atomlarin YB toplami; a) Serbest atomlar, molekuller ve formul birimleri gibi notr turlerde sifirdir. (CH3OH, MgCl2 = 0) b) Bir iyonda iyonun yukune esittir. (Fe+3 = +3 = YB) 3. Grup 1 metallerinin bilesiklerinde YB = +1, Grup 2 = +2 dir (KCl, MgBr2). 4. Bilesiklerinde F’un YB = -1 dir (HF, ClF3, SF6). 5. Bilesiklerinde H in YB = +1 dir (HI, NH3, CH4). 6. Bilesiklerinde O in YB -2 dir (H2O, CO2). 7. Metallerle yaptigi ikili bilesiklerde grup 7 elementlerinin YB -1, grup 6 elementlerinin -2 ve grup 5 elementlerinin -3 dur (MgBr2, Li2S, Li3N).
Ornekler: P4, Al2O3, MnO4-, NaH, H2O2, Fe3O4 alti cizili olan elementlerin YB nedir? Inorganik Bilesiklerin Isimlendirilmesi 1. Organik bilesik: Karbon (C) elementi iceren bilesikler. 2. Inorganik bilesikler: Diger butun bilesikler Iyonik bilesikler- Katyonlar: Na+ Sodyum iyonu Ca2+ Mg2+ K+ Zn2+ Cinko iyonu Ba2+ Ag+ Sr2+ Al3+ Aluminyum iyonu Rb+ Li+ Cs+ Birden fazla pozitif iyon var ise element adindan sonra Romen rakamlari ile belirtilir. Fe2+ demir(II) iyonu Cr2+ Hg22+ Fe3+ demir(III) iyonu Cr3+ Hg2+ Cu+ bakir(I) iyonu Co2+ Cu2+ bakir(II) iyonu Co3+
Iyonik bilesikler- Anyonlar: Tek atom olanlar da sonuna –ur eki getirilir. Cl- klorur iyonu H- hidrur F- florur iyonu Br- bromur S2- sulfur iyonu N3- nitrur O2- oksit iyonu I- iyodur Birden fazla atom tipi kullanilana ornek: OH- hidroksit iyonu CN- siyanur iyonu Oksijen icerenlere oksianyonlar denir. Az sayida oksianyon iceren –it eki ile, daha cok sayidaki –at eki ile sonlanir. NO2- nitrit iyonu NO3- nitrat iyonu SO32- sulfit ion SO42- sulfat ion Ikiden fazla oksianyon oldugunda ise –at ve –it eki disinda baska eklere de ihtiyacimiz vardir.
ClO- hypochlorite ion ClO2- chlorite ion ClO3- chlorate ion ClO4- perchlorate ion
Dihidrojen fosfat iyonu Bazi Cok Atomlu Iyonlar Adi Formulu Ornek Bilesik Amonyum iyonu NH4+ NH4Cl Asetat iyonu C2H3O2- NaC2H3O2 Karbonat iyonu CO3-2 Na2CO3 Siyanur iyonu CN- NaCN Kromat iyonu CrO4-2 Na2CrO4 Dikromat iyonu Cr2O7-2 Na2Cr2O7 Okzalat iyonu C2O4-2 Na2C2O4 Permanganat iyonu MnO4- NaMnO4 Fosfat iyonu PO4-3 Na3PO4 Hidrojen fosfat iyonu HPO4-2 Na2HPO4 Dihidrojen fosfat iyonu H2PO4- NaH2PO4 Sulfit iyonu SO3-2 Na2SO3 Sulfat iyonu SO4-2 Na2SO2 Tiyosulfat iyonu S2O3-2 Na2S2O3