CBC VE KLINİK YORUMU Dr.Duygu Erol Suvacı Dr. Duygu EROL SUVACI

Kan Sayım Yöntemleri Mikroskop ile hücre sayımı Thoma lamı Hematokrit ölçümü Makro/mikrohematokrit tüpü Hemoglobin ölçümü Sahle Yöntemi Tam otomatik yöntemlerle kan sayımı

TARİHÇE 1950 Lökosit ve eritrosit sayımı 1960 Tam kan sayımı (7 parametrelik) WBC, RBC, Hgb, Htc, MCV, MCH, MCHC 1970 Trombosit sayımı 1980 RDW, MPV 2000 HDW,CHCM,retikülosit ve viabilite

Son olarak geliştirilen ve günlük klinik kullanıma giren parametreler; Hemoglobin dağılım genişliği (HDG, HDW) ve hücresel hemoglobin yoğunluğu ortalaması (HHYO, CHCM)'dir. Retikülosit sayımı, retikülosit hacmi ve yoğunluğu gibi paramaterlerde artık günlük klinik kullanımda yerlerini bulmaktadırlar. Yeni jenerasyon OTKSC'lerde flöresans yöntemi ile hücre canlılığı (viyabilite) bakılması da gerçekleştirilebilmektedir.

Kan sayımı işlemi 3 bölümde incelenir. 1. Analiz Öncesi Dönem: Kanın alınmasındaki hastanın fizyolojik durumundan alınan kan örneğinin laboratuvara ulaşıp OTKSC'de analiz edilinceye kadar geçen dönemi içine almaktadır. a) Fizyolojik (yaş, yükseklik, gebelik, sigara) b) Örnek alınması (bekleme süresi, antikoagülanların etkileri, endojen interferans) 2. Analitik Dönem: Cihazların çalışma yöntemleri . 3. Sonuçların Yorumlanması: a) Hemoglobin ve hematokrit b) Kırmızı küre sayımı ve indeksler c) Kırmızı küre dağılım genişliği d) Retikülosit sayımı

Otomatik tam kan sayım analizörleri Küçük cihazlar : 50-60 test/saat hızındaki cihazlardır. 18 parametre çalışırlar. Orta cihazlar : 65-90 test/saat hızındadırlar ve 18-22 parametre çalışırlar. Pipete alınan kanın tam homojenizasyonunu sağlamak, Kaliteli bir mikroskop, Büyük cihazlar : 100+ test hızındadırlar, 24+ parametre çalışırlar. Slayt hazırlayan cihazlar : Mikroskobik inceleme amacıyla kandan slayt hazırlayabilirler. Hematoloji servisleri için uygun cihazlardır.

OTKSC’ LARININ ÇALIŞMA PRENSİPLERİ Empedans, radyo dalgası ve optik saçılma (scatter) yöntemleriyle ölçüm yapılmaktadır. Alınan kanın bir kısmı parçalanarak Hb ve WBC sayılmaktadır Kanın diğer kısmı ise parçalanmadan seyreltilerek eritrosit ve trombosit sayımı yapılmaktadır. Elde edilen diğer sonuçlar direk sayımlardan yapılan hesaplamalarla bulunmaktadır.

OTKSC’ LARININ ÇALIŞMA PRENSİPLERİ 5 ayrı ölçüm kanalı mevcuttur. Hemoglobin kanalı:kolorimetrik yöntem RBC/Platelet kanalı:Laser diode Bazofil kanalı:Laser diode Peroksidaz kanalı:tungsten halojen Retiküllosit kanalı:laser diode,oxazine 750

HEMOGLOBİN Siyanomethemoglobin yöntemi RBC lizis edilir. Hem demiri oksitlenir ve Fe+4  Fe+3 Fe+3 Hb reaktifi içindeki siyanür ile birleşir. 546 nm’de kolorimetrik ölçüm

RBC/PLT RBC/PLT reaktifi RBC hücrelerini sferik hale getirir. RBC ve PLT hücreleri yapıları bozulmadan fiks hale getirilip sabitlenir. RBC ve PLT hücreleri volümleri değişmeden ölçülebilir. RBC/PLT reaktifi içinde sodyum dodesil sülfat ve glutaralaldehid vardır.

RBC/PLT RBC/PLT reaktifi ile dilue edilmiş RBC ve PLT hücreleri tek bir optik hücre sayıcı tarafından analiz edilir. Laser ışığı, hücreler geçiş yaparken algılamaya başlar ve elektronik dağılım sinyalleri meydana getirir.(scatter) Laser ışığı, hücreler ışık kaynağından geçerken onların iç karakteristiklerini ve boyutlarını(volüm) ölçebilmemizi sağlar.

PLATELET Platelet hücreleri, RBC hücreleri sayılırken aynı anda sayılır ve ölçülürler. Homojen sferik hücrelerin ışık saçımı teorisini(mie teorisi) kullanarak, her hücrenin laserde oluşturduğu düşük ve yüksek açı ışık saçımı volüm ve kırılma indeksi olarak değerlendirilir.

BAZOFİL METODU Bazo reaktifi eritrosit ve trombositleri lyse eder. Tüm lökosit hücreleri bazofil hücreleri hariç sitoplazmalarında ayrılırlar ve reaksiyon küvetinde ısıya tabii olurlar.(33 C) Sitoplazmaları ayrılmış lökosit hücreleri mononükleer ve polimorfonükleer olarak yapılarına ve hücre çekirdek tiplerine göre kategorize edilebilir. Yapısı bozulmamış bazofiller ise diğer küçük çekirdeklerden kolaylıkla ayırt edilebilir. Tamamı sayılarak toplam WBC sayısı elde edilir.

PEROKSİDAZ BOYAMA METODU Peroksidaz sitokimyasal reaksiyon üç aşamadan oluşmaktadır. Perox 1 reaktifi kullanılarak eritrositler lyse edilir. Lökositler perox 1 reaktifi kullanılarak fiks edilir. Perox 2 ve Perox 3 reaktifleri ile lökositler boyanır. WBC hücreleri büyüklük ve peroksidaz boyama yoğunluğuna göre tanımlanır ve ikinci bir lökosit sayımı yapılır. Tungsten halojen lamba gözle görünür bir ışık saçar,hücreler geçerken ışığa çarparlar ve elektronik scatter ile geçirgenlik sinyalleri ortaya çıkar. Her hücre için hacim ve perox boya yoğunluğu ölçülür.

RETİKÜLOSİT METODU RBC ve trombositler RETİC reaktifi ile izovolümetrik olarak küreselleştirilirler. Retikülositler kendi RNA içeriklerine göre katyonik bir boya olan Oxazine 750 ile boyanırlar. Laser ışığı hücreler geçiş yaparken çarpar,elektronik scatter ve emisyon sinyalleri oluşur. Laser ışığı her hücrenin büyükülüğünü ve emisyonunu ölçebilmemizi mümkün kılar.

Hematokrit Hematokrit ise eritrosit sayısının ortalama eritrosit hacmi ile çarpımından elde edilmektedir. (MCV x RBC) Hemoglobin direk ölçüldüğü için hematokrite göre çok daha güvenilirdir.

Eritrosit Sayısı İndeksleri MCV (Ortalama eritrosit hacmi): Direk olarak empedans veya ışık saçılması yöntemiyle ölçülmektedir. Normal eritrositlerin hacimleri 80-100 fl’dir. 80 fl’nin altındaki eritrositler mikrositik, 100 fl’nin üzeridekiler makrositik kabul edilir. Anemilerin sınıflamasındaki en faydalı parametredir. Anemi ve MCV düşüklüğünde hipokrom ve mikrositer anemiler akla gelir. Bu tip anemilerin en sık görülen nedenleri; demir eksikliği, talessemi, kronik hastalık anemileridir. Anemi ve MCV yüksekliğinde megaloblastik anemiler ve myelodisplastik sendromlar düşünülmelidir.

Eritrosit Sayısı İndeksleri MCH (Ortalama eritrosit hemoglobini): normal değeri 30-34 pikogramdır. Anemi sınıflamasında MCV ile paralellik arzeder. Mikrositik anemilerde hacmi küçük olan eritrositlerin ihtiva ettiği hemoglobin az olduğundan MCH de düşüktür.

Eritrosit Sayısı İndeksleri MCHC (Ortalama eritrosit hemoglobin konsantrasyonu): Eritrositlerde bulunan hemoglobinin yüzde olarak ifadesidir. %30-36 arasındaki değerlere sahiptir. %36’yı geçmesi mümkün olmadığından anemi sınıflamasından ziyade cihazların kontrol parametresi olarak olarak kullanılır. CHCM (Hücresel hemoglobin yoğunluğu ortalaması)

Eritrosit Sayısı İndeksleri RDW (eritrosit dağılım genişliği): Eritrositlerin büyüklüklerinin dağılım genişliğini gösterir. Histogramlardan elde edilen istatistiki bir sonuçtur. Anizositozun objektif bir göstergesidir.MCV’den sonra anemilerin ayrımında en faydalı tetkiktir. Özellikle hipokrom –mikrositer anemilerin ayrımında faydalıdır. Demir eksikliğinde RDW artarken talessemide normaldir. HDW (Hb dağılım ğenişliği)

Hatalı Yüksek Ölçüm Nedeni Hatalı Düşük Ölçüm Nedeni Kırmızı Küre Sayımı Kriyoproteinler Dev trombositler BKS>50x10e9/L Otoagglutinasyon Pıhtılaşma In vitro hemolizler Hemoglobin Karboksinemoglobin>%10 In vivo hemoliz Heparin Hiperbilirubinemi Lipemi Paraproteinemi Sulfhemoglobinemi (?) Hematokrit Hiperglisemi (>600 mg/dl) In vitro hemoliz Mikrositler kırmızı küre

Hatalı Yüksek Ölçüm Nedeni Hatalı Düşük Ölçüm Nedeni Ortalama Eritrosit Hacmi Otoagglütinasyon BKS>50x10e9/L Hiperglisemi Kırmızı küre deformabilitesinde azalma Kriyoproteinler Dev trombositler In vitro hemoliz Mikrositer kırmızı küre Şişmiş kırmızı küre Ortalama Eritrosit Hemoglobin Yoğunluğu Pıhtılaşma Hatalı yüksek hemoglobin ölçümü Hatalı düşük hematokrit ölçümü Hatalı düşük hemoglobin ölçümü Hatalı yüksek hematokrit ölçümü

Lökosit sayısı ve formülü Empedans ve optik saçılma yöntemi ile sayılır. Lökosit formülünü cihazlar yaptıkları grafiklerden hesaplamaktadır. Formül bazı cihazlarda lenfosit, monosit ve granüllü hücreler olarak verilir. Bazı cihazlarda ise ayrıca bazofil ve eozinofil sonuçlarıda ilave olarak bakılır.

Hatalı Yüksek Ölçüm Nedeni Hatalı Düşük Ölçüm Nedeni Beyaz Küre Sayımı Kriyoproteinler Heparin Paraproteinler Çekirdekli eritrositler Trombosit kümeleşmesi "clumping" Tamamlanmamış hemoliz Pıhtılaşma Ezilmiş hücreler (basket hücreleri) Üremi İmmun baskılayıcı İlaçlar

Trombosit sayısı ve indeksleri Empedans veya optik saçılma ile sayılır. Ortalama trombosit hacmi (MPV) 7,8-11 fl’dir. Kan sayımı sonuçlarında en fazla kullandığımız parametreler trombosit sayısı ve MPV’ dir. Trombosit sayısının 150.000/ml altında olması trombositopeni, 400.000/ml’nin üzerinde olması trombositoz olarak değerlendirilir. MPV myeloproliferatif hastalıklarda ve periferde trombosit yıkımı ile seyreden hastalıklarda artar. MPC (mean platelet component) MPM (mean platelet mass) PCT (platelet crit):Plateletler tarafından doldurulan kan hacminin yüzdesi

Hangi tam kan sayımı sonuçlarının periferik yayma ile beraber değerlendirilmesi gereklidir? Dr. Duygu EROL SUVACI

Değişken Alt Sınır Üst Sınır Eritrositler (x10e12/L) <2,0 >8,0 Hemoglobin (g/L) <50 >200 OEH (MCV) (fL) <60 >110 OEHB(MCHb) (pg) <20 >37 OEHY (MCHbC) (%) KKDG (RDW) (%) ? >20

CBC SONUÇLARINI NASIL YORUMLAMALIYIZ?

ANEMİ MCV ERİTROSİT MORFOLOJİSİ MCV>100 MCV 80-100 MCV<80 MAKROSİTİK NORMOSİTİK MİKROSİTİK

CBC SONUÇLARINI NASIL YORUMLAMALIYIZ? Hastanın anemi bulguları yoksa düşük hemoglobin, hematokrit ve diğer eritrosit parametrelerinin cihaz hatası veya başka bir hastaya ait olabileceği unutulmamalı.(Bu durumun tam tersi de doğrudur) Anemisi olan hastada bakılacak ilk parametre MCV. Eğer MCV düşükse mikrositik anemi söz konusudur ve RDW değerine bakılmalıdır. RDW değeri yüksekse demir eksikliği normalse talessemi olabilir. Talessemide RBC değeri yüksektir. Kronik kan kaybına bağlı demir eksikliği anemisinde ılımlı lökositoz ve trombositoz olabilir. Eritrosit sayısı ile birlikte hgb, hematokrit yüksekliği dışında anormallik yoksa sekonder eritrositoz yapan nedenler düşünülmeli. Ancak eşlik eden beyaz küre ve trombosit sayısındaki artışlar akla myeloproliferatif hastalıkları özelliklede polisitemia vera’yı getirmelidir.

CBC SONUÇLARINI NASIL YORUMLAMALIYIZ? Anemisi olan bir hastada lökositozda varsa akut veya kronik lösemi olabilir. Bu durumda trombosit sayısı önemlidir. Trombosit sayısı da düşükse akut lösemi olma olasılığı daha fazladır. Kronik lösemilerde trombosit sayısı yüksek veya normaldir. Sadece trombosit sayısının düşük olduğu durumlarda trobositopeni yapan hastalıklar, özelliklede immüm trombositopeniler düşünülmelidir. Lökosit ve eritrosit parametrelerinde anormallik olmadan en sık görülen trombositopeni nedeni İTP’dir. Pansitopeni durumunda aplastik anemi, akut lösemi, myelodisplastik sendrom, megaloblastik anemiler akla gelmelidir.

TEŞEKKÜR EDERİM….