SERMAYE PİYASASI Sermaye piyasası basit bir tanımla sermaye arz ve talebinin karşılaştığı bir piyasadır. Sermaye kısaca orta uzun ve sonsuz vadeli fonlar olarak ifade edilebilir.

SERMAYE PİYASASI ARAÇLARI Sermaye piyasasında işlem gören araçlar menkul kıymetler ve diğer sermaye piyasası araçlarıdır.

Menkul kıymetin unsurları şu şekilde sıralanır ; Menkul kıymetlerin tanımında en önemli unsur kıymetli evrak olmalarıdır. Kıymetli evrak niteliğindeki bir belgenin temsil ettiği hak belgeden ayrı olarak kullanılmayacağı ve devredilemeyeceği gibi , hakkı elde tutarak belgeyi devretmekte mümkün değildir. Bu hak ancak senet ibraz edilerek kullanılır ve senet deveredilerek devredilir.

Standart ve yuvarlak meblağlı, misilli nitelikte, belli şekil şartlarının haiz kıymetlerdir. Çok sayıda ihraç edilip , halka arz edilen kitle senetleridir.Bono poliçe gibi tek bir ticari ilişki için düzenlenmez. Az veya çok devamlılık arz eder ,alacak ya da ortaklık haklarını temsil eder. Periyodik ( dönemsel ) gelir sağlar.

Menkul kıymetler nama ve hamiline yazılı olabilirler Menkul kıymetler nama ve hamiline yazılı olabilirler. Hamiline yazılı kıymetler para gibidir , kimin elinde ise onun malı sayılır , sadece teslimle sahip değiştirir. Nama yazılı kıymetlerde ise ciro hanesi vardır , buraya ciro işlemi kaydedilir. Yatırım amacıyla kullanılır.

Menkul kıymetler olarak ; Hisse senetleri Hisse senedi türevleri Geçici ilmuhaberler Yeni pay alma kuponlar Tahviller Tahvil türevleri Tahvil faiz kuponları Hazine bonoları Katılma intifa senetleri Kar ve zarar ortaklığı belgeleri Banka bonoları Banka garantili bonolar Finansman bonoları Varlığa dayalı menkul kıymetler Gelir ortaklığı senetleri Gayri menkul sertifikalan

HİSSE SENETLERİ Literatürde esham aksiyon ve pay senedi olarak adlandırılan hisse senetleri ; anonim ortakların ihraç ettikleri , anonim ortaklık sermaye payının temsil eden kıymetli evrak niteliğine sahip senettir.

Hisse senetlerinin ekonomik işlevlerini şu şekilde özetlemek mümkündür : Hisse senetleri ,geniş halk kitlerinin küçük tasarruflarını büyük işletmeler içinde bir araya getirerek hızlı bir kalkınma için gerekli sermaye birimini sağlar. Hisse senetleri , üretim araçlarının ve iktisadi işletmelerinin mülkiyetini geniş halk topluluklarına dağıtmak suretiyle iktisadi refahı geniş bir tabana yayarlar, daha dengeli bir gelir dağılımı sağlarlar.

Hisse senetleri , halkın tasarruflarına ek gelir sağlarken bunu faiz yoluyla değil, enflasyona karşı dayanıklı , enflasyonla birlikte değerlenen bir yatırım yoluyla sağlar, hem yatırım hem de gelirin değerini enflasyona karşı korur.

Hisse Senedi Sahibinin Hakları ve Yükümlülükleri Şunlardır : Kar payı hakkı Yeni pay alma hakkı (Rüçhan hakkı) Tasfiye bakiyesine katılma hakkı Şirket yönetimine katılma hakkı Oy hakkı Bilgi alma hakkı Sır saklama borcu Sermaye borcu

Hisse senetlerini yatırımcılara satıldığı fiyatlar genellikle nominal değerleden yüksektir. Aradaki fark muhasebe kayıtlarını hisse senedi ihraç pirimleri şeklinde kaydedilir. Hisse senetleri hamiline ve nama yazılı olarak düzenlenebilmektedir. Bu ayrımın önemi hisse senetlerinin devir işlemlerinde ortaya çıkmaktadır. Hisse senetleri ana sözleşmede aksine bir hüküm yoksa sahiplerine eşit haklar sağlarlar.

Yeni taahhüt veya ödeme yoluyla çıkarılan diğer bir deyişle bedeli artırma konu olan hisseler ya kuruluş aşamasında çıkarılırlar ya da sermaye artırmalarında , rüçhan hakkı kullanımıyla eski ortaklar tarafından veya halka arz yoluyla üçüncü kişiler tarafından satın alınırlar. Türk hukuk sisteminde nominal değeri bulunmayan hisse senedi ihracı söz konusu değildir. Hisse senetlerinde bir diğer ayrım ise kurucu ve intifa senetleridir.

TAHVİLLER Anonim şirketlerin ödünç para bulmak için itibari kıymetleri eşit ve ibareleri aynı olmak üzere çıkardıkları borç senetlerine tahvil denir. Ülkemizde borçlanma senetleri piyasası faiz oranalrının çok yüksek oluşu vadelerin kısa oluşu ve kamu sektörünün yoğun borçlanma senetlerinin bir başka ifadeyle devlet tahvilleri ve hazine bonolarının hakimiyeti altındadır.

Tahviller geri ödeme süresi bir yıldan uzun olan borç senetleridir. Tahviller bütün menkul kıymetler gibi nama ve hamiline yazılmış olabilirler. Halka arz edilmeksizin satılmak üzere ihraç edilecek tahvillerin nama yazılı olarak çıkarılmaları sermaye piyasası çerçevesinde zorunludur. Çıkarılan tahvillerin satış şansını artırmak için bir bankanın veya şirketin bağlı olduğu holdingin garantisi sağlanır.

İskontolu tahvil ve bonolar üzerinde yazılı değerden daha düşük bir bedelle satılan ve vade dolduğunda üzerine yazılı anapara ödemesinin yapıldığı kredi işlemleridir. Kuponlu tahvillerde , kupon ödemelerine ihraçta belirlenen faiz oranının tahvilin vadesine kadar sabit kalması halinde sabit kupon ödemeli tahvillerden söz edilir. Endeksli tahvillerden ilkine enflasyona endeksli tahviller oluşturmaktadır. TÜFE’ye endeksli devlet tahvilleri,reel getiri garantisi vermek suretiyle yatırımcılara farklı bir varlık seçeneği sunmaktadır.

Endeksli tahvillerden ikincisi ise Hazine’nin dövize endeksli olarak Avro ve Amerikan Doları üzerinden ihraç ettiği tahviller oluşturmaktadır. Hazine’nin iç borçlanma programı çerçevesinde iç piyasada ihraç ettiği ve bir döviz cinsine endeksli tahvillere ‘Dövize Endeksli DİBS’ denilmektedir.

SORU : SERMAYE VE YATIRIM ARAÇLATRINDAN OLAN HİSSE SENEDİ VE TAHVİLLER NEDİR ?

TUĞBA GEÇER