SOMATİK DUYULAR AĞRI VE ISI DUYULARI Uzm. Dr. Mustafa SARIKAYA

GENEL ORGANİZASYON Ağrı ve ısı sistemi özelleşmiş reseptör organlarına sahip değildir. Onun yerine, bu sistem ağrı peptidlerini ve ısıyı algılamak için bağ dokusu, kemik, kas, ve deri boyunca yayılmış olan serbest sinir uçlarını kullanır.

GENEL ORGANİZASYON Ağrı, serbest sinir ucunun hasar görmesinden kaynaklanmasına rağmen, gerçekte, ağrının çoğu hasar gören dokulardan salınan maddelerin bir sonucudur: prostaglandinler, histamin ve substance P. Serbest sinir uçlarında bu maddeler için reseptörler vardır ve doku hasar gördüğü zaman bize bunu haber verirler

Ağrı ve ısı  Ad ve C lifleri ile iletilir. Ağrının iki alt grubu vardır. “Hızlı ağrı” Ad lifleri ile taşınır, Ani bir ağrıdır, daha elinizin yandığını anlamadan kolunuzu aniden refleks olarak çekmenizi sağlayan bu ağrıdır. Keskin, delici ve hızlıdır.

“Yavaş ağrı” C lifleri ile taşınır. C lifleri küçük ve miyelinsizdir (miyelinsiz tek duyu aksonudur), İletim hızları oldukça yavaştır. Yavaş ağrı doku hasar peptidleri aracılığı ile oluşturulur ve sonsuza kadar devam edebilir. Rahatsız edicidir, kıvrandırıcıdır, ve hızlı ağrının yaptığı gibi geri çekme refleksini tetiklemez.

Yavaş ağrının örneği ayak parmağınızı bir sehpaya çarptığınız zaman hissettiklerinizdir. Vuruşun şokunu hissedersiniz (propriosepsiyon ve Pacinian korpuskülleri), ve şunu düşünücek kadar zamanınız olur “Bu gerçekten acıtacak.” Bu çok kısa süre, C lifinin ayak parmağınızdan beyninize kadar iletmesi için gereken süredir. Sinyal yerine ulaştığı zaman, ağrı şiddetlidir ve bir süre devam eder. Bu olay Aa ve C liflerinin nispi iletim hızlarının çok güzel bir örneğidir.

Ağrı Duyusunun İletilmesi

ANTEROLATERAL SİSTEM Anterolateral sistemde medulla spinalisin dışında ve yanında yerleşmiş dorsal kök hücreleri vardır. Bu dorsal kök hücrelerinin biri perifere diğeri medulla spinalise giden iki uzantısı vardır. Dorsal kolumnar sistemde medulla spinalise giden uzantı tek tipti ve bu uzantı myelinli nispeten kalın bir aksondu (alfa-beta)

ANTEROLATERAL SİSTEM Anterolateral sistemde medulla spinalise giden uzantılar iki ayrı tiptir. Bir tanesi delta lifi adını alır. Bu lif 1-5 m m çapındadır (alfa-betaların 6-12 m m olduğunu hatırlayın) ve soğuk duyusunu ve ilk ağrı ya da hızlı ağrı diye tabir edilen iğne batması şeklindeki ağrı duyusunu iletir.

ANTEROLATERAL SİSTEM Delta lifleri bu iki duyuya ek olarak kaba dokunma duyusu diye tanımlayabileceğimiz duyuyu da iletir. Kaba dokunma duyusu dorsal kolumnar sistem tarafından iletilen iki nokta ayırımı duyusundan farklıdır. Kaba dokunma duyusu birşeye dokunduğunuzu hissettiğiniz ama dokunduğunuz şeyin ne olduğunu anlamadığınız zaman hissettiğiniz şeydir.

Hafif dokunma, vibrasyon, basınç, proprioseptif duyular Posterior Kolon: Fasciculus gracilis ve cuneatus Ant. Spinotalamik Traktus Hafif dokunma, vibrasyon, basınç, proprioseptif duyular Kaba dokunma ve basınç,

ANTEROLATERAL SİSTEM Anterollateral sistemdeki medulla spinalise giren ikinci lif C lifi adını alır. C lifi miyelinsizdir (bu yüzden de iletim hızı delta lifinden daha düşüktür) C lifleri sıcak duyusunu ve yavaş ağrı ya da yakıcı ağrı ya da ikinci ağrı diye tanımladığımız ağrıyı iletir.

ANTEROLATERAL SİSTEM İlk ağrı ile ikinci ağrı arasındaki farkı anlamak için sıcak bir sobaya elinizi değdirdiğinizi düşünün. İlk önce vurucu bir ağrı hissedersiniz (delta lifleri C liflerinden daha hızlı iletir) daha sonra ise yakıcı, uzun süren bir ağrı hissedersiniz (C lifleri). Ağrı, ısı ve kaba dokunma duyularının reseptörleri serbest sinir uçlarıdır (alfa-beta liflerinin özelleşmiş reseptörler ile bağlantı kurduğunu hatırlayın).

ANTEROLATERAL SİSTEM Delta ve C liflerinin merkezi uzantıları (medulla spinalise giren uzantıları) alfa-beta liflerinden oldukça farklı davranırlar. Bu aksonlar medulla spinaliste 2 segment yukarı çıktıktan sonra arka boynuzda (kornu posterior) sinaps yaparlar. BURAYA KADAR ÇAPRAZLAŞMA GÖSTERMEZLER.

Lat.Spinotalamik Traktus Ağrı ve ısı duyusu

ANTEROLATERAL SİSTEM Arka boynuzdaki bu hücreler ağrı ve ısı duyusunu alır ve aksonlarını medulla spinalisin karşı bölümündeki lateral funikulusun anterolateral kısmına gönderirler (YANİ BURADA ÇAPRAZLAŞIRLAR). Karşı tarafa geçen aksonlar lateral funikulus içinde talamusa kadar gider ve talamusta sinaps yaparlar. Talamusta sinaps yaptıkları yer ventral posterolateral nükleus (VPL) dur.

ANTEROLATERAL SİSTEM Ventral posterolateral nükleus (VPL) dan kalkan aksonlar da somotosensoryel korteksde (3,1, ve 2. Alanlar) sonlanırlar. Anterolateral sistemin başlangıcı kontrlateral medulla spinalis arka boynuzundaki hücrelerdir. Bu sisteme SPİNOTALAMİK YOL da denir.

Anterolateral sistemin lezyonları, lezyon seviyesinin ALTINDA vücudun KARŞI YARISINDA (KONTRLATERAL) : AĞRI ISI KABA DOKUNMA duyularında eksikle sonuçlanır. Yani anterolateral sistemin üst servikal bölgedeki lezyonu vücudun tüm karşı yarısında ağrı, ısı, ve kaba dokunma duyusunun kaybıyla sonuçlanır.