ARAZİ TOPLULAŞTIRMASININ SOSYAL BOYUTUNUN İNCELENMESİ -KAMU ÖLÇMELERİ- ARAZİ TOPLULAŞTIRMASININ SOSYAL BOYUTUNUN İNCELENMESİ Ders Sorumluları: Doc.Dr.Tayfun CAY Yrd.Doc.Dr. Ali ERDI Hazırlayan: Zeynep SARI 071205001

İÇİNDEKİLER ARAZİ TOPLULAŞTIRMASI AMACI PARÇALANMASI NİÇİN GEREKLİDİR? İDEAL BİR TARIM ARAZİSİ NASIL OLMALI TOPLULAŞTIRMA ÖNCESİ VE SONRASININ KIYASLANMASI TOPLULAŞTIRMANIN ÖNEMİ VE FAYDALARI ARAZİ TOPLULAŞTIRMA ÇALIŞMALARINDA YAŞANAN GÜÇLÜKLER

ARAZİ TOPLULAŞTIRMASI Dar anlamda; Geniş anlamda; Tarım işletmelerinin bir kişiye yada bir tarımsal işletmeye ait küçük parçalar halinde değişik yerlere dağılmış olan arazilerinin uygun olanlarını,üretimi ve verimi artıracak şekilde birleştirilmesidir. Bir tarım işletmesine ait dağınık durumda bulunan,düzgün şekilli olmayan tarım topraklarının bir araya toplanması yanında,çiftçi ailelerinin çalışma ve yaşam koşullarını iyileştirmek,toprağı ve doğayı korumak ,sürdürülebilir bir tarımsal kalkınma sağlamak,tarımsal verimliliği arttırmak amaçları ile alınacak tüm teknik,ekonomik ve toplumsal önlemleri içeren bir tarımsal mekanı yeniden düzenleme çalışmasıdır.

Bu tanımlardan yararlanarak arazi toplulaştırmasının genel olarak değerlendirecek olursak; Tarımda üretimin artırılması,tarım sektörünün geliştirilmesi ve modern tarım tekniklerinin kullanılabilmesi amacıyla tarımsal yerleşme birimlerinde kişi ve işletmelere ait olan küçük parseller halinde,birden çok parçaya bölünmüş ve değişik yerlere dağılmış veya elverişsiz biçimde şekillenmiş arazilerin modern tarım işletmeciliği esaslarına göre en uygun şekilde birleştirmesi, şekillendirmesi, düzenlemesi ve kültür teknik hizmetlerinin getirilmesi olarak tanımlanır.

Türkiye de günümüzde geniş kapsamlı bir arazi toplulaştırma çalışması tercih edilmekte olup aşağıdaki hizmetleri kapsamalıdır: -Tarla şekillerinin iyileştirilmesi; * Düzgün şekilli olmayan, çok parçalı durumda bulunan tarlaların bir araya toplanması, * Uygun boyutlu,günün gelişmiş teknoloji düzeyini de gözeten tarımsal işletme açısından uygun nitelikte olan tarla şekillerinin oluşturulması, * Tarlaların en az bir kenarından yol ağına ve sulama-kurutma kanallara bağlanmaları

-Çiftçinin çalışma ve üretim koşullarının iyileştirilmesi; * Toprakların fiziksel ve kimyasal özelliklerinin iyileştirilmesi * Sulama-kurutma tesislerinin yapımı * Tarla düzlemesi(tesviye) yapımı * Toprak,çevre ve su özelliklerini dikkate alan gübre kullanımı standartlarının geliştirilmesi * Makine kullanımı ve makinelerin ekonomik kullanımı koşullarının geliştirilmesi -Çiftçilerin ve tarımsal mekanda yaşayan diğer insanların yaşam koşullarının geliştirilmesi; *Varsa sağlıksız çevre koşularının ortadan kaldırılması(pis suların arıtılması, fabrika dumanlarının filtre edilmesi vb.)

-Tarımsal mekanda çalışanların gelir düzeylerinin yükseltilmesi: * Konutların sağlığa uygun koşullara kavuşturulması,konutların köyün kültürünü yansıtacak ve turizmi özendirecek biçimde düzenlenmesi, * Okul,okuma odası,sağlık tesisleri,sosyal,dini ve kültürel tesislerinin yapımı, * Köy içi,köyler arası,tarla içi ve tarlalar arası uygun ulaşım ağının Kurulması. -Tarımsal mekanda çalışanların gelir düzeylerinin yükseltilmesi: *Pazar olanaklarının geliştirilmesi * Depolama,koruma ve saklama tesislerinin yapımı * Ambalajlama tekniklerinin geliştirilmesi ve tesislerinin yapımı diğer sektörlere hizmet sunulması.

(Kaplıcalar,içmeler,banyolar,çamurlar vb.) Dinlenme mekanı olarak; *Tedavi mekanı olarak, *Doğal çevrenin korunması,geliştirilmesi ve tanıtılması (Kaplıcalar,içmeler,banyolar,çamurlar vb.) -Tarımsal işgücünün tam kullanılması; * Türkiye’ye özgü bir durum olarak,topraksız ya da az topraklar çiftçilerin,varsa Devlet toprakları ile topraklandırılmaları, - Çok büyük topraklarda belirli miktarlar üzerindeki toprakların ve toprağını kendisi işletmeyenlerde (ortakçılık,yarıcılık;kiracılık yolları ile işletenler) tüm toprakların kamulaştırılması suretiyle topraksızların topraklandırılmaları

-Fazla parçalanmış,dağılmış arazilerin modern işletmecilik esaslarına göre birleştirilmesi -Toplulaştırma ile kırsal alanın korunması, yeşil alanların düzenlenmesi gerekli yerlerde teraslama ve ağaçlandırma gibi toprak muhafaza tedbirlerinin alınması, Tarla içi yol şebekesinin,tahliye sisteminin, drenaj ve sulama tesislerinin inşası

-Gerekli arazi tesviyesi ve toprak ıslahının yapılması, -Köylerin yeniden düzenlenmesi, çevre planlaması,iskan ve kamu hizmet alanlarının oluşturulması, gerekli altyapı hizmetlerinin yapılması

-İşletmelerin ıslahı ve yeniden düzenlenmesi,işletmelerin rasyonel bir şekilde çalışmalarının temini için gerekli tedbirlerin alınması. -Kırsal alanın korunması ve yeşil alanların düzenlenmesi. -Kırsal alandaki yerleşim yerleri ve toprakların rüzgar ve taşmalardan korunması için gerekli önlemlerin alınması. - Spor sahaları, parklar, yüzme havuzu, bayram-pazar yeri, çocuk bahçesi, okul, sağlık ocağı ve kooperatif binası gibi sosyal hizmet tesisleri için gerekli arazileri, toplulaştırma planları içinde kamulaştırma yapılmadan temin edilmesi -Köy içi yollarının tanzimi, çiftlik binalarının ıslahı veya yeniden yapılması, içme suyu, elektrik, telefon gibi vasıtaların temini.

-Muhtelif amaçlarla yapılan kamulaştırmalar yoluyla parçalanma Arazi parçalanması: İşletmeye ait toplam arazinin, birbirinden uzak,küçük parçalardan oluşması ve verasetle işletmenin küçülmesi sonucunda arazi parçalanması oluşur. Nedenleri: -Miras ve intikal yoluyla parçalanma -Hisseli ve bölünerek yapılan satışlarla parçalanma -Sermaye ve işgücü yetersizliğinden dolayı yapılan kiracılık ve ortakçılık yoluyla parçalanma -Muhtelif amaçlarla yapılan kamulaştırmalar yoluyla parçalanma -Tarım kesimindeki yüksek nüfus yoğunluğu baskısı.  -Mera ve yaylak parçalanmaları.  -Coğrafi ve topoğrafik konumdan dolayı oluşan parçalanmalar.

= = Arazi parçalanması sonucunda; İŞLETME BAŞINA DÜŞEN PARSEL SAYISI TOPLAM KENAR ŞERİDİ SAYISI KULLANILMAYAN ARAZİ MİKTARI = = Düzgün geometrik şekillerini kaybederler. Parsellere ulaşımda zaman ve işgücü kaybı olur. Çalışan tarımsal makinelerin kullanımının ekonomikliği olumsuz yönde etkiler.

ARAZİ TOPLULAŞTIRMASINI NİÇİN GEREKLİDİR??? Arazi parçalanmasının ortaya çıkardığı olumsuz etkiler toplulaştırmanın en önemli sebebidir. Arazi parçalanmasının,tarım işletmelerinin üretimini, verimliliğini etkileyecek şekilde artmış olması. Bölgedeki parsellerin bir kısmının mevcut yol ve kanallardan yararlanamaması. Yeni kanal ve yol projelerinin parselleri daha da parçalayacak durumda olması. Parsellerin, arazi üzerinde gerekli kültür teknik tedbirlerin alınmasını engelleyecek kadar küçülmüş olması. Proje alanındaki topografik durumun, parsel sınırlarına bağlı kalmadan arazi tesviyesi gerektirmesi.

İDEAL BİR TARIM ARAZİSİ SULAMA KANALLARI TARLALAR AĞAÇLIK ALANLAR OTLAKLAR

ARAZİ TOPLULAŞTIRMASI ÖNCESİ VE SONRASI

ARAZİ TOPLULAŞTIRILMASININ öNEMİ VE FAYDALARI Nüfus artışı, miras, alım-satım, kiracılık, ortakçılık gibi nedenlerle ortaya çıkan arazi parçalılığı ve dağınıklılığını ortadan kaldırarak işletmelerin uygun büyüklüğe getirmektedir. Çok parçalı oluşun ortaya çıkardığı tarla sınırı, yol ve su arklarından doğan arazi kayıplarını azaltmaktadır. Küçük parsellerde, ekim esnasında tarla sınırına fazla yaklaşılmama nedeniyle doğacak ürün kayıplarını azaltmaktadır. Toplulaştırmadan sonra, parseller daha büyük ve şekilleri daha düzgün olduğundan, makineli tarım daha kolay yapılmakta ve giderlerde önemli oranda azalmalar olmaktadır. Küçük parseller bir araya getirileceği için, işletme merkezi ile parseller arasındaki uzaklık kısalmakta ve buna bağlı olarak ulaşım giderleri azaldığından; zaman, işçilik ve yakıttan tasarruf sağlanmaktadır.

Parsel sayısı azaldığı, şekilleri düzeldiği ve büyüklükleri arttığı için; tohum, gübre, ilaç gibi tarımsal girdiler, daha uygun bir düzeyde kullanılmaktadır. Sulama projelerinin uygulanmasında; eski, dağınık ve şekilsiz parsellerin sınırlarına bağlı kalma zorunluluğu olmayacağından, yatırım giderlerinden tasarruf sağlanmaktadır. Her parselin yola ve kanala sınırı olacağından sulama ve ulaşım randımanı artmaktadır. Parsellerde müştereklikten doğan huzursuzluklar giderilmektedir. Köy sınırları sabit noktalara dayandırılarak köyler arasındaki sınır ihtilafları ortadan kalkmaktadır. Varsa, dağınık ve müşterek haldeki hazine arazisi birleştirilerek dağıtıma hazır hale getirilmektedir

Kırsal alana yönelik olarak: Çevre koruma, erozyonu önleme, ağaçlandırma, köy yenilemesi, her türlü yolların planlaması, köy imar planlarının yapılması, arazi kullanım planlarının hazırlanması gibi tüm hizmetler; toplulaştırma projeleri ile birlikte planlanıp uygulanabilmektedir. Proje alanlarındaki sulama projeleri gibi kamu yatırımları için gerekli araziler, proje alanına giren parsellerden uygun şekilde kesinti yapılmak suretiyle kamulaştırma yapılmaksızın karşılanabilmektedir.

Sulama projelerinin maliyetinde tasarruf sağlanmaktadır: Arazi toplulaştırması yapılmış alanlara yapılan hizmetlerde, su uygulamasının denetimi yapılabilmekte, israf en aza indirilmekte, sulama oran ve randımanı artırılmaktadır. Suyun tarlalara, doğru zaman ve miktarda verilmesi çiftçinin veriminin büyük ölçüde artmasına yol açmaktadır; ayrıca çiftçilerin ürün seçiminde daha esnek davranabilmelerini ve yüksek verimli ürün çeşitlerinin yetiştirilebilmesini sağlamaktadır. Sulama projelerinin maliyetinde tasarruf sağlanmaktadır: Sulama projelerinde, kamulaştırmaya ve arazilerin parçalanmasına mani olmak için, kanalların ve yolların planlanması ve uygulaması, parsel sınırlarına bağlı kalmakta ve sınırlardan geçirilmektedir. Parseller küçük, şekilleri düzensiz olduğundan kanal boyları gereğinden fazla uzamakta, bu da tesis maliyetini yükseltmektedir; hâlbuki sulama projeleri toplulaştırılmalı uygulandığı takdirde, parsel sınırlarına bağlı kalmadan en ekonomik şekilde, sulama, yol ve tahliye planlaması yapıldığından, yatırım maliyetlerinde tasarruf sağlanmaktadır.

Arazi maliklerine kamulaştırma bedelleri yerine arazi verilerek, toprağından kopması önlenmektedir: Sulama projelerinde, kanallar ve yollar parsel sınırlarına bağlı olmadan, arazinin şekline göre geçirildiği takdirde: Birincisi, parseller parçalandığından, küçük parçalar halinde bir dekarın altında tarım için kullanılmayan ölü araziler meydana gelmektedir. Kanalların ve yolların geçtiği parsellerdeki arazi kayıpları, proje sahasındaki bütün maliklere eşit oranda dağıtılmadığından, arazileri kamulaştırılan işletmeler küçülmekte, istenen işletme büyüklüğünün altına düşmekte veya tamamını kaybetmektedir; dolayısıyla çiftçi toprağından kopmaktadır. İkincisi ise, kanalların ve yolların geçtiği araziler kamulaştırıldığından, kamulaştırma bedelleri yatırım masrafını artırmakta, hatta bazı projelerin verimliliğini düşürdüğünden uygulanabilirliğini zorlaştırmaktadır.

Diğer taraftan kamulaştırma bedelleri zamanında ödenmediğinden, yatırım projelerinin uygulanması geciktiği gibi, arazisi kamulaştırılan çiftçilerin mağdur olmalarına neden olmaktadır; hâlbuki arazi toplulaştırması uygulanan sulama projelerinde bu sorunlar ortadan kalkmaktadır. Zira küçük parçalara bölünen araziler, arazi sahibinin diğer arazileri ile birleştirileceğinden faydalı hale getirilmektedir. Ortak tesislere katılma payı ve arazi kayıpları, bütün maliklerden eşit oranda kesildiğinden; sosyal adalet yerine getirildiği gibi, arazilerinden yol ve kanal geçen çiftçilere kamulaştırma bedeli yerine arazi verilmekte, projenin maliyeti düşmekte, yatırımlardan tasarruf sağlanmaktadır.

Büyük işgücü ve zaman kaybı Sulama ve teknik tarım metotlarının uygulanmasında kolaylık sağlanmaktadır: -Küçük parsel -Şeklinin düzensiz ve dağınık olması -Sulama uzunluğu -Sulama yönünün tespiti -Sulama kanalları ve yolları Metotların uygulanmasını zorlaştırmaktadır. Büyük işgücü ve zaman kaybı -Zira sulama planlaması yapılırken toprağın bünyesi ve arazinin meyline göre sulama uzunluğu, sulama yönü ve parsellerin en-boy oranları dikkate alınarak bloklar teşkil edilmektedir. - Tekniğe uygun sulama ve yol planlaması yapıldığından, her parsel yol ve kanaldan faydalanacak şekilde bloklara yerleştirilmekte, her iki parsele bir su alma prizi verilmektedir

Böylece sulama, makine kullanma, münavebe, toprak işleme ve hasat işleri kolaylaştığı gibi, teknik tarım metotlarının uygulanması sonucunda da işgücü ve zamandan tasarruf sağlanmaktadır.

ARAZİ TOPLULAŞTIRMA ÇALIŞMALARINDA YAŞANAN GÜÇLÜKLER Arazi Toplulaştırma çalışmalarının safhaları göz önüne alınırsa uygulama ve sonrasında karşılaşılan sorunlar üç ana başlık altında toplanabilir: Projelerin hazırlanması sırasında karşılaşılan problemler Projelerin uygulanması sırasında karşılaşılan problemler Projelerin tescil işlemleri sırasında karşılaşılan problemler Projelerin hazırlanması sırasında karşılaşılan problemler; Düzenleme sınırının uygun yerden geçirilmemesi Muvafakatname problemi Blok planlamasının uygun hazırlanması Derecelendirme haritalarının hazırlanması

Projelerin uygulanması sırasında karşılaşılan problemler; Tapu sicillerinde karşılaşılan problemler Çiftçilerle yapılan görüşmelerde yaşanan problemler Dağıtım sırasında karşılaşılan problemler Proje sahasında bulunan mera arazilerinin olmasından kaynaklanan problemler DSİ ile ortak yapılan projelerde kamulaştırmadan doğan problemler Koordinasyon problemi Yetki ve sorumluk kargaşası Toprak dağıtım çalışmaları Yasadaki farklılıklar Davalı (itirazlı) parseller sorunu Çiftçiler arasındaki alım-satım işlerinden kaynaklanan sorunlar

Projelerin tescil işlemlerinde karşılaşılan problemler; İrtifak haklarının taşınamaması problemi Kadastro ile ilgili problemler Yeni yerleşim planlarını itirazlarla ilgili problemler Düzenleme sınırının uygun yerden geçirilmemesi; Düzenleme sınırı mümkün olduğunca doğal yapılarla(dere,yol,orman sınırı,köy sınırı gibi) çevrili yerlerden geçirilmelidir. Bu doğal yapıların dışındaki detaylardan geçirildiği takdirde kadastro ayırma çapı düzenlenmesi gerekir, böylelikle tarımsal parseller iki yada üç parçaya bölünmekte ve bu da toplulaştırma mantığına ters düşmektedir Muvafakatname problemi; bu problemle daha çok hazine arazilerinin bulunduğu bölgelerde karşılaşılır Derecelendirme haritalarının hazırlanması; Derecelendirme haritalarını oluşturan Derecelendirme Kurulu, kimyasal analizler sonucu elde edilen toprak endeksi(TE) değerini belirlerken yeterli sıklıkta toprak örnekleri almazsa çok farklı TE değerine ulaşılabilecek, bu da tarlalar arası derece farklılıkları oluşturarak toplumda sosyal adalet dengesini bozacaktır.

Tapu sicillerinde karşılaşılan problemler; Düzenleme sahasında bulunan kadastro parselleri maliklerinin bulunduğu tapu sicil kütüklerinde hisse oranının tutmaması,kişilerin soyadı yada isimlerinde harf hataları,baba isimlerinde araziyi kullanan ile sicilde kayıtlı olanlarının farklı kişiler olması sıkça karşılaşılan bir durumdur. Tapu kütüklerindeki alanlar ile afen klasöründeki alanlar ve sayısallaştırılan alanlar arasında tecvizi aşan farklar meydana gelmektedir. Bu farklar TKGM’nin 1458 sayılı genelgesine göre düzeltilebilmektedir. Dağıtım sırasında karşılaşılan problemler; Çiftçilerin pafta okuma bilgisi olmadığında Arazi Toplulaştırma sahalarında dağıtımdan önce ve sonra üretilen paftalar uygun ölçekte seçilmeli ve uygun bir yere asılmalıdır. Toplulaştırma sahasında bulunan çok küçük yüzölçümlü parseller dağıtım sırasında genelde en-boy oranı kurtarmadığı için blok başına yada blok sonuna verilmekte,bu da parsellerin eski yerinden çok uzaklaşmasına ve parsel sahibinin itirazına neden olmaktadır

Proje sahasında bulunan mera arazilerinin olmasından kaynaklanan problemler; Toplulaştırma sahasındaki mera araziler 4342 sayılı Mera Kanununun 4. maddesinde belirtilen ” Mera arazileri daraltılamaz” cümlesiyle “ Bu alanlardan Ortak Tesislere Katılım Payı (OTKP) kesilemez” aynı anlama gelmektedir. Bu da düzenleme sahasında uygulanan OTKP oranını artırmaktadır. OTKP oranını artmaması ve projede dağıtım kabiliyetlerini artırmak için meralardan da OTKP kesintisi yapılması ve toplulaştırmaya dahil edilmesi, ancak kurumların iyi niyetli yaklaşımları ile mümkün olmaktadır. Yetki ve sorumluk kargaşası; Arazi toplulaştırma çalışmalarında farklı meslek grupları ortak çalıştığı için çoğu zaman fikir ayrılıkları oluşmakta ve ortak kararlar almak güçleşmekte, bazen de meslek elemanları arasındaki ilişkilerin bozulmasına neden olmaktadır. Bu durum, projenin ilerleyen safhalarında ortak imza atılacağı için, konusuyla ilgisi olmadığı halde diğer proje elemanlarının ciddi sorumluluklar almasına neden olmaktadır.

Davalı (itirazlı) parseller sorunu; Proje alanındaki çiftçiler arasında yada çiftçilerle hazine arasında mülkiyetle ilgili sorunlar nedeniyle bazı parsellerin sahipleri bilenememektedir. Mahkemesi devam eden bu ihtilafların tümüne planlama aşamasına kadar bir çözüm bulunamaması halinde böyle itirazlı parsellerin birleştirilmesi mümkün olmamaktadır. Bu tip sorunlar, özellikle tapulama mahkemelerinde davaların uzun süre devam etmesinden ileri gelmektedir. Çiftçiler arasındaki alım-satım işlerinden kaynaklanan sorunlar; Çiftçiler arasında alım ve satımların adi senetle yapılması oldukça yaygındır. Böyle alım ve satımların tapu siciline tescili yapılmadığı için bu durumun tespiti oldukça güçtür. Sonuçta bu durum tapu kayıtları ve maliklerin belirlenmesini zorlaştırmaktadır.

Kadastro ile ilgili problemler; Toplulaştırma sahasını kapsayan yatay kontrol noktalarının uyuşumsuz çıkması projenin alt yapı çalışmalarını geciktirmektedir. Kadastro teşkilatının işlerinin yoğun olması, kontrol mekanizmasının yavaş çalışmasına neden olmakta, bu da projenin süresini uzatmaktadır. Toplulaştırma çalışmalarına geçilmeden önce kadastro parsellerinin zemin etütleri yapılmalı, zemin durumu test ölçüleriyle analiz edilip, pafta-zemin uyumsuzlukları, teknik hatalar gibi hatalar tespit edilerek düzeltilir. Toplulaştırma ön hazırlık çalışmaları sırasında kadastronun güncellenmesi veya yeni tesis kadastrosunun yapımı sağlanmaktadır. Yeni yerleşim planlarını itirazlarla ilgili problemler; Yeni yerleşim planları ilan edildikten sonra çiftçilerden bazıları yeni parsellerin yerini beğenmemekte ve itiraz etmektedirler. İtiraz edenlerin çoğunluğu haritadan bir anlam çıkaramadıkları yada bir başkasının sözüne göre, yeni arazinin eskisinden daha düşük kalitede oldukların sandıkları için psikolojik nedenlerden dolayı itiraz etmektedirler. Bu durum arazi sahipleri arasında projeye karşı kuşku yaratmaktadır. Yeni parsellerin dağıtımından sonra bazı çiftçiler arazilerinin eksik olduğunu iddia ederek tekrar ölçülmesini istemektedirler.

KAYNAKLAR TÜRKİYE’DE ARAZİ TOPLULAŞTIRMASI İNCELEME KOMİSYONU KASIM-1999 http://www.hkmo.org.tr/resimler/ekler/74PK_736bb10d83a904a_ek.pdf http://www.bahcesel.com HKMO KONYA ŞUBESİ TÜRKİYE’DE ARAZİ TOPLULAŞTIRMASI SEMPOZYUMU