SÖZCÜKTE YAPI

Sözcükler kök ve gövdeden oluşur. Tıpkı ağaçlar ve bitkiler gibi.

Kök kelimenin anlamlı en küçük haline denir Kök kelimenin anlamlı en küçük haline denir. defterler kök: defter kalemlik kök: kalem

İSİM KÖKLERİ İsim soylu olan köklerdir. –mek, -mak eklediğimizde anlamlı bir kelime olmaz. Kalem Dolap Kazak İnsan Akıl

FİİL KÖKLERİ Fiil soylu sözcüklerdir. -mek, -mak eklediğimizde anlamlı bir kelime oluşturur. Sev Koş Bak Sil Gör Düşün

SESTEŞ KÖKLER Okunuşu aynı anlamları farklı olan köklerdir. Denizde yüzdüm.:Fiil kökü Yüzü güzeldi.:İsim kökü Sınavdan yüz aldım.: isim kökü

ORTAK KÖKLER boya boyamak

Çamaşırlar kurudu. Kuru elbiseleri katladı Çamaşırlar kurudu. Kuru elbiseleri katladı. Artık bu dünyaya barış gereklidir. Arkadaşımla barıştık.

EKLER YAPIM EKLERİ ÇEKİM EKLERİ

YAPIM EKLERİ İsimden isim yapma eki İsimden fiil yapma eki Fiilden fiil yapma eki Fiilden isim yapma eki

ÇEKİM EKLERİ İSİM ÇEKİM FİİL ÇEKİM EKLERİ Çoğul Eki Kip ekleri Hal Eki Şahıs ekleri İyelik Eki İlgi Eki Tamlama Eki

1. İSİMDEN İSİM YAPIM EKLERİ -lik: kömür-lük -ci: yol-cu kitap-çı -cik: tepe-cik -lı : köy-lü -siz : ev-siz -ki: karşı-ki -ce : Türk-çe -deş : arka-daş

2. İSİMDEN FİİL(EYLEM) YAPIM EKLERİ -le: iz-le- sol-la- -e,-a: kan-a- boş –a- -l: sivri-l- kısa-l- -er: mor-ar- yaş-ar- -se: su-sa- garip-se-

3) FİİLDEN İSİM YAPAN YAPIM EKLERİ gi: at-kı ör-gü,bil-gi -gin: üz-gün sal-gın -i: doğ-u öl-ü,yaz-ı -(e)k: iste-k kork-ak -mek: koş-mak git-mek -me: as-ma kaz-ma -iş : gül-üş bak-ış -m: özle-m geç-im -men : öğret-men

4)FİİLDEN FİİL YAPIM EKLERİ -il: diz-il- üz-ül- -n: acı-n- öv-ün- -ş: böl-üş- yaz-ış- -t: oku-t- kapa-t- -r: uç-ur- şiş-ir -dir: bık-tır- ye-dir-

Yapım eki ise bir kelimeden yeni bir kelime oluşturan ektir. GÖVDE Sözcük köklerine yapım ekleri getirilerek türetilen yeni sözcüklere denir. Yapım eki ise bir kelimeden yeni bir kelime oluşturan ektir. gözlük: gövde göz: isim kökü lük: yapım eki

GÖZ GÖZLÜK

KİTAP KİTAPÇI

Kökle gövdenin birbiriyle anlam bağı olmak zorundadır.

kaz kazak

KAZ ve KAZAK arasında bir bağlantı bulunmadığından KAZAK kelimesinin kökü KAZ- olamaz. KAZAK kelimesi zaten kök halindedir.

bal balık

BAL ve BALIK arasında bir bağlantı bulunmadığından BALIK kelimesinin kökü BAL- olamaz. BALIK kelimesi zaten kök halindedir.

KEL ve KELEBEK arasında bir bağlantı bulunmadığından KELEBEK kelimesinin kökü KEL- olamaz. KELEBEK kelimesi zaten kök halindedir.

Kelimelerin anlamlarını değiştirmezler. ÇEKİM EKLERİ Kelimelerin anlamlarını değiştirmezler. Sadece kelimeler çokluk, sahiplik gibi anlamlar katarlar.

ÇOĞUL EKİ (-ler, -lar): kalemler elmalar kitaplar

HAL EKİ: Yalın hal: - ev Belirtme hal eki : -i evi Yönelme hal eki: -e eve Bulunma hal eki: -de evde Ayrılma hal eki: -den evden

Bu evi çok aramış. Çocuk cama taş atmış. Arabada çizik var. Bu soruları kitaptan çözdüm.

İYELİK EKİ Kalem+im Elma+m Dolab+ım Kalem+in Elma+n Dolab+ın Kalem+i Elma+sı Dolab+ı Kalem+imiz Elma+mız Dolab+ımız Kalem+iniz Elma+nız Dolab+ınız Kalem+leri Elma+ları Dolap+ları

İLGİ EKİ (-Kİ) Benim kalemim bu seninki nerede? Senin kalemin Ayşe’nin sınavı iyi ,Mehmet’inki kötü geçmiş. Mehmet’in sınavı

SÖZCÜKTE YAPI BASİT SÖZCÜK TÜREMİŞ SÖZCÜK BİRLEŞİK SÖZCÜK

BASİT SÖZCÜKLER Yapım eki almamış sözcüklerdir. Çekim eki almış olabilirler. Kiraz Kalem Bardak sevdim, gittik, bakmış

TÜREMİŞ SÖZCÜKLER Yapım eki almış sözcüklerdir. Kelimenin anlamı değişmiştir. Çekim eki de almış olabilirler.

JAPON JAPONCA

Japon- ca : Türemiş sözcük İsim kökü yapım eki

SİMİT SİMİTÇİ

Simit - çi: Türemiş sözcük İsim kökü yapım eki

Yol yolcu

Yol - cu: Türemiş sözcük İsim kökü yapım eki

Köy köylü

köy - lü: Türemiş sözcük İsim kökü yapım eki

çöp - çü: Türemiş Sözcük İsim kökü yapım eki

şeker - li: Türemiş Sözcük İsim kökü yapım eki

su - luk: Türemiş sözcük İsim kökü yapım eki

sil - gi: Türemiş Sözcük Fiil kökü yapım eki

silgi: sil + gi geçit: geç + it gözlükçü: göz + lük + çü Fiil Kökü yapım eki geçit: geç + it Fiil Kökü yapım eki Not: Bir sözcük birden fazla yapım eki alabilir. gözlükçü: göz + lük + çü İsim Kökü yapım eki yapım eki

Yolculuklar: yol- cu- luk- lar İSİM YAPIM YAPIM ÇEKİM KÖKÜ EKİ EKİ EKİ Yolculuklar: Türemiş sözcük Balıklarım: balık - lar - ım İsim kökü çekim eki çekim eki Balıklarım: basit sözcük

Kitapçı: Kalemlik: Defterler: Yazlığımız: Bisikletim: Evden: Derslerimden: Ödevlerimiz: Tabloları:

Birleşik Sözcükler İki sözcüğün birleşmesinden oluşan kelimelerdir. Çanak+kale: Çanakkale Ayak+kabı: ayakkabı Buz+ dolabı: buzdolabı

Bileşik sözcükler şu yollarla oluşturulur: Anlam kayması yoluyla: a) Genellikle her iki sözcük birden anlamını yitirir: İmambayıldı Hanımeli Aslanağzı

İmam bayıldı

İmambayıldı

Hanımeli Hanım eli

Hanımeli

aslan ağzı

Aslanağzı

b) Sözcüklerden biri anlamını yitirir, diğeri anlamını korur: Dereotu, yerelması

Dereotu Dere otu

Dereotu

Dereotu: İlk kelime anlamını kaybetmiş ikincisi kaybetmemiştir.

c) Ses kayması yoluyla: Cuma + ertesi = Cumartesi Ne + asıl = Nasıl Pazar + ertesi = Pazartesi Kahve + altı = kahvaltı Kayın + ana= kaynana

Sözcüklerin tür değiştirmesi yoluyla: dedi + kodu = dedikodu (fiil + fiil = isim olmuş)

4. İsim tamlaması yoluyla oluşur. Kuşpalazı,camgöbeği,aslanağzı. 5. Sıfat tamlaması yoluyla oluşur. Açıkgöz, Acıgöl, Eskişehir. 6. İki çekimli fiilin kaynaşmasıyla yoluyla oluşur. Çekyat, gelgit, uyurgezer.

Düzenleme Pınar Aktaş Türkçe ğretmeni