ZEHİRLENMELERE YAKLAŞIM YRD.DOÇ.DR.ŞEVKİ HAKAN EREN ACİL TIP AD.
Amaç Zehir ve zehirlenme nedir? Hangi durumlarda hastanın zehirlendiğinden şüphelenilmelidir? En sık hangi zehirlenmeler görülür? Akut dönemde zehirlenme vakasına yaklaşım nasıl olmalıdır? Zehirlenmede 1. ve 2. basamak hekimlerinin rolü nedir?
Sunum Planı Tanım Epidemiyoloji Sınıflama Klinik ve Laboratuvar Tanı Tedavi Prognoz Sık karşılaşılan zehirlenmeler
ZEHİRLENMELERE YAKLAŞIM TANIM Zehir; Ağız yoluyla alındığında absorbe, inhale veya enjekte edildiğinde organizmaya zarar veren, toksik belirtilere yol açan, bazen de yaşamı tehdit eden bir maddedir. Besinler, ilaçlar, bitkiler, kimyasal bileşikler, endüstriyel atıklar, örümcek, yılan, akrep toksinleri...
ZEHİRLENMELERE YAKLAŞIM TANIM Zehirlenme; Toksik veya toksik dozda alınan nontoksik bir maddenin vücuda zarar verecek miktarda ve değişik yollardan alınması sonucu organizmada bazı belirti ve bulguların ortaya çıkmasıdır
ZEHİRLENMELERE YAKLAŞIM SINIFLAMA Oluş şekli bakımından; - Çevresel (bitkisel, hayvansal) - Endüstriyel - Ev kazaları - Mesleksel - İntihar amaçlı - Cinayet - Savaş - Kaza ile olan zehirlenmeler Kapsadığı kitle bakımından; - Yaygın - Bireysel zehrilenmeler olarak sınıflandırılabilir Oluş süresi bakımından; - Akut - Kronik
ZEHİRLENMELERE YAKLAŞIM EPİDEMİYOLOJİ Gelişmiş ülkelerde Gelişmekte olan ülkelerde Trafik kazaları Yanıklar Boğulma, suda Zehirlenmeler Düşme
ZEHİRLENMELERE YAKLAŞIM EPİDEMİYOLOJİ Ülkemizde çocuklarda zehirlenmeler trafik kazası, düşme ve yanıklardan sonra 4. sırada görülen kaza çeşididir Zehirlenmeler ‘’Bildirimi Zorunlu Hastalıklar’’ listesinde yer almaktadır Her ölen vakaya karşılık 200-900 kurtarılan veya sakat kalan olduğu bildirilmiştir
ZEHİRLENMELERE YAKLAŞIM EPİDEMİYOLOJİ 1997 yılında Türkiye’nin 38 sağlık kuruluşunun verilerine dayanarak yapılan bir çalışmada 5077 zehirlenme olgusu incelenmiş, zehirlenmelerin toplam acil olgulara oranı %0,9 ve hastaların %54,7’sinin erkek cinsiyette olduğu saptanmış Türk Pediatri Arşivi 1998;33(3):148-153
ZEHİRLENMELERE YAKLAŞIM EPİDEMİYOLOJİ Zehirlenmelerin %80’i 5 yaş altı çocuklardır İntihar amaçlı zehirlenmeler, yapılan bir çalışmada %6,7 oranında bulunmuş, olguların %71,4’ü kız cinsiyette olduğu saptanmış Aynı araştırmada ailelerin de yanlışlıkla çocuklarına zehirli maddeler vererek zehirlenmeye neden oldukları gösterilmiş Türk Pediatri Arşivi 1998;33(3):148-153
ZEHİRLENMELERE YAKLAŞIM EPİDEMİYOLOJİ Yurdumuzda zehirlenmeler daha çok ilkbahar ve yaz aylarında görülmektedir Örneğin; Hidrokarbon, temizlik maddeleri, besin maddeleri; Yazın Karbonmonoksit zeh; Kışın İnsektisit zeh; Yaz ve Sonbaharda İlaç zeh; Her mevsimde görülebilmektedir
Türkiye genelinde zehirlenme nedeni; %43.4 ilaçlar, %21.8 besin ve bitkiler, %8.5 insektisit ve pestisitler, %8 karbonmonoksit, %7.2 temizlik maddeleri, %5.4 hidrokarbon ve %5.7 nedeni bilinmeyenler İlaç zehirlenmeleri arasında en sık ağrı kesici ateş düşürücü ve sinir sistemine etki eden ilaçlar yer almaktadır
ZEHİRLENMELERE YAKLAŞIM TANI Anamnez Çevrede araştırma yapmak Sistemlerle ilgili bulguların araştırılması Laboratuvar incelemeleri Toksikolojik inceleme için örnek alma - Kan - İdrar - Mide içeriği - Saç ve tırnak örnekleri - Otopside alınan doku örnekleri Otopsi
ZEHİRLENMELERE YAKLAŞIM TANI Zehirlenmelerde anamnez alınırken şu noktaların üzerinde durulmalıdır; Toksik maddenin cinsi Alınan miktar Zehirlenme yolu Alınış zamanı Önceden mevcut hastalık varlığı Zehirlenme belirtileri Yapılmış olan sağaltımlar Daha önce zehirlenme olup olmadığı Zehirlenme nedeni Birlikte zehirlenmiş olabilecek kişiler
ZEHİRLENMELERE YAKLAŞIM KLİNİK Toksik madde insan vücuduna; Gastrointestinal sistem Solunum sistemi Deri ve Mukozalar Parenteral yolla girebilir
ZEHİRLENMELERE YAKLAŞIM KLİNİK Zehirlenme ile getirilen hastada Vital bulgular (solunum, nabız, kan basıncı, vücut ısısı) Pupilla büyüklüğü ve reaktivitesi Bilinç durumu Cilt rengi, kusmuk ve nefesin kokusu KOKU 1.Aseton.:Aseton,isopropil alkol,salisilatlar. 2.Alkol:Etanol,isopropil alkol 3.Acı badem:Siyanid 4.Sarımsak:Ağır metaller(arsenik,fosfor,talyum),organofosfatlar 5.Kekik yağı:Metil Salisilat 6.Armut:Kloralhidrat 7.Havuç:Su daldıran otu Nabız Bradikardi: ß blokörler, kalsiyum kanal blokörleri ( diltizem, verapamil), karbamatlar, klonidin, digoksin, organofosfatlar, fenilpropanolamin, bitkiler (vadide yetişen zambak, yüksük otu, zakkum ağacı) Taşikardi: Sempatomimetikler (amfetamin, kokain, öksürük ve soğuk algınlığı ilaçları), fensiklidin, sintiroid, teofilin, TAS lar, antikolinerjikler, antihistaminikler, etanol kesilmesi. Solunum bradipne: alkol ve etanol, barbituratlar (geç etki),klonidine, opiodlar,sedatif/hipnotikler takipne: amfetaminler, barbituratlar (erken), kafein, kokain, etilen glikol, metanol, salisilat. kan basıncı: a:hipotannsiyon:Antihipertansifler,B blokörler ve kalsiyum kanal blokörleri,klonidin,siyanid,methemoglobinemi(nitratlar,nitritler),opioidler,fenotiazinler,trisiklik antideprasanlar(geç etki). b.Hipertansiyon:Amfetaminler/sempatomimetikler,diyet için kullanılan haplar,antikolinerjikler,klonidin(yüksek dozda kısa süreli etki),etanol kesilmesi,mariyana,fensiklidin. Ateş a.hipotermi:Antideprasanlar,barbutüratlar,klonidin,etanol,hipoglisemik ajanlar,opioidler,fenotiazinler sedatif hipnotikler. b.Hipertermi:Amfetaminler antikolinerjik ajanlar,antipsikotik ajanlar,kokain,mono amin oksidaz inhibitörleri,fenotiazinle,salisilatlar,teofilin,trisiklik antideprasanlar. 1.Ataksi: Alkol ,barbitüratlar,fenitoin,sedatif hipnotikler(benzodiazepinlerde dahil),karbon monoksid,ağır metaller,organik çözücüler. 2.Deliryum/psikoz:Antihistaminikler,uyuşturucu ilaçlar(fensiklidin,lisenjik asid dietilamid(LSD),peyotene mariyuana,kokain),metanol,ağır metaller(kurşun),fenotiazinler,steroidler,sempatomimetik ve antikolinerjikler,teofilin 3.Konvülziyonlar:Amfetaminler,antihistaminikler,borik asid,kafein,karbamazepin,kokain,etanolün kesilmesi,izoniazid,kurşun,lidokain,lindan,nikotin,organofosfatlar,fenotiazinler,bitkiler,(su baldıran otu)9,salisilatlar,striknin,teofilin,trisiklik antideprasanlar. 4.Paralizi:Botilinyum toksini,ağır metaller,organofosfatlar,bitkiler((baldıran otu). 5.Koma:Alkoller,antikoinerjikler,antikonvülsanlar,antihistaminikler,barbitüratlar,karbonmonoksid,klonidin,opioidler,organofosfatlar,uyku preparatları,fenotiazinler,salisilatlar,sedatifler/hipnotikler,sülfonürealar,trisiklik antideprasan,alfa hidroksibütirat. a.Miyozis(konstrikte pupil):Barbitüratlar,klonidin,etanol,muskarinik tip mantarlar,nikotin,opioidler,organofosfatlar,fensiklidin,fenotiazinler. b.Midriazis(dilate pupiller):Amfetaminler,antikolinerjikler,karbamazepin,kokain,difenhidramin,LSD,maruana Nistagmus:Barbitüratlar,karbamazepinler,etanol,glutetimid,fensiklidin(hem vertikal hem de horizontal),fenitoin,sedatif/hipnotikler 1Sarılık:Asetaminofen,karbon tetrahidroklorid,siklopeptid,mantarlar(fosfor,arsenik),naftalin.. 2.Siyanoz:(oksijene yanıtsız methemoglobinemi):anilin boyaları,benzokain,dapson,nitratlar,nitritler,nitrobenzen,fenasetin,fenazopridin,pridyuum. 3.Pembeden kırmızıya:Alkol,antikolinerjikler ve antihistaminiker,borik asid,karbon monoksid,siyanid. 4.Kuru:Antikolinerjikler,antihistaminikler. 5.İğne izleri:Uyuşturucu kullananlarda 6.Ürtiker:Herhangi bir ilaca karşı reaksiyon
ZEHİRLENMELERE YAKLAŞIM LABORATUVAR Zehirlenme ile gelen hastaya yapılacak yol gösterici laboratuvar tetkikleri Tam kan sayımı Tam idrar tetkiki Pıhtılaşma testleri Sedimentasyon Radyolojik inceleme EKG, EMG, EEG Serum, dışkı, mide sıvısı, idrar, saç, tırnak, ve diğer dokularda toksik madde araştırması Kan gazları, pH Kan elektrolitleri Glisemi, Keton İstanbul Çocuk Kln Der 1983; 28:85-100
ZEHİRLENMELERE YAKLAŞIM TEDAVİ Zehirle Temasın Kesilmesi Ortamdan uzaklaştırma Dekontaminasyon Emilimin azaltılması Spesifik Antidot Tedavisi Emilen Maddenin Atılımının Arttırılması Adsorban maddelerin kullanımı Diyaliz, hemoperfüzyon İdrar atılımının arttırılması Destek Tedavisi Gözlem Karar Verme İstanbul Çocuk Kln Der 1993; 28:85-100
ZEHİRLENMELERE YAKLAŞIM TEDAVİ Kusturma yapılmaması gereken durumlar Bilinç bozukluğu Kuvvetli asit ve alkali alımı Nörolojik belirtilerin ortaya çıkması Hasta 6 aylıktan küçükse Hidrokarbon zehirlenmesi Gebeliğin son dönemleri Ağır kalp ve solunum sistemi hastalıkları Kontrol edilemeyen hipertansiyon
ZEHİRLENMELERE YAKLAŞIM TEDAVİ - Spesifik Antidotlar - Lokal Antidotlar Aktif Kömür; Toksini efektif olarak emer ve sistemik emilimini önler Çocuklarda 1gr/kg dan PO veya NG veya daha ideali 10 gr kömür/gr alınan ilaç olacak şekilde Aktif kömürün multipl dozlarda verilmesi şu toksinlerin bertaraf edilmesini sağlar: Teofilin Karbamezepin Fenitoin Fenobarbital Digoksin Salisilatlar Siklosporin Nortriptilin Amitriptilin Propoksifen
Zehirlenme olgularında Hastaların çok azı spesifik tedavi gerektirir. Büyük bir kısmı genel önlemlerle tedavi edilebilir Zehirlenmelerde prognozu belirleyen en önemli faktörlerden birisi başlangıçla tedavi arasında geçen süredir. Bu nedenle hasta oyalanmamalıdır
Hastanın gözlenmesi En az 48 saat gözlemde tutulmalıdır Hastaya ve etkene göre değişebilir
Türkiye’deki İlaç ve Zehir Danışma Merkezleri Refik Saydam Hıfzısıhha İlaç ve Zehir Danışma Merkezi (0-800 314 79 00 (4 hat), 0-312 433 70 01) Hacettepe Üniversitesi Eczacılık Fakültesi (0 312 311 89 40, 0 312 310 35 45 / 2133-2134) Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi İlaç ve Zehir Danışma Merkezi (0-232-277 73 33) Uludağ Üniversitesi İlaç ve Zehir Danışma Merkezi (0-224-442 82 93)