ŞEHİRCİLİĞE GİRİŞ PLANLAMA SÜRECİNDE FONKSİYONLAR Prof. Dr. Lale BERKÖZ İstanbul, 2011

PLANLAMA SÜRECİNDE FONKSİYONLAR Planlama sözcüğü birbirinden çok farklı politik sistemlerde, çok farklı büyüklük ve önemdeki toplum birimlerinde, birbirinden değişik fonksiyonları yerine getiren süreçler için kullanılıyor. Planlama sürecinde yüklenilen fonksiyonları dört grupta toplayabiliriz. 1. TOPLUMU DÜZENLEYİCİ SOSYAL MÜESSESE-KURUMLAŞMA FONKSİYONU Özellikle durumun iyileşmesine-Islahına yönelik bir anlayış ve değerlendirmeyi gerektirir. Sosyal sistemlerde kontrol sürecinin sağlanmasında piyasa mekanizmasının yerini, planlama bir kurum olarak almıştır. İlkeleri ve tedbirleri verir. Örn: Merkezi Planlı Ekonomiler-Doğu Bloku Ülkeleri

DÜZELTİCİ KURUM OLMA FONKSİYONU Temel düzenleyici ve emredici değil, Serbest piyasa mekanizmasını kaldırmayarak işlemleri denetleme yönündedir. Kamu sektörü için emredici, özel sektör için yol gösterici ilkeleri verir. HİZMET FONKSİYONU Bu anlayış içinde planlama, rasyonelliği arttırmak için karar organlarına tavsiyeler veren alternatifler sunan bir teknik servis fonksiyonunu yüklenmektedir. Emredici değil, danışıcıdır. ÇOK YÖNLÜ FONKSİYON Geniş kapsamlı ele alış ve tutumun ifadesidir. Uzun sürelidir. Tek yönlü değil, çok yönlü bir rasyonel kurmayı gerektirir.

PLANLAMA SÜRECİ Planlama, problemi belirlenen hedefler doğrultusunda çözüme götürmek için bilgilenme aşamasından uygulama aşamasına kadar gelişen bir akış içinde olayı izlemek demektir. Planlama, bilgi ve organize eylem arasında bağıntı kurmaktır, biçiminde tanımlandığında, kestirimlerde hata payını azaltabilmek amacıyla bilginin doğru ve sistemli bir biçimde sağlanması ve bilgilenme aşamasından uygulama aşamasına kadar ardışık ve sistemsel değerlendirmelerin yapılması gerekir. Planlama aşamaları (Problem ölçek ve boyutunda olmak üzere) problemin tanımlanması ve tanınmasından gelişir.

Chadwick ‘in değerlendirmesine göre süreç aşağıda gösterildiği biçimde gelişir.

Problem bazında alınan bir olay, daha karmaşık bir durum arzediyorsa, yani problem tek boyutlu değil de kompleks bir sistem ise, süreç kendine özgü bir durum gösterir. Gelişme gene Chadwick’in değerlendirmesine bağlı olarak aşağıda belirtildiği biçimde bir aşamalı sistem içindedir.

Problem esasında sistemin bir parçasıdır ve gelecek için kurulan kavramsal sistem, saptanan hedeflerle amaca doğru gidiş için seçilmiş olan modeldir. Bu durumda problemin çözümü için hedefler ve sistem arasında sistemsel planlamanın rasyonel modeli aşağıda verilmiştir.

Sorun ve sistemin tanımlanması Chadwick sistem değerlendirmesi içinde özellikle “ne olmalıdır” düşüncesine öncelik verir.Süreç, geniş hatlarla dört aşamada şöylece özetlenebilir: Sorun ve sistemin tanımlanması “Sorunun ifade edilmesi, belirlenmesi, diğer sistemin ele alınması, sistemin ortaya konması”. Seçeneklerin üretilmesi “Sistem modellemesi, tasarım yöntemi, bulgucu tahmin, normatif tahmin” vb. tahminler. Seçenekler arasından seçim “Seçilmiş programın simülasyonu” Uygulama “Geriye dönüşle kontrol” Chadwick’in sistemindeki net ayırt edici özellik gözlem ve geriye dönüşle kontrol arasında oluşur. Devam eden süreçte, planlama sürecinin birçok kısmında geri dönüşümlü kontrol yapılır. Bildirilen bütün yöntemler bu çarkta döner. Fakat, bu yöntemin her aşamasında plancılar sisteme ait gözlemleri ilişkilendirmek zorundadır. Buna cevap verebilmek için gelişmiş kontrol ölçülerini kullanırlar.

Kavramlar, kabuller, kurulan kavramsal sistem, dünya gerçeklerine dönüş gözlem ve geriye dönüşle yapılan kontroller, yeni varsayımların kurulması kontrol sonucunda uygun ilişki ve bağıntılara bağlı olarak seçenekler üretilmesi, seçenekler arasından seçim, tekrar geriye dönüşle kontrol ve sürecin aşamalarının gerçekleşme aşamasına kadar gelişimi içinde unutmamak gerekir ki, gerçek dünya da sürekli değişim ve gelişim içindedir. Planlama bu sürekli değişimi izlemelidir. Planlamanın hedefleri de zaman içinde değişecek ve izlenecek politikalar da aynı biçimde değişecektir. Bu güncel boyut içinde değişikliklerle beraber belirli bir süre sonraki durum için kurduğumuz model de o dönem koşulları karşısında uygun bir model olmayabilir. Bütün bu durumlar, planlamada, başarının uygun bir yöntem ve hata payını en aza indirebilen kestirimlere bağlı olduğunu gösterirse de kuvvetli bir yaratıcılığa da gereksinim gösterir. Planlama ileri görüş ister, seziş ister.