İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK EDEBİYATI (DESTANLAR DÖNEMİ) Törene sıkı sarıl oğul kökünden kopma! Soyundan başkasına inanma hiç unutma!

Din törenlerinde doğmuş, din dışı törenlerde gelişmiştir. SÖZLÜ TÜRK EDEBİYATI (DESTANLAR DÖNEMİ) Din törenlerinde doğmuş, din dışı törenlerde gelişmiştir. Şiir söyleyen kişilere “ozan, kam, baksı, şaman” denilir. Bu dönemde “sav, sagu, koşuk, destan” nazım şekilleri görülür. Şiirde “yarım uyak, hece ölçüsü, dörtlükler” kullanılmış. Yalın bir dil kullanılmıştır, dil yabancı etkilerden uzaktır. Kutsal sayılan “Yak” adlı öküzün senede bir kere sürek avıyla avlanması törenine “SIĞIR ŞÖLENİ” denir. Kutsal sayılan hayvanların kurban edildiği törenlere “ŞÖLEN” denir. Ölen bir kahramanın ardından düzenlenen yas törenlerine “YUĞ” denir. Ö n e m l i Ö z e l l i k l e r i

İSLAMİYET ÖNCESİ NAZIM ŞEKİLLERİ KOŞUK: Dörtlüklerle söylenen nazım şekilleridir. Yiğitlik, aşk, tabiat gibi konular işlenir. Hece ölçüsü ve dörtlükler halinde söylenir. Kopuz eşliğinde söylenir. İlk koşuk örneklerine “Divan-ı Lügat-it Türk” te rastlanır. Halk edebiyatında “Koşma” Divan edebiyatında “Gazel”in karşılığıdır. ÖRNEK: Türlük çeçek yarıldı Rengarenk çiçekler açıldı Barçın yadım kerildi İpek yaygılar serildi Uçmakyeri körüldi Cennet yeri görüldü Tumluk yana kelgüsüz Soğuklar artık gelmez

SAGU: “Yuğ” adı verilen ölüm törenlerinde devlet büyükleri- nin ya da kahramanların ölümü üzerine duyulan acı- yı dile getirmek için söylenen şiirler. Halk edebiyatında “Ağıt”, Divan edebiyatında “Mer- siye” denir. ÖRNEK: Ulaşıp eren börleyü Yiğitler kurt gibi uluyor Yırtıp yaka urlayu Çığlıklara yaka yırtıyor Sıkrıp üni yırlayu Islıkla çağrışıyor Sıgtap közi örtülür Gözler yaşla örtülür.

SAV: DESTAN: Kısa ve özlü sözlerdir. Türk edebiyatının ilk atasözleridir. ÖRNEKLER: Kişi alası içtin, yılkı alası taştın. Yir basruku tag, budun basruku beg DESTAN: Bir ulusun yaşayışını yakından ilgilendiren savaş, göç, kıtlık gibi olayları yiğitlik ve olağanüstülükle anlatan manzum öyküler. Oluşumlarına göre 2 ye ayrılır.

TÜRK EDEBİYATI DOĞAL DESTANLARI SAKA DESTANLARI: 1- ALP ER TUNGA DESTANI: Alp Er Tunga’nın İran’la yaptığı savaşlar anlatılır 2- ŞU DESTANI: Büyük İskender ve Şu arasındaki savaş anlatılır. HUN DESTANI: OĞUZ KAĞAN DESTANI: Oğuz Kağan’ın (Mete) kahramanlıkları ve Orta Asya Türk birliğini kurması anlatılır. GÖK-TÜRK DESTANLARI: 1- BOZKURT DESTANI: Türklerin dişi bir kurttan türemeleri anlatılır. 2- ERGENEKON DESTANI: Gök-Türk’lerin Ergenekon’ a gelişleri, burada çoğalmaları ve demir dağı eriterek buradan çıkmaları anlatılır. Finlilerin “Kalevala” destanına çok benzer. UYGUR DESTANLARI: 1- TÜREYİŞ DESTANI: Uygur hükümdarının kızlarını kutsal sayılan “Kurt”la evlendirmesini ve Türklerin çoğalmasını anlatır. 2- GÖÇ DESTANI: Türklerin, Kutsal Taşı Çinlilere vermesi üzerine yaşanan kıtlık ve bu nedenle yapılan göç anlatılır.

DÜNYA EDEBİYATI DOĞAL DESTANLARI ÜLKE ESERİN ADI KONUSU YUNAN FARS (İRAN) FİN SÜMER İNGİLİZ HİNT İSPANYOL FRANSIZ ALMAN JAPON RUS İLİYADA ve ODYSSEİA ŞEHNAME KALEVALA GILGAMIŞ BOEWULF MAHABARATA CİD CHANSON de ROLAND NİBULENGEN ŞİNTO İGOR TRUVA FİLMİ İran-Turan mücadelelerini,Rüstem’in yiğit- Liklerini, İskender’in İran’ı fethi anlatılır. Doğaya karşı savaşan Finlilerin erdemlerini bilgeliklerini anlatır. -------------------------------- Yiğit Boewulf ve arkadaşlarının bir cana- varla mücadelesi anlatılır. Kaurava’nın Pandallarla yaptığı savaşı, Krişna ve Arcuna’nın kahramanlıklarını an. Ulusal kahramanları Rodrigo’nun 11.yy.da Araplarla mücadelesi anlatılır. Charlemagne döneminde Müslümanlarla yapılan savaşları anlatır. 5.yy’da yapılan Hun-Alman savaşlarını anlatır. --------------------------------- 12.yy’da Kıpçak’larla Rusların yaptığı savaş- ları anlatır.

TÜRK EDEBİYATI YAPMA DESTANLARI ESERİN YAZARI ESERİN ADI NAZIM HİKMET FAZIL HÜSNÜ DAĞLARCA MEHMET AKİF ERSOY GÜLTEN AKIN ATİLLA İLHAN KUVAYİ MİLLİYE ÜÇ ŞEHİTLER ÇANAKKALE ŞEHİTLERİNE MARAŞ’IN VE ÖKKEŞ’İN DESTANI CABBAROĞLU MEHMET

DÜNYA EDEBİYATI YAPMA DESTANLARI YAZARI ADI ÜLKE KONU Aeneis’in Roma’yı kurmasını anlatır. Hıristiyan-Müslüman savaşını anlatır. I.Haçlı seferinde Kudüs’ün alınışını anlatır. Adem ve Havva’nın yeryüzüne iniş- lerini anlatır. Öteki dünyada Dante’nin yaptığı 7 Günlük seyahat anlatılır. VİRGİLİUS ARİSTO TASSO MİLTON DANTE ANEİS ÇILGIN ORLANDO KURTARILMIŞ KUDÜS KAYBOLMUŞ CENNET İLAHİ KOMEDYA LATİN İTALYAN İNGİLİZ

GÖK-TÜRK YAZITLARI Türk adının, Türk milletinin isminin geçtiği ilk Türkçe metin. İlk Türk tarihi. Taşlar üzerine kazınmış tarih. Türk devlet adamlarının millete hesap vermesi, milletle hesaplaşması. Türk nizamının, Türk töresinin, Türk medeniyetinin, yüksek Türk kül- türünün büyük vesikası. Türk edebiyatının ilk şaheseri, Türk hitabet san’atının erişilmez şaheseri. Hükümdarane eda ve ihtişamlı hitap tarzı. Yalın ve keskin üslup. Türk yazı dilinin ilk fakat muhteşem örneği. Dil yabancı etkilerden uzaktır. Aliterasyon sanatı görülür. Cüveyni “Tarih-i Cihan Kuşa” adlı eserinde ilk defa bu eserlerden bahsetmiş Bilim dünyasına ilk kez İsveçli subay “Strahlenberg” tanıtmış. ilk kez Danimarkalı bilgin “Thomsen” okumuştur. Bu anıtların yazarı “Yuluğ Tiğin” dir. Yazıtlar Göktürk lehçesiyle yazılmıştır. 38 harften oluşur ( 4’ü sesli, 26’sı sessiz, 8’i bitişik)

Bu Yazıtların En Önemlileri Şunlardır: TONYUKUK ANITI: Göktürklerin dört kağanına vezirlik eden “Bilge Tonyukuk” tarafından kendi adına yazdırılmıştır. KÜLTİGİN ANITI: Bilge Kağan tarafından ölen kardeşi Kül Tigin adına diktirilmiştir. Yolug Tigin tarafından Bilge Kağan ağzından yazılmıştır. BİLGE KAĞAN ANITI: Bilge Kağan kendi adına bu anıtı yaptırmıştır. Yolug Tigin yazmıştır. Bu anıtlarda: Bilge Tonyukuk’un yaşamöyküsü, Türklerin bilgili devlet adamlarının yönetiminde önceleri mutlu yaşadıkları, daha sonra gelen kağanlar zamanında “töre”nin bozul- duğu, milletin kötü durumlara itilerek açlık ve acılara sürüklendiği, Çin egemenliği altına girdiği, İlteriş Kağan önderliğinde bağımsızlıklarını kazandıkları, Çinlilerin Türklere oynadığı oyunlar hakkında bilgiler verilir.

YAZILI EDEBİYAT DÖNEMİ Dönemin ürünleri Gök-Türkçe ve Uygurca ile verilmiş. Hem halk dili hem de sanatlı söylev dili kullanılmış. Hem dini hem dindışı ürünler verilmiş. Bazı savlar ve destanlar yazıya geçirilmiş. Uygurca yazılan eserlerde yabancı etkiler görülür. Dönemin en önemli ürünü “Orhun Yazıtları”dır. Ö n e m l i Ö z e l l i k l e r i

UYGUR METİNLERİ Uygurların başkenti Turfan şehrinde yapılan kazılar sonucu ele geçen, deriler üzerine yazılmış dini metinlerdir. Uygur Lehçesi’yle yazılmışlardır.( 3’ü sesli, 11’i sessiz 14 harften oluşur.) Çok sayıda olan bu metinlerin en önemlisi “Altun Yaruk Hikayesi”dir. Bu metinde “Mani” dinine ait dualar, efsaneler, ilahiler vardır. Budizmin kutsal kitabıdır.

Murat GÜDER Tuncay BULUT Süleyman YİĞİT HAZIRLAYANLAR Murat GÜDER Tuncay BULUT Süleyman YİĞİT BAZEN SESİNİ DUYURABİLMEN İÇİN SUSMAN GEREKİR