TÜRK DİLİNİN DİĞER DİLLERLE ETKİLEŞİMİ Prof. Dr. Muhsin Macit Okt. Olcay Saltık

TURK DİLİNİN ZENGİNLİK ALANLARI Türk Dilinin Diğer Dillerle Etkileşimi TURK DİLİNİN ZENGİNLİK ALANLARI Yapı bakımından eklemeli dil olması dolayısıyla Türkçede yeni sözcükler, terimler türetmek çok daha kolaydır. Yapım eklerinin işlevsel ve sayıca çok olması Türk dilinin bir başka zenginlik kaynağıdır. Ses uyumlarının güçlü oluşu, Türkçenin bir başka özelliğidir. Türkçe sözcükler­de kalınlık incelik açısından uyum (büyük ünlü uyumu) güçlüdür. Türkçe sözcüklerde düzlük yuvarlaklık açısından da bir uyum (küçük ünlü uyu­mu) bulunmaktadır. Dillerin zengin veya yoksul, gelişmiş veya az gelişmiş diye nitelendirilme­si, bilimsel bir yaklaşım değildir. Çünkü her dil kendi ölçeğinde gelişmiştir, her dil kendisine göre yeterlidir. Yeryüzündeki her dil, bilinen belirli sayıdaki yöntemle sonsuz sayıda sözcük, terim, deyim, kavram türetebilecek ve tümce üretebilecek yeteneğe sahiptir.

Türkçenin Gücü ve İç Zenginliği Türk Dilinin Diğer Dillerle Etkileşimi Türkçenin Gücü ve İç Zenginliği Tarihsel Derinlik Coğrafi Yaygınlık Söz Varlığı ve Anlatım Gücü Atasözleri ve Anlatım Gücü Akrabalık Adlarında Çeşitlilik İlişki ve Nezaket Sözleri Türkçenin güçlü yanları ve iç zenginliği olarak değerlendirebileceğimiz alanları da bulunmak­tadır.

DÜNYA DİLLERİNİN TÜRK DİLİNE ETKİSİ Türk Dilinin Diğer Dillerle Etkileşimi DÜNYA DİLLERİNİN TÜRK DİLİNE ETKİSİ Toplumlar ve kültürler arasındaki ilişkiler, dillerin birbirini etkilemesinde daima belirleyici olmuştur. Yeryüzünde dillerin oluşumundan bu yana diller arasında bir etkileşim söz konusudur. Bir arada yaşayan veya uzak yakın komşuluk ilişkisi içe­risinde bulunan toplumların en eski dönemlerden bu yana aralarında kurdukları ilişkiler sonucunda birbirini etkiledikleri bilinmektedir. İnsanoğlunun var oluşun­dan başlayıp avcılık-toplayıcılık, tarımcılık aşamalarında kurdukları ilişkilerle dille­ri de etkilenmeye başlamıştır. Ticari ilişkiler, savaşlar, barışlar, buluşlar, felaketler kısacası yeryüzünde yaşanan her olay, dillerin birbirini etkilemesinde pay sahibi olmuştur. Bir inanca girme, bir uygarlık dairesine katılma da dillerin etkilenmesin­de bir başka etkendir.

Dünden Bugüne Yabancı Dillerin Etkisi Türk Dilinin Diğer Dillerle Etkileşimi Dünden Bugüne Yabancı Dillerin Etkisi Eski Türkçe Döneminde Yabancı Dillerin Etkisi Budizm, Maniheizm, Nasturilik gibi çeşitli inançları benimseyen Uygurların söz varlığında Çinceden, Soğdcadan, Sanskritçeden ,Toharca gibi çeşitli dil­lerden alıntılarla yabancı sözlerin oranında ve kullanım sıklığında Göktürkçeye göre artış görülür. Orhon Yazıtlarında yabancı kökenli sözcüklerin oranı %1'in altında iken Uygur metinlerinde %2 ile %5 arasında değiştiğini, kimi yerlerde %12'ye kadar yükseldiğini belirtir. Türklerin İslam dinine girmesiyle bir­likte bu kez de Arapça, Farsça sözcükler Karahanlı dönemi eserlerinden itibaren Türk yazı dillerinde görülmeye başlanır.

TÜRK DİLİNİN YAYILMA ALANLARI Türk Dilinin Diğer Dillerle Etkileşimi TÜRK DİLİNİN YAYILMA ALANLARI Türkiye Türkçesinin de içinde yer aldığı Türk yazı dilleri, lehçeleri ve ağızları, bu­gün Kuzey Buz Denizi kıyılarından başlayıp Hindistan'ın kuzeyine, Kuzey Batı Av­rupa'nın Atlas Okyanusu'ndaki kıyılarından başlayıp Çin'in içlerine kadar olan ge­niş alanda yazı, konuşma, bilim, sanat ve kültür dili olarak yayılmış bulunmakta­dır. Türk dilinin bu yayılma alanı, yüzyılların sonucundadır. Değişik coğrafyalarda çeşitli devletler kuran Türk soylu halklar, dillerini de bu coğrafyalarda yaygın hâ­le getirmiştir. Bugün yaklaşık on iki milyon kilometrelik bir alanda Türk yazı dille­ri, lehçeleri ve ağızları varlığını sürdürmektedir.

Türkiye Türkçesine Yabancı Dillerin Etkisi Türk Dilinin Diğer Dillerle Etkileşimi Türkiye Türkçesine Yabancı Dillerin Etkisi Bugün yabancı karşılıklarının yaygınlaştığı birçok kavramın Türkçelerinin yaşa­dığını gördüğümüz 13-15. yüzyıllar arasındaki bu dönem eserlerinde yabancı söz­lerden etkilenmenin ortalama %20 olduğu belirlenmiştir. Ancak 16. yüzyıl başlarından itibaren edebî eser­lerin söz varlığında Arapçadan, Farsçadan alıntılarda artış gözlenir. Özellikle divan şiirinin Fars ve Arap edebiyatından esinlenmesinin sonucunda söz varlığının Arap­ça, Farsça alıntılarla görünümü de değişmeye başlar. Türkçede karşılığı bulunan sözcüklerin yerine de alıntı sözlerin kullanılması halk dilinden kopuk bir yüksek zümre dilinin doğuşuna yol açmıştır.

Osmanlı Türkçesinde Yabancı Dillerin Etkisi Türk Dilinin Diğer Dillerle Etkileşimi Osmanlı Türkçesinde Yabancı Dillerin Etkisi Osmanlı Türkçesi olarak adlandırdığımız Türkçe­nin 16. yüzyıldan 20. yüzyılın başlarına kadar olan döneminde Arapça, Farsça dil bilgisi kuralları ve ögeleri de dilin yapısına etki etmeye başlamıştır. Alıntı sözcüklerin çokluklarının Türkçedeki çokluk ekiyle değil Arapçadaki, Farsçadaki özgün çokluk biçimleriyle kullanılması: kitaplar yerine kütüb, şairler yerine şuara, yetimler yerine eytam, memurlar yerine memurin, şahlar yerine şa- han, mürgler yerine mürgân 'kuşlar', bendeler yerine bendegân 'köleler'... Tamlamalarda tamlayanın tamlanandan önce gelmesi kuralı Türkçenin en be­lirgin özelliği iken Farsçadan ve Arapçadan geçen tamlamalarda tamlananın önce tamlayanın ise sonra gelmesi dilin yapısını değişikliğe uğratmıştır.

Batı Dillerinin Etkisi Türk Dilinin Diğer Dillerle Etkileşimi Batı Dillerinin Etkisi Tanzimat Fermanı ile birlikte Batı'ya yöneliş, Türkçenin söz varlığında bu kez de Fransızcanın etkisini başlatmıştır. Önceleri denizcilik, ticaret gibi belirli alanlardaki İtalyanca acente, banka, bono, borda, iskele, güverte vb. sözcüklerle başlayan Batı dillerinden alıntılar Fransızca ile ilişkiler sonucunda artmıştır. İkinci Dünya Savaşı'ndan sonra Anglosakson kültürün egemenlik alanının art­masıyla birlikte İngilizce pek çok dili etkilediği gibi Türkçeyi de etkilemeye başla­mıştır. Gündelik hayatta, sağlık bilimlerinde, ticarette, sporda, bilişimde, müzikte ve çeşitli alanlarda kullanılan İngilizce kökenli sözcükler, Türkçenin söz varlığını olumsuz bir biçim­de etkilemektedir.

Türkçedeki Yabancı Sözcüklerin Oranı Türk Dilinin Diğer Dillerle Etkileşimi Türkçedeki Yabancı Sözcüklerin Oranı Arapça 6.512 Fransızca 5.537 Farsça 1.375 İtalyanca 606 İngilizce 513 Rum­ca 447 Almanca 105 Latince 68 Rusça 39 Yunanca 35 İspanyolca 31 Ermenice 24 Bulgarca 22 Macarca 15 Moğolca 12 Japonca 12 İbranice 8 Fince 2 Malay dili 2 Portekizce 2 Soğdca 2 Arnavutça 1 Korece 1 Sırpça 1 Slavca 1

TÜRK DİLİNİN DÜNYA DİLLERİNE ETKİSİ Türk Dilinin Diğer Dillerle Etkileşimi TÜRK DİLİNİN DÜNYA DİLLERİNE ETKİSİ Türkçeden en fazla sözcüğün geçtiği dil Sırpçadır. Yaklaşık bugün Sırpçada yedi bin alıntı Türkçe sözcük vardır. Bulgarcadan Türkçeye geçen yirmi iki söze karşılık, Bulgarcada yaklaşık altı yüz Türkçe alıntı kullanılmaktadır. Türkçedeki bir Arnavutça alıntı söze karşılık Arnavutçada birkaç yüz Türkçe alıntı belirlenmiştir. Macarca on beş alıntıya karşın Türkçenin bu dile verdiği sözcük sayısı bine ya­kındır. Rusçadan Türkiye Türkçesine geçen otuz dokuz söze karşılık Rusçanın Türk yazı dillerinden ve lehçelerinden alıntılarının sayısı bin beş yüzün üzerindedir. Günümüz Türkçesindeki bin üç yüz yetmiş beş alıntıya karşın Farsçada iki bi­ne yakın Türkçe sözün kullanıldığı belirlenmiştir. Türkçe Sözlük teki beş yüz on üç alıntıya karşın İngilizcedeki Türkçe alıntıların sayısı dört yüzün üzerindedir.  

TÜRK DİLİNİN YAYILMA ALANLARI Türk Dilinin Diğer Dillerle Etkileşimi TÜRK DİLİNİN YAYILMA ALANLARI Türk yazı dillerinin, lehçelerinin ve ağızlarının kullanıldığı ülkeler, özerk cumhuriyetler ve en çok konuşulan yerler şunlardır: Afşar Türkçesi Karakalpak Türkçesi Tatar Türkçesi Ahıska Türkçesi Kazak Türkçesi Teleüt Türkçesi Balkar Türkçesi Kırgız Türkçesi Tuva Türkçesi Başkurt Türkçesi Kırım Tatar Türkçesi Türkiye Türkçesi Çuvaşça Kumuk Türkçesi Türkmen Türkçesi Gagavuz Türkçesi Özbek Türkçesi Uygur Türkçesi Karaçay Türkçesi Şor Türkçesi Yakutça