SULANAN ALANLARIN DRENAJI Prof.Dr.Belgin ÇAKMAK

DRENAJIN TANIMI VE YARARLARI Tarımsal alanlarda drenajın amacı, havadar bir kök bölgesi ve tarımsal faaliyetler için yeter derecede kuru bir üst toprak sağlamak için kaynağı ne olursa olsun fazla suyun araziden uzaklaştırılmasıdır. Toprakta su ve hava fazlarının kapladığı boşluklar tamamen su ile dolarsa bitkiler canlılığını kısa sürede kaybederler.

DRENAJIN YARARLARI Toprakların fiziksel özellikleri düzenlenerek, toprakta yeterli bir hava akımı sağlanır. Boşlukların hava ile dolması ile daha çabuk ısınır ve organik maddenin parçalanması hızlanır. Hava ve nem dengesi sağlandığından kök sistemi daha kolay gelişir ve derinleşir. Özellikle ağır bünyeli toprakların işlenmesi kolaylaşır ve toprak işleme araçlarına gereksinilen çeki gücü azalır.

Bitki deseninde ve münavebe sistemlerinde çeşitlilik artar. Birim alan verimliliği artırıldığından arazi kıymeti artar. Islak ve bataklık arazi ıslah edilerek tarımsal üretime açılır. Toprakta tuz birikmesi önlenir. Mevcut yapılar ve tesisler korunur. Toplumun sağlık koşulları iyileştirilir.

DRENAJ SORUNLARI Tarım alanlarında drenaj sorunu, topoğrafya ve toprak koşullarının, yüzey ve yer altı sularının doğal bir boşaltım ağzına ulaşmasını engellediği veya bu ulaşmanın arzu edilen çabuklukta olmadığı durumlarda ortaya çıkar. Suyun yüzeyde birikmesi ile göllenmeler, toprağın yüzeye kadar su ile doyması ile bataklıklar ve ıslak araziler oluşur. Taban suyu arzu edilmeyen sınırlara kadar yükselebilir.

DRENAJ SORUNLARI Yüzey drenajı : Su yüzeyde gölleniyorsa Toprakaltı drenajı : Su toprak altında birikiyorsa

DRENAJ SORUNLARI Tarla içi drenaj sorunları genellikle sulamalar sonucunda ortaya çıkmaktadır. Bu nedenle sulanan alanlarda taban suyu yükselmesi ve bunun sonucunda da bitki kök bölgesi derinliğindeki toprak katmanlarında tuz birikimi meydana gelebilir.

Sulu tarım alanlarındaki drenaj sorununun ortaya çıkmasına neden olan başlıca faktörler şunlardır; Sulama suyunun getirilmesi ve tarlaya uygulanması sırasında ortaya çıkan su kayıpları Artezyenik kuyular Kontrolsüz olarak gereğinden fazla sulama suyunun toprağa verilmesi Toprak altından tarım alanlarına gelen yabancı sular Fazla yağış ve taşkın suları

Yağışlı bölgelerde ve kurak bölgelerde ortaya çıkan drenaj sorunlarının nedenleri birbirinden farklıdır. Yağışlı bölgelerde ortaya çıkan drenaj sorununun başlıca kaynağını fazla yağışların etkisiyle oluşan yüzey akışları ve taban suyu düzeylerinin yükselmesi oluşturmaktadır. Kurak ve yarı kurak bölgelerde drenaj sorunu ise sulamalar ile meydana gelmektedir.

Drenaj sorunu şu gözlemler ile belirlenebilir Tarım alanının çukur yerlerinde uzun süre su göllenmesi Yüzeyde tuz lekelerinin görünmesi Yaprak yanması, kök çürüklüğü ile toprak nemiyle ilgili hastalıkların artması Fazlaca sivrisinek üremesi Suyu seven yabancı otların gelişmesi Ekim ve hasat zamanlarının gecikmesi ve tarım makinalarının yüzeyde derin izler bırakması Toprak yüzeyinde ıslaklıkların görünmesi Toprak içerisinde yeterli hava sağlanmadığından verim azalması görünmesi

DRENAJ ETÜTLERİ Drenaj etütlerinin amacı tarım alanlarında uygun drenaj sistemlerinin planlanması ve projelenmesi için gerekli verileri temin etmektir. Bu verilerin değerlendirilmesi ile drenaj sorununun kapsamı ve ihtiyaç duyulan drenaj sistemi üzerinde bir karara varılır.

DRENAJ ETÜTLERİ Mevcut verilerin toplanması : topoğrafik haritalar, hava fotoğrafları, jeolojik haritalar, tapu kadastro haritaları, toprak haritaları ve su analiz raporları, arazi kullanma haritaları, meteorolojik bilgiler, hidrolojik bilgiler, özel çalışma ve raporlar, mevcut ve yapılmakta olan yapılar. Ön etüt çalışması : toprak etütleri, çıkış yeri ve kapasitesi, sulama kayıtları, taban suyu düzeyi, taşkınlar ve sedimantasyon, artezyenik koşullar, pompaj kuyuları, drenajdan etkilenen tarım işletmeleri, yaklaşık fayda/masraf oranı Ayrıntılı etüt çalışmaları : topoğrafik etütler, çıkış yeri etütleri, toprak etütleri, geçirimsiz tabaka etütleri, toprak geçirgenlik etütleri, tabansuyu etütleri, sulama ve yıkama suyu etütleri, malzeme etütleri

DRENAJ YÖNTEMLERİ Yüzey drenajı yöntemleri Toprakaltı drenajı yöntemleri

Yüzey Drenaj Sistemleri Tesadüfi (random) drenler sistemi Paralel tarla drenleri sistemi Yastık sistemi Paralele açık hendek sistemi Eğime çapraz hendek sistemi Önleyici sistem

Toprakaltı Drenaj Yöntemleri Kapalı borulu drenaj sistemleri : paralel sistem, kaburgalı sistem, çift toplayıcı sistem, tesadüfi sistem, gurup sistemi Mol drenajı