TİCARİ İŞLETMENİN REHNİ Doç. Dr. Mustafa ÇEKER mceker@cu.edu.tr

KAVRAM Ticari işletmenin rehni, 1971 tarihli Ticari İşletme Rehni Kanunu’nda düzenlenmiştir. Ticari işletme faaliyetinin işletme sermayesi ile karşılanamadığı hallerde, işletmeyi teminat göstererek kredi kullanılması yoluna gidilir. Türk Medeni Kanunu sisteminde, taşınır malların rehninde, rehin konusu malların karşı tarafa (kredi verene) teslimi zorunludur. Bu yüzden, 1447 sayılı Ticari İşletme Rehni Kanunu ile ticari işletmelerin rehin işlemleri farklı esaslara bağlanmış, gerek kredi vereni, gerekse kredi kullanan taciri koruyucu hükümler getirilmiştir.

TARAFLARI Ticari işletme rehninde iki taraf vardır: Rehin alan (alacaklı) ve Rehin veren (borçlu). Rehin alan (rahin): Kredi kurumları (bankalar, factoring şirketleri) Kredili satış yapan gerçek veya tüzel kişiler (satıcılar, finansal kiralama şirketleri, katılım bankaları vs.) Kredili satış yapan kooperatifler. Rehin veren: Ticari İşletme sahibi (tacir)

REHNİN ŞEKLİ Ticari işletme rehin işlemleri iki kısımdan oluşur: Rehin Sözleşmesi Rehin sözleşmesi, noter tarafından resen düzenlenir. Sözleşmede rehnin kapsamına giren unsurların tam listesi ve ayırıcı özellikleri de yer almalıdır. Rehin sözleşmesinin düzenlemeye yetkili olan noter, ticari işletmenin bulunduğu sicil çevresindeki bir noter olmalıdır. Tescil Rehin hakkının kazanılması için, ticaret siciline tescil de gereklidir Tescil talebi, sözleşmenin düzenlendiği tarihten itibaren on gün içinde yapılmalıdır.

REHNİN KAPSAMI Ticari işletme rehni, işletmeye bağlı unsurların tamamı veya belirli bir makine ya da cihaz üzerinde kurulabilir. Kural olarak, ticari işletme rehni, işletmenin bütün unsurlarıyla birlikte yapılır. Kredili satış yapan kuruluşların rehin hakkı, münhasıran vadeli şekilde satışı yapılan malları kapsar. Aynı şekilde, sanayi işletmelerinde, ticari işletme rehnine konu banka kredileriyle satın alınan makine, ekipman, araç, alet ve cihazlar da tek başına rehnedilebilir.

REHNİN KAPSAMI Ticari işletme rehninin kapsamı: Ticaret unvanı ve işletme adı; Menkul işletme tesisatı; Sınaî haklar (marka, patent ve lisans gibi haklar).

REHNİN SONUÇLARI Rehin hakkının kazanılması İşletmenin faaliyetlerine devam etmesi Üçüncü kişilerin iyi niyetinin korunmaması (sicil bölgesi içinde)

REHNİN SONA ERMESİ Ticari işletme rehni iki şekilde sona erer: Rehin konusu alacağın sona ermesi İşletme kaydının sicilden silinmesi

ÖRNEK OLAY ÇALIŞMASI İstanbul’da sahibi bulunduğu dükkanda bir hazır giyim atölyesi açan Alaattin İyidiker, işletmesini Ticaret Siciline tescil ettirdiği halde Ticaret Odasına kayıt yaptırmayı unutmuştur. Bavul ticaretinin azalması üzerine maddî sıkıntıya düşen Alaattin, turizm bölgelerindeki işletmelerden iş alabilmek amacıyla gittiği İzmir’de tanıştığı Akbank İzmir Karşıyaka şubesinin müdürü Mehmet Ali Ak’ın teklifi üzerine 50.000 YTL. kredi talebinde bulunmuş ve işletmesi üzerinde rehin hakkı tesis edilmesi kaydıyla bu talebi uygun görülmüştür. Bunun üzerine İzmir’deki 12. Noter Nazım Düzenli tarafından rehin sözleşmesi düzenlenmiş, ancak isteği üzerine Alaattin’e baba yadigarı olan iki adet çalışır durumdaki dikiş makinası rehnin dışında tutulmuş, buna karşılık Alaattin’in maliki olduğu dükkan da rehne dahil edilmiştir. Alaattin 15 gün sonra İstanbul’a dönmüş ve derhal Ticaret Sicili Dairesine giderek sözleşmenin tescili talebini içeren dilekçesini sunmuştur. 1 ay sonra Alaattin İstanbul’daki Vakıfbank ile ikinci bir rehin sözleşmesi yapmıştır. Aldığı krediye rağmen işleri iyi gitmeyen Alaattin bazı makinalarını Yalova’da yeni bir işletme açan Veli Göçür’e satıp teslim etmiştir. Daha sonra işletmesini kapatarak ticaret sicilinden sildirmiştir. Vakıfbank durumun kendisine bildirilmesinden 3 ay sonra rehnin paraya çevrilmesi için icra dairesine başvurmuştur.

SORULAR Alaattin, işletmesini rehnedebilir mi? Ticaret Odasına kayıtlı olmaması bu konuda bir engel oluşturur mu? İşletme üzerinde Akbank lehine rehin hakkı kurulması mümkün müdür? Rehin sözleşmesini düzenlettirmek için Nazım Düzenli’ye başvurulması yerinde midir? Baba yadigarı iki dikiş makinasının rehnin kapsamı dışında tutulması ve bunun yerine Alaattine ait dükkanın rehne dahil edilmesi geçerli olur mu? Ticaret sicili memuru, Alaattinin tescil talebini yerine getirmeli midir? Alaattinin işletmesini ikinci kez Vakıfbank’a rehnettirmesi mümkün müdür? Alaattin bazı makinalarını Yalova’daki Veliye satabilir mi? Bu durumda Veli mülkiyet hakkını kazanabilir mi? Buna karşı alacaklı bankanın yapabileceği bir şey var mıdır? İşletmenin sicilden silinmesinin Alaattin ile Vakıfbank arasındaki ilişkiye etkisi var mıdır?