TUZ TÜKETİMİNİN AZALTILMASI Antalya Halk Sağlığı Müdürlüğü Bulaşıcı Olmayan Hastalıklar ve Programlar Şubesi

TUZ NEDİR? Kimyasal formülü NaCl2 (sodyum klorür) dür. Sofra tuzu; doğrudan tüketiciye sunulan, ince toz haline getirilmiş, iyotla zenginleştirilmiş, rafine edilmiş veya edilmemiş yemeklik tuzlardır. 25-40 mg/kg potasyum iyodat katılması zorunludur. Deniz tuzu Rafine edilmemiş, doğal mineral zenginliğini koruyan tuzdur.   Gıda sanayi tuzu; gıda sanayinde kullanılan yemeklik tuzlardır. İyot eklenmesi zorunlu değildir.

Kalp hastaları için bu miktar ¾ çay kaşığıdır. TUZUN BİLEŞENİ 1 gramında 400 mg Na(sodyum) 600 mg Cl2 (klorür) bulunur. 1 çay kaşığında 5,75 gram tuz “ “ “ 2300 mg Na Güvenli Na ihtiyacı 1500-2400 mg’dır Etiketteki sodyum(sembolü na) miktarı 2,5 ile çarpılarak alınan tuz miktarı saptanabilir. Günlük tuz tüketimi 1 çay kaşığını(5gr) geçmemeli. Kalp hastaları için bu miktar ¾ çay kaşığıdır.

VÜCUDUMUZDA SODYUM (Na): %60’ı hücre dışı sıvı %30-40’ı kemik kristallerinin yüzeyi %10’u plazma(kan), sinir ve kas dokusu

TUZUN VÜCUDUMUZDAKİ İŞLEVLERİ Vücutta elektrik akımını iletir. Sinir-kas çalışmasında elektro-kimyasal uyarıları sinir hücresi boyunca taşıyarak uyarının kasa iletilmesini sağlar. Hücre içi ve dışı sıvıların dengesini sağlar.(sodyum-potasyum dengesi) Sıvı dengesini sağlar.(damarlarda sıvı hareketi) Sodyum karbonhidratın basit yapıtaşı glikozun emiliminde yardımcı olmaktadır.

TUZUN BESİN SAKLAMADAKİ YERİ Antiseptik Besin nemi↓ Bakteri aktivitesi ↓ Besin içindeki suyu çeker Bakteri ve çürümeye yol açan enzim aktivitesi durur. Sebzeler tuzlu suda mayalanma olmaz korur. Ekmeklere kendine has doku verilmesinde (ör: mayalı ekmekler) Bugün besinleri korumak için daha iyi seçenekler var.

ÜLKEMİZDE GÜNDE 18 GRAM TUZ (7200 mg sodyum) TÜKETİLİYOR SAĞLIKLI OLMAK İÇİN GÜNDE EN FAZLA 5 GRAM (1 ÇAY KAŞIĞI) TUZ YETERLİDİR ! ¼ ÇAY KAŞIĞI TUZ İYOT İHTİYACIMIZI KARŞILAMAK İÇİN YETERLİDİR.

GÜNLÜK ALINAN TUZUN KAYNAĞI Doğal Besinler %5 Sofra Tuzu %15 Restaurant Kantin İşlenmiş Gıda Fast-food Ürünler %80

GIDA ENDÜSTİRİSİ YÜKSEK TUZLU ÜRETİLMİŞ BESİNLER Tuzlu Tada Bağımlılık Et Ürünlerinde Su Tutma Özelliği Susama Hissi İçecekler Mineralli Sular ↑ Ağırlık Artışı Talep ↑

AŞIRI TUZ TÜKETİMİNE BAĞLI Hipertansiyon Felç Kardiyovasküler hastalıklar (Kalp yetmezliği, kalp krizi, damar sertliği) Kronik böbrek hastalıkları/yetmezliği Böbrek taşı Osteoporoz Gastrit, Mide Kanseri Pankreas hastalıkları Obezite

Periferik Vasküler Hastalık Felç Retinopati-Körlük Tansiyon 12/8 olmalıdır. Kalp Yetmezliği Proteinüri, Böbrek Yetmezliği Aort Diseksiyonu Periferik Vasküler Hastalık Damar sertliği

HİPERTANSİYON TEDAVİSİ Değişiklik Öneri Sistolik KB Azalma Kilo vermek (10 Kg) BKİ: 18,5-24,9 5-20 mm Hg Hipertansiyon Diyeti (DASH) Sebze-meyve↑ Az yağlı süt ürünleri ↑ Yağ içeriği↓ 8-14 mmHg Tuz kısıtlaması Günde ≤ 6gr tuz 2-8 mmHg Fiziksel Aktivite Günde en az ½ saat yürüyüş (4gün/hft) 4-9 mmHg

Türk Hipertansiyon ve Böbrek Hastalıkları Derneği 2004 TÜRK HİPERTANSİYON PREVALANS ÇALIŞMASI Türk Hipertansiyon ve Böbrek Hastalıkları Derneği 2004

Hipertansiyon Prevalansı Bu çalışmada, Türkiye’de 18 yaş üstü erişkinlerde hipertansiyon prevalansı % 31.8 olarak saptanmıştır. Bu prevalansa göre ülkemizde 15 milyon civarında hipertansif birey olduğu söylenebilir. Hipertansiyon prevalansı kadınlarda erkeklerden anlamlı olarak daha yüksek bulunmuştur.

Hipertansiyonun Farkında Olanlar Ülkemizde mevcut 15 milyon civarında hipertansif bireyin sadece 6 milyonunun hipertansiyonun farkında olduğu söylenebilir.

Hipertansiflerde Diabetes Mellitus Değerlendirme anamneze göre yapılmıştır.

Hipertansiflerde Açlık Kan Şekeri Yüksekliği

2008 SaltTURK Çalışmasına Göre Ülkemizde günlük tuz tüketimi ortalama 18 mg/gün Akdeniz bölgesi günlük tuz tüketimi ile Türkiye ortalamasının üstünde ve 1. sırada Çalışmaya katılan katılımcılardan, hipertansiyon hastalığı saptananların yarısından çoğu (%64’ü) hipertansiyon hastası olduklarının farkında değil.

2008 SaltTURK Çalışmasına Göre Her 100 mEq/gün Sodyum Alımı (~6 gr. Tuz) Kan Basıncında; Sistolik KB 3,5 mmHg Diastolik KB 2,5 mmHg

GÜNLÜK TUZ (SODYUM) ALIMINDASKİ AZALMA Avrupa Bölgesinde Tuz Alımında Azalmanın İskemik Kalp Hastalıklarından ve İnmeden Ölümlerdeki Azalmaya Etkisi GÜNLÜK TUZ (SODYUM) ALIMINDASKİ AZALMA 3 gr/gün 6 gr/gün 9 gr/gün SKB DKB Kan Basıncındaki Ortalama Düşüş (mmHg) 2,5 1,4 5,0 2,8 7,5 4,2 Ölümlere Bağlı Ölümlerde Azalma (%) 12 14 23 25 32 36 İskemik Kalp Hastalıklarına Bağlı Ölümlerde Azalma (%) 9 10 16 19 27 SKB: Sistolik Kan Basıncı (Büyük Tansiyon) DKB: Diastolik Kan Basıncı (Küçük Tansiyon)

Aşırı Tuz Tüketimi ve Böbrek Doğrudan etki Kan Basıncı Tuz Tüketimi (Sodyum ↑ Alımı) Böbrek Hasarı Proteinüri (idrar ile protein atılması) Renal Hemodinami (Böbrek Damarlarında Basınç)

TUZ TÜKETİMİNİ AZALTMAK İÇİN Tadına bakmadan yemeklere tuz atmayın. Besin alırken daima taze ve aşırı tuz içermeyen besin alın: Hazır gıda ↓ Konserve Gıda ↓ İşlenmiş gıda ↓ Tuzlu kuruyemişler ↓ Tuzsuz veya tuzu azaltılmış besin tercih edin. (tuzsuz zeytin, tuzsuz peynir, suyunda tuzu az limonu bol olan turşu vb…) Yemeklerin tatlandırmak için maydanoz, kekik, dereotu, rezene, fesleğen gibi aroma vericileri kullanın.

TUZ TÜKETİMİNİ AZALTMAK İÇİN Ciddi hipertansiyon sorununuz varsa tuzsuz ekmek tüketiniz veya yemekleri tuzsuz tüketiniz. Peynir ve zeytini tuzunu salsın diye tüketmeden bir gün önce suda bekletiniz. Şişe suyu ve maden suları sodyum içerebilir.Etiketine bakın. Tuzdan(sodyumdan) zengin besinlerden kaçının. Besin etiketlerine bakın.

SODYUMUN EN ZENGİN KAYNAKLARI Sofra Tuzu, Kabartma Tuzu Bulyon Küp, Toz Et Tabletleri Soya sosu Sürülebilir Maya Ekstratı Salam, Sosis, Sucuk,Marine Etler Kurutulmuş Domates Peynir Kraker Turşu Tuzlu Kuruyemişler

SODYUMUN DİĞER KAYNAKLARI Hazır çorba, hazır köfte, hazır meze Hazır pilav/makarna harcı Raf ürünleri (kraker, bisküvi, cips, kek, çikolata vb…) Sucuk, salam, sosis, pastırma Konserve ürünler (salça, bezelye, sebze...) Tuzlu kuruyemişler (fıstık, leblebi vb…) Tütsülenmiş ürünler Salamura ürünler (Peynir, zeytin, turşu, yaprak vb) Soslar (ketçap, soya sosu, hardal, mayonez…)

BESİN ETİKETLERİNE BAKIN ÇABUK ÇORBA Toz Çorba Karışımı İÇİNDEKİLER Domates tozu, patates nişaştası, şeker, bitkisel yağ, tuz, fesleğen, kekik, maydonoz, biber ekstratı, tatlı kırmızı biber tozu, sirke tozu, aroma arttırıcılar (E621 mono sodyum glutamat), asitlik düzenleyici (sitrik asit E330) HAZIR GIDALAR TANSİYONUNUZU ARTTIRABİLİR.

BESİN ETİKETLERİNE BAKIN İÇİNDEKİLER: %75 sütlü çikolata %25 karamel Süt tozu Sorbitol Fruktoz şurubu Şeker İnvertaz enzımı Emülgator Tuz Sodyum hidrojen karbonat Aromalar

Lor Peyniri (2 yemek kaşığı) 122 mg Süt Tozu (30 gram) 165 mg Bazı Porsiyonlarının Sodyum İçerikleri Süt ve Süt Ürünleri Lor Peyniri (2 yemek kaşığı) 122 mg Süt Tozu (30 gram) 165 mg Kaşar Peyniri(1 kibrit kutusu) 213 mg Otlu Peynir (1 kibrit kutusu) 240 mg Tereyağı (4 tatlı kaşığı dolusu) 248 mg Margarin (4 tatlı kaşığı dolusu) 283 mg Beyaz Peynir (1 kibrit kutusu) 290 mg Eritme Peyniri(1 kibrit kutusu) 330 mg Rokfor Peyniri(1 kibrit kutusu) 480 mg Günlük sodyum (Na) ihtiyacı 1500-2400 mg

Bazı porsiyonlarının Sodyum İçerikleri Ekmek ve ekmek yerine geçenler Beyaz Ekmek (çeyrek=37,5 gram) 219 mg Sade Mısır Gevreği (1 küçük kase) 375 mg Mısır Ekmeği (25 gram/1 dilim) 133 mg Kepekli Ekmek (25 gram/1 dilim) 116 mg Simit (1 tam) 345 mg Kraker (15 adet=100 gr) 1715 mg Sade Kraker (10 adet) 67 mg Bisküvi (75 gram) 189 mg Yufka (1 tam) 1150 mg Günlük sodyum (Na) ihtiyacı 1500-2400 mg

218 mg 39 mg 27 mg 12 mg 7 mg 6 mg 4 mg 2 mg 100 gramdaki Sodyum İçerikleri Sebze, meyve ve kurubaklagiller Domates suyu 218 mg Enginar 39 mg Taze Bakla 27 mg Karnıbahar 12 mg Salatalık 7 mg Domates 6 mg Kivi ve marul 4 mg Armut-patlıcan-erik-yeşil fasulye 2 mg Kuru fasulye-nohut-mercimek Günlük sodyum (Na) ihtiyacı 1500-2400 mg

633 mg 83 mg 228 mg 315 mg 194 mg 226 mg 233 mg 443 mg Bazı Besinlerin Sodyum İçerikleri Sebze, meyve ve kurubaklagiller Ton Balığı Konservesi (80 gram) 633 mg Tavuk yumurtası (1 adet) 83 mg Sosis (1 adet piknik boy-18 gram) 228 mg Sucuk (5-6 ince dilim-30 gram) 315 mg Jambon (1 dilim) 194 mg Salam (1 dilim) 226 mg Zeytin (5-6 adet=15 gram) 233 mg Marine Et (20 gr) 443 mg Günlük sodyum (Na) ihtiyacı 1500-2400 mg

Bazı Besinlerin Sodyum İçerikleri Sebze, meyve ve kurubaklagiller Kabartma Tozu (5 gram) 581 mg Et Suyu Tableti (1 adet-12 gram) 2880 mg Hazır Çorba (1 paket-80 gram) 4288 mg Tuzlu Patlamış mısır (1 orta boy kase-10 gram) 194 mg Cips (1 orta paket) 1000 mg Kurutulmuş Domates (20 gram) 420 mg Sürülebilir Maya Ekstratı(1 çay kaşığı) 216 mg Soya Sosu (1 çay kaşığı) 335 mg Salatalık Turşu (1 orta boy) 162 mg Bir Hazır Kek Örneği (1 adet-40 gram) 144 mg Günlük sodyum (Na) ihtiyacı 1500-2400 mg

TEŞEKKÜRLER