FABRİKA ORGANİZASYONU Yrd. Doç. Dr. Serpil SAVCI

ÜRETİMLE İLGİLİ İŞLETME FONKSİYONLARI Fabrikaların son yıllarda iki şekilde örgütlendiği görülmektedir: Kendi başına yönetim 5-6 fabrika bir araya gelerek bunlar arasındaki ortak fonksiyonlar (fabrikanın yönetim tarzına göre) değişir.

ÜRETİMLE İLGİLİ İŞLETME FONKSİYONLARI Ancak her iki şekilde de karşımıza bir takım fonksiyonlar çıkmaktadır: Mamul araştırma ve geliştirme Üretim analizleri Üretim Planlama ve Programlaması Üretim kontrol Pazarlama ve tedarik Malzeme Yönetimi Endüstri İlişkileri Maliyet Kontrol Kalite kontrol müdürlüğü Fabrikanın bakımı, tamiri ve bunlarla ilgili çalışmalar

Mamul Araştırma ve Geliştirme Bu bölüm, fabrikanın büyüklüğüne, üretilen mamulün cinsine bağlı olacak farklı fonksiyonlar içermektedir: Mamul araştırılarak talebe en uygun mamul dizaynı yapılır Mamulün dizaynında ekonomiklik faktörü büyük ölçüde etki eder. Bu mamul için en uygun malzeme araştırılır. Bu malzemenin hangi imal yöntemleriyle hangi işletmelerden geçerek mamul haline getirileceği planlanır. Bu projeler uygulanarak, aksaklıklar giderilir ve sonra üretime geçilir.

Mamul Araştırma ve Geliştirme Araştırma ve geliştirmede yapılan başlıca işler: Mamul piyasa etüdü Mevcut mamulleri geliştirme İmal usulü üzerine etüd Teknik resim ve şartname hazırlama Malzemeler üzerine etüd Prototip (örnek model) ve tecrube imali

Mamul Araştırma ve Geliştirme Bu bölüme çeşitli fabrikalarda, çeşitli isimler verilebilir: Konstrüksiyon Baş Kimyagerlik Laboratuvar Şefliği

Mamul Araştırma ve Geliştirme Bu bölümde yeniden dizayn edilen veya geliştirilen mamul için aşağıdaki çalışmaların yapılması gerekir: Teorik araştırma Pratik araştırma Prototip üretim Pilot üretim Tadilat ve geliştirme

Mamul Araştırma ve Geliştirme Teorik araştırmalar, çok büyük olan fabrikalarda veya üniversitelerde yapılabilir.Pahalı ve uzun sürelidir.Uygulama ve uygulamada karşılaşılan güçlükler araştırılır. Mamulün istenilen fonksiyonları yerine getirip getirmediği prototip imali ile ortaya çıkar. Böylece mamul dizayn edilmiş olur. Prototip son şeklini aldıktan sonra öncü üretime geçilir.Öncü üretimle mamulün sürekli imalatında çıkacak aksaklıklar görülür. Bu aksaklıklar yapılan düzeltmelerle giderilir. Böylece mamul sürekli olarak imal edilebilecek şeklini alır.

Üretim Analizleri 1) Parça Analizleri: Mamul araştırma ve geliştirme bölümünden gelen montaj ve parça resimleri incelenir, bu montaj ve parçaların ekonomik yönden yapılabilirliği araştırılır. Örneğin mamulün yapısına giren özel bir cıvata için yapma satın alma kararları verilir.

Üretim Analizleri 2) İşlem Analizi:Üretilecek mamulün montaj ve parçalarının hangi işlemlerden hangi sıra ile geçmesi gerektiği araştırılır. Burada da ekonomiklik, kalite vs. gibi pek çok faktör göz önünde tutulur.

Üretim Analizleri 3) Malzeme Analizi: Parçaların hangi malzemeden yapılacağı, bu malzemeler bulunmazsa hangi alternatif malzemelerin kullanılacağı, malzemenin en ekonomik kullanma şekli araştırılır.

Üretim Analizleri 4) Makine Tezgah Analizi: Üretimde eldeki tezgahların hangilerinin kullanılacağı, ilave tezgah ve tesislere gerek duyulup duyulmayacağı araştırılır. Bakım mühendisliği ile ortak çalışarak tezgahların muhtemel kullanılabilir kapasiteleri belirlenir.

Üretim Analizleri 5) Kalıp-takım-alet analizi: Üretimde kullanılacak kalıp-takım-aletler için satın alma şartnameleri hazırlanarak bunların siparişi için gerekli ön hazırlık yapılır. İmalatta özel kalıp-takım-aletler kullanılacaksa bunların dizaynı, işletme içinde yapılma olanakları araştırılır. Dışarıya sipariş edilecek özel kalıp-takım-aletler için teknik ve satın alma şartnameleri hazırlanır ve bunların maliyetlerinin tahmini için finansman kısmına bilgi verilir.

Üretim Analizleri 6) Kalite-kontrol analizi: Mamulün istenilen kalitesi saptanır. Bu kaliteye erişmek için yapılacak çalışmalar kalite kontrol kısmı ile birlikte yürütülür. 7) Üretim akış dengelemesi: Malzemenin mamul hale gelinceye kadar işletme içindeki akışı incelenerek bu akışın dengelenmesine çalışılır.

Üretim Analizleri 8) İşgücü analizi: Üretimde kullanılacak iş gücü miktarı, kalifiyelik derecesi gibi yönlerden analiz edilir. 9) Zaman analizi: Parça ve montaj işlemlerinin zamanlarının tayini sanayi mühendisliği bölümü ile yapılacak ortak çalışmayla tayin edilir. İşin elemanlara ayrılması, iş istasyonlarında yapılacak işler tayin edilerek akış dengelenmesi çalışmalarına katkıda bulunur.

ÜRETİM PLANLAMA VE PROGRAMLAMASI Üretim planlama denilince miktar ve zaman kararlarının verilmesi anlaşılmalıdır. Hangi mamullerden ne kadar yapılacak? Ne kadar malzeme kullanılacak? Hangi mamul ne kadar imalata girecek? Ne zaman bitecek? Malzeme stokları ne olmalı? Satın alınan malzemeler için ne zaman sipariş verilecek? Ne zaman muayenesi yapılacak? Ne zaman imalat hattına alınacak?

ÜRETİM PLANLAMA VE PROGRAMLAMASI Üretim planlamasının alt bölümleri: Üretim tahmini ve bütçeleme Üretim kapasite ve kaynak analizi Miktar planlaması Malzeme planlaması Üretim programlama Üretim-iş emirlerinin hazırlanması İş emirleri dağıtma İkmal ve işi başlatma

ÜRETİM PLANLAMA VE PROGRAMLAMASI Fabrikanın üretim planlaması, önce o yılki üretimle ilgili tahminlerle başlar. Tahminler, pazarlama, personel, üretim analizi gibi diğer bölümlerden gelir. Bundan sonra bütçeleme yapılır.

ÜRETİM PLANLAMA VE PROGRAMLAMASI Bütçeleme şu sorulara cevap vermelidir: Hangi mamulden ne kadar yapılacak? En az ne kadar, en fazla ne kadar yapılacak? Bunlara az ne kadar, en fazla ne kadar hangi kaynaklardan kullanılacak?

ÜRETİM PLANLAMA VE PROGRAMLAMASI Bütçeler devreye göre yapılır: 12 aylık bütçeler Aylık bütçeler 2-3 yıllık bütçeler

ÜRETİM PLANLAMA VE PROGRAMLAMASI Fabrikanın kapasitesi, tezgahların tesislerin, işçilerin , ambarların kapasitesi vs. kapasite problemleri analiz edilerek bulunur. Kaynak analizi de yapmak gerekir. Ambardaki malzemelerin niteliği ve niceliği, malzemelerin kaliteleri ve üretime yetiştirilme süreleri, malzeme satın alınan firmalardan yapılacak ikmaller ayrı ayrı analiz edilmelidir.

ÜRETİM PLANLAMA VE PROGRAMLAMASI Üretim planlama denilince fabrikada üretimin miktar olarak akışının planlaması anlaşılır. Kapasite ve kaynak analizi yaptıktan sonra, yapılması düşünülen miktarla kapasite arasında bağ kurularak miktar planlaması yapılır.

ÜRETİM PLANLAMA VE PROGRAMLAMASI Miktar planlandıktan sonra iki problem çözülmüş demektir: Hangi mamuller yapılacak? Bu mamullerin her birinden ne kadar yapılacak?

ÜRETİM PLANLAMA VE PROGRAMLAMASI Planlamada çok çeşitli faktörler göz önüne alınmalıdır: Karlılık analizinden hareket ederek, en az yapılacak miktar Müşteri siparişleri Eldeki malzemenin değerlendirilmesi En fazla yapılacak miktar Satış şansı Yapılacak mamulün bozulması veya demode olması

ÜRETİM PLANLAMA VE PROGRAMLAMASI Malzeme planlamasını üretim programlamasından sonra ele almak malzeme akışı yönünden daha yararlı olacaktır. Çünkü fabrikanın üretim tesisleri genellikle sabittir ve kapasiteleri çok fazla değişmez.Genellikle bakımla, fazla mesai ve arızalarda değişebilir. Sipariş üretiminin olduğu her firmaya acele siparişler gelebilir. Bu acele siparişler olabileceği de göz önüne alınarak programda yer ayrılmalıdır.

ÜRETİM PLANLAMADA MAMUL ÇEŞİDİ SAYISININ SEÇİMİ Mamul çeşidinin artışının başlıca etkileri şunlardır: Kar üzerine arttırıcı veya azaltıcı etkiler yapar Mamul stokları azalır Mamul çeşidinin artışı başarı imkanını sağlar ve reklam olanaklarını arttırır Hammadde stoklarını arttırıcı etki yapar Mevsimlik değişmeler de göz önünde tutularak çeşitli mamul yapılırsa makinelerin boş kalan zamanları azalır. Mamul çeşidi arttıkça mühendislik yükü de artar, çok sayıda değişik tip imalat yapıldığından çeşitli programlar gerekecektir.Bu, maliyetler açısından da çeşitli zorluklar meydana getirir.

ÜRETİM PLANLAMADA MAMUL ÇEŞİDİ SAYISININ SEÇİMİ Mamul çeşidinin artışının başlıca etkileri şunlardır: Üretim planlama ve üretim kontrol bölümlerinin yükü artar. Müşteri ile ilişkiler daha da artacaktır Eleman sayısı artar İşlem sırası programlamada zorluklar çıkar Mamul çeşidinin artışı yeni ve özel tezgah, takım ve alet gerektirir. Sabit giderler artar.

ÜRETİM PLANLAMADA MAMUL ÇEŞİDİ SAYISININ SEÇİMİ Mamul çeşidinin artışının başlıca etkileri şunlardır: İş çeşidinin artışı her kademede çalışanların dikkatlerini dağıttığından kalitede sapmalar meydana gelebilir Pazar olanakları artabilir. Çeşitlerden bir veya ikisindeki talep gerilemesinin mali yönden getireceği problemler önlenmiş olur.

ÜRETİM PLANLAMADA MAMUL ÇEŞİDİ SAYISININ SEÇİMİ Mamul sayısının artmasının olumlu yönleri Yeni Pazar olanakları sağlar Flexibilite artar Mühendislik çalışmaları gelişir Fabrika sahasından faydalanma olabakları artar Mevsimlik değişimlerin etkileri telafi edilir Program değişmelerinin etkisi azaltılır

ÜRETİM PLANLAMADA MAMUL ÇEŞİDİ SAYISININ SEÇİMİ Mamul sayısının artmasının olumsuz yönleri Mühendislik çalışmaları artar Bütçe, maliyet muhasebe işleri artar Satış, reklam, piyasa etüdü, masraf ve işleri artar Programlama güçlükleri meydana gelir Kalite kontrol yükü artar Özel tezgah takım sahası artar Özel malzeme stoku artar Müşteri münasebetleri ve servis işleri artar Dikkat dağıldığı için geliştirme ve kalite konularında gerileme olabilir

ÜRETİM KONTROL Miktar kontrolü Malzeme kontrolü İş akışı ve metod kontrolü Zaman kontrolü Performans ve verim kontrolü İşçilik kontrolü

ÜRETİM KONTROL Miktar kontrolü Fabrikanın üretim tipine bağlı olarak planlanan miktar üretimin yapılıp yapılmadığını kontrol eder. Sipariş veya aralıklı üretimde istenen siparişlerin, sürekli üretimde ise günlük yapılan miktarların kontrolü şeklinde analiz edilerek üretim planlama kısmı ile gecikmelerin giderilmesine çalışılır.

ÜRETİM KONTROL Malzeme kontrolü Planlanan malzemenin ve malzeme miktarının kontrolü şeklindedir. Tespit edilen standartlara göre de yapılabilir. Sürekli ve aralıklı üretimin bazı dallarında standartlarla kontrol daha çok önem kazanır.

ÜRETİM KONTROL İş akışı ve Metot Kontrolü Örneğin bir konfeksiyon imalatında kumaş yıkanır, kurutulur, ütülenir, katlanır, kesilir vs. Bu iş akışı sırasında malzeme yığılması boş beklemeler darboğazlar olup olmadığı araştırılır. İş akışı plana göre farklılık gösteriyorsa bunun nedenleri araştırılır. Planlama şubesine gerekli uyarı yapılır.

ÜRETİM KONTROL Zaman Kontrolü İşin ilerlemesi çeşitli zaman aralıklarıyla kontrol edilerek planlanan ilerlemeden sapmaları tespit edilir. Planlama şubesine gerekli ikaz yapılarak planda değişiklik ve düzeltmelerin yapılması sağlanır.

ÜRETİM KONTROL Performans kontrol İşletmenin başarısının planlara uygunluğunun da araştırılması gerekir.Bu ikisi arasındaki fark bizi bir takım tedbirlere yöneltir. Prodüktivite (üretkenlik), verim gibi performans ölçütleri vardır.

ÜRETİM KONTROL İşçilik kontrolü Üretim planında planın icrası sırasında ne kadar işçilik gerekeceği belirtilmiştir. Bütçede ise bu işçiliğin maliyeti bellidir.Üretim sırasında yapılacak kontrol ve işçilik miktar ve maliyetin plana uygunluğu araştırılarak ilgili bölümlere gerekli raporlar verilerek tedbirlerin alınması sağlanır.