BEDENSEL GELİŞİM Prof. Dr. Kurtman ERSANLI

Bebek dünyaya geldiğinde vücudunu kontrol edebilecek güce sahip değildir. Vücudun denetim altına alınması büyüme, olgunlaşma ve öğrenmeyi de içeren bir dizi süreci gerektirmektedir. İnsanın bütün tepki organlarını kullanmada güç ve hız kazanarak organları arasında eşgüdümü sağlayıp, onları denetim altına alması olarak nitelendirdiğimiz hareket gelişimine psikomotor gelişim denir. Psikomotor gelişim: eşgüdüm, güç, hız, denge, esneklik ve dikkat olmak üzere altı alanda yeterliliği gerektirmektedir.

Bireyin kendini algılama ve kendini kabulünü yakında ilgilendiren kuvvetlerden birisi, beden ve hareket gelişimidir. Bireyin geliştirmiş olduğu beden imajı, onun kendisine bakışını etkilediği gibi, çevresiyle olan ilişkilerini de etkilemektedir

Bireyin doğum öncesinde başlayan, doğum süreci ile ortaya çıkan ve doğumdan ölüme kadar devam eden yaşam süreci, pek çok etken tarafından yönlendirilmektedir. Hareket gelişimi, fiziki büyüme ve merkezi sinir siteminin gelişmesine paralel olarak organizmanın isteme bağlı hareket kazanmasıdır.

Bebeklik Dönemi (0–2 yaşlar) Doğumdan sonra büyümenin en hızlı olduğu bir dönem olan bebeklik dönemidir. Bebek çevresindekilerin bakım ve korumasına muhtaç olarak dünyaya gelmiştir. Arama, emme, yutma, sarılma, yakalama, taklit etme gibi beslenme ve korunma amaçlı refleksler ve emekleme, adım atma, çekme, boynu ve bedeni çevirme gibi duruşa ilişkin çeşitli reflekslerle donanmış bir yapıya sahiptir.

Bebek, yaklaşık olarak 3,5 kilogramlık bir ağırlık ve 45–50 santimetrelik bir boyla dünyaya gelir. Doğumla birlikte meme ağzına değince hemen bebeğin emme refleksi farklılaşır. Bebek, 2–3. aydan itibaren emme refleksini, amaçlı ve kontrollü davranışa dönüştürerek; dış uyarıcı devreye girdiğinde emmeyi durdurur. Bu sistem, genetik program olarak şaşmadan işler.

Bebeklerin bacakları, kollara oranla daha kısadır Bebeklerin bacakları, kollara oranla daha kısadır. Baş vücudun ¼’ü kadardır. Doğuşta vücudun 1/3’ ü oranında olan bacaklar, başa göre daha hızlı büyürler. Yetişkinliğe gelindiğinde baş ile gövde arasındaki oran 1/8’e düşer. Bilindiği gibi kafatası yedi kemikten oluşmaktadır. Gebeliğin 12. haftasından itibaren kemikleşmeye başlamış olan 20 adet süt dişi, doğumdan sonra 6. aylarda çıkmaya başlar ve 2–2,5 yaşında çıkma işlemini tamamlar. Süt dişlerinin ortaya çıkması, bazen 13–15. aya kadar gecikebilir.

Doğuşta merkezi sinir sistemi henüz olgunlaşmamış ve miyelinin gelişmemiştir. Bebekler genel olarak, 6–7 aylıkken oturabilmekte, 9–10 aylıkken emekleyebilmekte 13–14 aylıkken ise yürüyebilmektedir. Bebek jimnastiği, banyodan ya da uykudan önce, bebeğin neşeli olduğu saatlerde yaptırılması daha uygun olur. Annenin bu hareketleri yaptırırken, onunla konuşması, çok mutlu ve neşeli olması gerekir.

Bebeklik Dönemi Gelişim Görevleri . Nefes almayı öğrenme, Emmeyi öğrenme, Belli zamanlarda uymayı ve uyanık kalmayı öğrenme, Adını öğrenme, Çevreye uyum sağlama, Nesnelerin sürekliliğini anlama, Katı yiyecekleri yemeyi başarma (6 aylık olduğunda dişlerinin çıkmasıyla beraber, yavaş yavaş katı yiyecekleri yemeye başlayabilir.), Tek sözcükle de olsa isteklerini yerine getirecek kadar konuşmayı öğrenme, Boşaltım kontrolünü kazanmak ( İki yaşın sonlarına doğru dışkı kontrolünü kazanması beklenir.), Yürümeyi öğrenmek (15 aylıkken yürümesi beklenir.), Uykusu düzene girer (Gece uykusu artarken, gündüz uykusu azalır.).

İlk Çocukluk Dönemi (3–6 yaşlar) Bebeklikten çocukluğa geçiş dönemidir. İlk çocukluk nitelendirdiğimiz okul öncesi döneminde, bedensel gelişim hızında bebeklik dönemine göre bir azalma görülürken; koşma, tırmanma ve dengede durma gibi koordinasyonu gerektiren hareket gelişimlerinde hızlanma görülür. Üç yaşında iken ani olarak duramayan ve sert dönüşler yapamayan çocuk, dört yaşına gelince bunları rahatlıkla yapabilir

ilk beş yılda çocuklar büyük kasları ilgilendiren hareketlerde kontrolü kazanırken; beşinci yıldan sonra ise, kavrama, fırlatma, yakalama ve alet kullanma gibi küçük kasları ilgilendiren hareketleri başarı ile yapabilecek bir düzeye ulaşıyor. Çocuk, davranışları ile ilgili dayanıklılık, esneklik, çeviklik, kuvvet, sürat, denge ve koordinasyon kazanıyor. Aynı zamanda çocuk, başardığı fiziksel etkinlikler sırasında vücudunu ve yeteneklerini tanır, kendini ifade etme fırsatı bulur, yaratıcılık ve problem çözme yeteneklerini geliştirir.

İlk Çocukluk Dönemi Gelişim Görevleri Yürüme ve koşmayı öğrenme, Kendi kendine beslenmeyi öğrenme, El-göz işbirliğini sağlama, Sorgulamayı başarma, Cinsiyet farklılıklarını öğrenme ve cinsel kimliğini kazanma, Kendi kendine giyinip soyunmayı başarma, Ana dilini gramer kurallarına uygun kullanabilme, Temizlik alışkanlığını kazanma, Maddenin korunumu kavrama, Yanlış ve doğruya ilişkin sosyal kuralları ve sosyal rollerini öğrenme, Vicdan kavramı gelişmeye başlar, Anne-babasını model alarak; çevresindekilerle ilişki kurmayı öğrenme.

Son Çocukluk Dönemi (7–11 veya 13 yaşları arası) Bu dönemde boy uzama hızının ve ağırlık artış hızının önceki yaşlara göre giderek düştüğü görülmektedir. Bu dönemin sonunda büyük ve küçük kaslarını rahatlık ve incelikle kullanabilecek bir gelişim düzeyine ulaşırlar. Birçok karmaşık beceriler kazanmasına rağmen ilerleme yavaş olduğundan dikkati pek çekmez.

Son Çocukluk Dönemi Gelişim Görevleri Küçük kaslarını etkili kullanma becerisini kazanma, Kendine ve başkalrına karşı olumlu tutumlar geliştirme, Yaşıtlarıyla iyi geçinmeyi v e kurallara göre yaşamayı öğrenme, Ailesinin dışında yetişkinlerle ilişki kurma, Ailenin dışında kendine uygun model bulma, Temel okul becerilerinden okuma-yazma ve hesaplama becerilerini kazanma, Cinsiyetine ilişkin rollerini benimseme, Davranışlarının sorumluluğunu alma, Vicdan ve ahlaki değerler sistemini geliştirme, Sosyal grup ve kurumlara karşı tutum geliştirme, Kişisel bağımsızlığa ulaşma

Ergenlik Dönemi (12–20 yaşlar arası) Bu dönemin başlarına kadar hızı iyice azalmış olan büyüme, kızlarda 11–12 erkeklerde 12–13 yaşına gelince birdenbire hız kazanmaya başlar. Ergenlik dönemi büyüme hızı, bebeklik dönemindekine ulaşamazsa bile son çocukluk dönemindeki hızın üstüne çıkar. Hızlı büyüme genellikle ergenliğin ilk üç yılında görülür.(yıllık büyüme hızı 6–7 cm’yi bulur.)

Ergenlik Dönemi Gelişim Görevleri Cinsellik konusundaki ilgilerini gizli tutmayı öğrenme, Yaşıtları içinde yer edinme, Soyut düşünebilmeyi başarma, Yeniden beden imajı oluşturma, Bir meslek için hazırlanma, Evlilik ve aile hayatına hazırlanma, Değerler ve ahlak sistemi geliştirme, Duygusal bağımsızlığa ulaşma. Toplumu ilgilendiren konularda sorumluluk alır.