KALITIM İLE İLGİLİ KAVRAMLAR FEN ve TEKNOLOJİ / KALITIM KALITIM İLE İLGİLİ KAVRAMLAR

FEN ve TEKNOLOJİ / KALITIM Kalıtım : Bir canlının sahip olduğu özelliklerin nesilden nesile aktarılması olayına “kalıtım” denir. Genetik: Canlı soyları arasındaki benzerlik ve farklılıkların ortaya çıkmasını sağlayan kalıtsal karakterlerin nesilden nesile nasıl aktarıldığını inceleyen bilim dalına “genetik”( kalıtım bilimi) denir.

FEN ve TEKNOLOJİ / KALITIM Kalıtsal Özellik (Kalıtsal Karakter): Bir bireyin nesilden nesile aktarılan özelliklerine denir. Bu özellikler genlerin kontrolündedir. Göz rengi, saç rengi, saç şekli, ten rengi, kan grubu, dil yuvarlama, kulak memesinin yapışık veya ayrık oluşu, tavşan dudaklı olma, renk körlüğü, hemofili…

FEN ve TEKNOLOJİ / KALITIM Anneden Babadan Gen: Bir canlının kalıtsal özelliklerini taşıyan kromozom bölgelerine gen denir. Homolog kromozom: Biri anneden biri babadan gelen şekil ve yapı bakımından birbirine benzeyen kromozomlardır. A A I. karakter Allel gen: Homolog kromozomların karşılıklı bölgelerinde bulunan ve aynı karakter üzerine etki eden gen çiftleridir. B b II. karakter Homolog Kromozonlar

FEN ve TEKNOLOJİ / KALITIM Genotip: Canlıların kalıtsal özelliklerini belirleyen gen yapısına genotip denir. (AA, Aa, aa...) GENOTİP FENOTİP KK Kk kk Fenotip: Canlının genetik yapısına ve çevresel etkenlere bağlı olarak ortaya çıkan dış görünüşüne fenotip denir. (mavi gözlü, kıvırcık saçlı, sarı tohumlu bezelye…) Kahverengi Göz Kahverengi Göz Mavi Göz

! FEN ve TEKNOLOJİ / KALITIM Baskın Gen ( Dominant gen): Allel genlerden fenotipte etkisini her zaman belli eden genlere denir. Büyük harfle gösterilir. (A, B gibi) Çekinik Gen (Resesif Gen) : Baskın genle birlikte bulunduğu zaman kendi özelliğini gösteremeyen genlere denir. Küçük harfle gösterilir (a, b gibi) Baskın bir karakterin ortaya çıkabilmesi için gen çiftlerinden birinin büyük olması yeterlidir. (AA, Aa gibi) Çekinik bir karakterin açığa çıkabilmesi için gen çiftlerinden her ikisinin küçük olması gerekir. (aa, bb gibi) ! Fenotip Genotip= BB veya Bb Genotip= bb Baskın=B Çekinik=b

FEN ve TEKNOLOJİ / KALITIM Örnek: Sarı tohum geni, yeşil tohum genine baskındır. Sarı (baskın): S Yeşil (çekinik): s Genotip Fenotip SS Sarı tohumlu Ss Sarı tohumlu ss Yeşil tohumlu

Arı döl baskın Arı döl çekinik FEN ve TEKNOLOJİ / KALITIM Arı Döl (Saf döl = homozigot): Bir karakter üzerine etki eden gen çiftinin (allel genlerin) birbirinin aynı olmasıdır. (AA, aa, BB gibi) Melez Döl (Heterozigot): Bir karakter üzerine etki eden gen çiftinin (allel genlerin) birbirinden farklı olmasıdır. (Aa, Bb gibi) Arı Döl Melez Döl Arı döl baskın Arı döl çekinik Melez döl (baskın)

FEN ve TEKNOLOJİ / KALITIM

FEN ve TEKNOLOJİ / KALITIM Örnek: A: uzun boy a: kısa boy Genotip Fenotip AA arı döl baskın uzun boylu Aa melez döl baskın uzun boylu aa arı döl çekinik kısa boylu

FEN ve TEKNOLOJİ / KALITIM Anne ve babamıza baktığımızda bazı özeliklerimizin benzediğini görür ancak tamamen onlara benzemediğimizi de fark ederiz. “Neden anne ve babamıza tıpatıp benzemiyoruz? ” sorusu yıllarca bilim insanlarını araştırmaya iten bir soru olmuştur. Bu soruya yanıt arayandan biri de MENDEL’dir.

FEN ve TEKNOLOJİ / KALITIM Gregor Johann Mendel’in çalışmaları genetiğin temelidir. Kalıtsal özelliklerin yeni kuşaklara geçiş kurallarını ilk defa Mendel’in deneyleri belirlemiştir. Bu nedenle Mendel genetiğin babası olarak sayılmaktadır. Mendel deneylerini yaparken bezelye bitkisini kullanmıştır.

FEN ve TEKNOLOJİ / KALITIM Mendel’in bezelyeyi seçmesinin nedenleri: Yetiştirilmesinin kolay olması Kısa zamanda ürün verip büyümesi Çok farklı karakterlerinin olması (tohum şekli, tohum rengi, gövde uzunluğu, çiçek rengi…) Bezelye çiçeğinin yapısının dışarıdan tozlaşmaya uygun olmaması Taç yaprakları deneysel amaçlı kesilince yapay tozlaşma yapılabilmesi