Yönetimde stres kaynakları Yrd. Doç. Dr. Alper Engeler

Stresin nedenleri Stres çeşitli nedenlerden kaynaklanabilir Bunlar türlerine göre gruplanacak olursa Fiziksel çevre Organizasyon Organizasyonun idare şekli Organizasyon içindeki rol Organizasyon içindeki ilişkiler kariyer gelişimi Kişisel ve sosyal ilişkiler Ekipman Bireysel meseleler

Fiziksel çevre Rahat etmek için, ve etkili çalışmak için yeterli yerin olmaması Gizliliğin olmaması Açık ofis yapılanmaları, bazıları için sürekli bölünme, gürültü, dikkat dağılması ve eldeki göreve odaklanma sorunu Aşrı miktarda oturma-kalkma, eğilme, elleri çokça kullanmayı gerektiren insanca olmayan iş tipleri Sıcaklık ve nem kontrolünün yapılmaması İşlerin yapılmasına yetmeyecek derecede kötü aydınlatma Aşırı gürültü, çoğu zaman bireyin kendi sesini de yükseltmesini gerektirir Özellikle yaz aylarında sorun yaratan havalandırmanın olmaması

Organizasyon Organizasyonun kültürü çok önemlidir Organizasyon bir veya daha çok kültür içinde işlevde bulunabilir Organizasyon kültürü çok çeşitli olabilir, mesela ailece, düşmanca, ödüllendirici olmayan veya arkadaşça olabilir. Stres de organizasyonun kültürüyle alakalıdır mesela: Aşırı çalışmayı gerektiren yetersiz sayıda personelin olması Doldurulmamış pek çok pozisyonun olması nedeniyle çalışanların iki pozisyonda çalışmasını gerektiren haller, çoğu zaman çalışanlar eğitilmedikleri veya bilmedikleri işlerde çalışırlar Bölümler arası zayıf iletişim İş konusunda bilgili olmamak, belirsizlik, ve öz güvenin düşmesine neden olur İş yükünün sürekli değişkenlik göstermesi, işin günlük olarak azalıp çoğalması Esnekliğin olmadığı katı çalışma prosedürleri Çalışanlara değişim için gerekli sürenin verilmemesi

Organizasyonun idare şekli Farklı yöneticilerin yaklaşım ve stilleri arasındaki tutarsızlık Güvenli ve sağlıklı çalışma koşulları yerine rekabetçilik ortamı Yöneticinin ileriyi planlayamaması nedeniyle ve başka yetersizliklerinden kaynaklanan sürekli olarak kriz yönetimi içinde olmak Görevler, sistemler ve uygulamalar için gerekli olan bilginin gücü elinde tutanlar tarafından muhafaza edilmesi İşten önce planlamanın yapılmaması nedeniyle prosedürlerin son anda değiştirilmesi Fazla mesaiye aşırı bağımlılık, çoğu zaman çalışanların ek ücret için her zaman çalışmaya hazır olduğunu var saymaktan doğar Çalışma rutinlerinin veya mesai saatlerinin değiştirilmesi, çalışanların ev hayatlarında yıkıcı etkileri olur

Organizasyon içindeki rol Rol çatışması Rol belirsizliği Çok az sorumluluk verilmesi Tecrübeli idarecilerin yokluğu, bu hizmetlerin daha genç kişilerce yapılması Bu genç yöneticilerin uygun eğitim ve tecrübeye sahip olmaması

Organizasyon içi ilişkiler Patronla ilişkilerin zayıf olması, bunun nedeni sorumlulukların, tutumların ve bazı duyguların yeterince anlaşılamaması olabilir Astlarla ve meslektaşlarla ilişkilerin zayıf olması Sorumlulukları idare etmek konusunda zorlukların olması Çalışanlar arasında cinsiyet, ırk, eğitim seviyesi, bilgi ve mizaç farklılıklarından kaynaklanan kişilik çatışmasının olması Diğer çalışanlardan ve yöneticilerden geri bildirim alınmaması, izolasyon ve ümitsizliğe götürür

Kariyer gelişimi Organizasyonun yapısındaki değişimler nedeniyle iş güvencesinin olmaması Belli bir pozisyonu dolduracak başka kimsenin olmaması nedeniyle aşırı terfi Görmezden gelindiği hissini yaratan yeterli terfiinin olmaması İşin güvensiz statüde olması Çelişkili amaçların olması; çalışanın bireysel amaçlarıyla yönetimin amaçlarının uymaması Benzer işi yapan kişiler kadar ücret ödenmemesi

Kişisel ve sosyal ilişkiler Sexism ve cinsel taciz Irkçılık ve ırksal taciz Ailevi taleplerle çatışmalar İşin azalmak için bilmemesi nedeniyle sosyal ilişkiler için fırsat olmaması Kişinin kendi ihtiyaçları ve organizasyonun talepleri arasında bölünme

Ekipmanlar İşe veya çevreye uygun olmayan ekipmanlar Eski veya bozuk ekipmanlar Düzenli bakımı yapılmayan ve güvenilmez ekipmanlar, sık sık bozulmalara ve çökmelere neden olur Kötü yerleştirilmiş ekipmanlar, iş yapılırken uzun süre yürümeye veya çokça kurcalama yapılmasına neden olur Dizaynı ve yeri çok kötü olup çalışanın rahatsız pozisyonda durmasına neden olan ekipmanlar Gürültü ve ısıya yol açan ve bu şekilde çalışanlar arasında sözel iletişimi kısıtlayan makineler

Bireysel meseleler Değişiklikle başa çıkmada güçlük Kişiler arası problemleri çözmede yetersizlik, bunlar saldırganlıktan, tacizden ve gözdağı vermeden kaynaklanır Yeteri kadar kendi hakkını muhafaza edememek, diğerlerinin işin nasıl halledileceğini belirlemesine izin vermek Zamanı idare etmekte başarısız olmak Stresi idare etmede bilgili olmamak

İş stresine katkıda bulunan faktörler Borç gibi finansal problemler Bekar ebeveyn olmak Evlilik problemleri, ayrılık veya ertelenmiş boşanma gibi Taşınma Ailede ölümün olması Ciddi veya öldürücü hastalık Ertelenmiş emeklilik Diğer ailevi problemler, polisle başı derde girmiş çocuklar, hasta ebeveynler, evden ayrılmakta olan çocuklar Çocuk yardımı almada yaşanan sorunlar

Stresin nedenlerini sınıflandırma İş yerinde ortaya çıkan stresi tanımak daha kolaydır Genel olarak stres seviyesinde artışa neden olan işle ilgili herhangi bir durum iş stresi olarak adlandırılır Tip 1:minimal bir çabayla azaltılabilen stres açlık, yetersiz ışıklandırma gibi Tip 2: değiştirilmesi veya ortadan kaldırılması güç olan stresler kötü iş ilişkileri, finansal problemler, belli hastalıklar Tip 3: değiştirilmesi imkansız stresler, ölüm, tedavisi olmayan hastalık, sakatlık

İş stresinin ana kaynakları Görevle ilişkili faktörler Kişiler arası çatışmalar Rol belirsizliği İyi yapılan işin görmezden gelinmesi veya az dikkat edilmesi Kişisel tehdit Çevresel faktörler

İş yerinde stresi tanımak Stresin belirtileri nelerdir? Belli kişilerin aşırı ilaç, alkol veya sigara tüketmesi Tırnak yeme, diş gıcırdatma, ağzın içinde çiğneme davranışı, vücut tikleri Bazı kişiler panik atak gösterebilirler Çalışanların çoğu espri yapma yeteneğini kaybederler, alıngan olabilirler, eskiden olduğu kadar meslektaşlarla konuşmayabilirler Kazalarda da artış olabilir

Stresin transaksiyonel analizi İş yerindeki stres Bireysel özellikler Mesleki stresin sağlık üzerindeki etkileri Hastalıklar

Organizasyonel kültür ve değişim Zaman içinde tüm organizasyonlar kendi kültürlerini geliştirirler Kültür organizasyon içinde kabul edilegelen standartlarla alakalıdır Bunlar yöneticiler ve eski idareciler tarafından oluşturulur Bununla beraber kültür durağan değildir Yeni fikirler ve yeni kültürlerden etkilenerek yeni veya değiştirilmiş kültürlere doğru ilerlerler Kültür organizasyon içindeki insanların günlük etkileşimi ve diyaloglarıdır İnsanlar işlerin belli bir şekilde yapılması konusunda aynı fikirde olurlar veya olmazlar Eğer kültür değişime uğrayacaksa bunu isteyen hatırı sayılır miktarda insan olması gerekir Bazı kültürler stresle baş etmede daha ilerici davranırlar Bazı kurumlar değişim konusunda da daha başarılıdırlar, ancak maalesef bazı organizasyonlar değişim konusunda dirençli davranırlar Ayrıca kültürlerin yönetimin etkisiyle veya bir plana göre değişime uğratılamayacağını da kavramak gerekir

Kültürel değişimi getirmek Pek çok kişi kültürel değişimi getirmek zorunda kalabilir Genel olarak kültür oldukça yavaş değiştirilebilir Aslında stresi getiren şeylerden biri de yeni kültürel normların ve standartların benimsenmesini sağlamaktır Bu yeni standart ve yeni ölçümler eski çalışanlar üzerinde standart oluşturabilir Bazen alaycılık, öfke ve eleştiriler olabilir Sürekli danışmanlık, geri bildirim, değişim öncesi eğitim faydalı olabilir

Çalışma grubu içindeki stres Bir çok insan gruplar içinde çalışırlar Grupların bireysel üyeleri üzerinde çoğu zaman «kaç veya savaş» belirtileri gözlemlenir «Savaş» belirtilerini gösterenlerde saldırgan davranış, suçlama ve cezalandırma davranışı, diğer gruplara oranlara daha fazla rekabetçi davranış , gizli gündeme sahip olmak gibi davranışlar gösterirler Kaçma belirtisi gösterenler ise içe çekilme, otoriteye boyun eğme, iletişim kurmama ve grubun başarısı bireysel katkı sağlamama gibi davranışlar gösterirler

Vardiya çalışanları ve diğer atipik çalışanlar Atipik çalışanlar vardiya çalışanları, gece çalışanları ve part time çalışanlar gibi grupları içerir Çalışanları yüzde 29’u vardiya, yüzde 25’i gece çalışması yaparlar Bunların çeşitli fiziksel ve psikolojik etkileri vardır Yüzde 60-80’i uzun süreli uyku bozuklukları yaşarlar Bu kişilerin yüzde 15’i uyku sorunları nedeniyle duygulanım bozukluğu yaşarlar Alkol ve madde kullanımı bu gruplarda daha fazladır Yüzde sekseni kronik yorgunluktan şikayet ederler Yüzde 75’i aile ve arkadaşlarından soyutlanırlar Sindirim sistemi sorunları 5 kat daha fazladır İnsan hatasından kaynaklanan ciddi iş kazaları daha fazladır Yaş, cinsiyet, uyku ihtiyacı, İş tipi, vücut ritminin ne kadar bozulduğu önemlidir