/ 34 1 Doç. Dr. Zekeriya Aktürk, Eylül 2009 Aile Hekimliğinde Koruyucu Hekimlik Uygulamaları Periyodik Sağlık Muayeneleri

/ 34 2 Birinci basamak hekimleri ne yapar? Sağlık Bakımı Sağlığı iyileştirme Riskten koruma Risk azaltma Erken tanı Komplikasyon azaltma Bireysel Koruyucu Hekimlik! Birincil Korunma İkincil Korunma Üçüncül Korunma

/ 34 3 Nelerden Koruyacağız?

/ 34 4 Hastalıkların Nedenleri (%)

/ 34 5 Sigorta şirketi: “Düzenli sağlık kontrolünden geçen kişilerde mortalite düşüyor!” CHECK-UP (1921) PERİYODİK MUAYENE geldi. (1970) Bazı hastalıklar başta yeterli bulgu vermiyor, tanı alacak duruma gelince ise tedaviye yeterli süre kalmıyordu: check-up bitti yaş, maruziyet, cinsiyet, kişisel risk gibi kavramlar ile değişen

/ 34 6 Tanım Danışmanlık, fizik muayene, aşılama, laboratuar tetkikleri gibi bir dizi standart işlem kullanılarak sağlıklı gözüken insanların belli aralıklarla değerlendirilmelerine Periyodik Sağlık Muayenesi denir.

/ 34 7 Tarihçe ÇinÇıplak ayaklı hekimler Osmanlı Fatih vakfiyesi 1800Amerika 1922Yıllık check-up II.Dünya S.Tedavi edici hizmetler 1970-Çağdaş PSM kriterleri Ülkemizde Check-up (altın check-up, gümüş check up Esnaf muayeneleri Okul taramaları

/ 34 8 İşe Yarıyor mu? ABD’de İnme mortalitesi 1972’den beri %50 azalmıştır –Hipertansiyonun erken tanısı ve etkin tedavisi Serviks kanseri mortalitesi %80 azalmıştır Neonatal tarama –Zihinsel engellilikte azalma Fenilketonüri taraması Doğumsal hipotiroidi National Center for Health Statistics.

/ 34 9 Aşılama ve Polio Türkiye’de Polio eradikasyon çalışmaları 1989’da başladı. Her yıl 6.5 milyon çocuk aşılanıyor Son vaka 1998’de görüldü Sağlık Bakanlığı, Polio morbidite ve mortalite hızları.

/ Günlük Pratiği Düşünelim 30 yaşında bir kadın size check-up amacıyla başvuruyor. Herhangi bir hastalık öyküsü yok ama meme kanserinden endişe ediyor. –Meme muayenesi yapmalı mısınız? –Kendi kendine meme muayenesi yapmasını öğretmeli misiniz? –Mamografi istemeli misiniz? Nasıl karar verirsiniz?

/ Hastalığın yaygınlığı (prevalansı) yüksek olmalı Prevalansı çok düşük olan hastalıklara yönelik PSM anlamlı değil. - Osteogenezis imperfekta insidansı: 1/10 bin/yıl Etkili Tarama Kriterleri Medline Plus. Medical Encyclopedia. Osteogenesis imperfecta.

/ Tahmin ettirici risk faktörleri veya testler olmalı Testin güvenilirliği ve maliyeti bilinmeli - CRP: Ucuz ama özgül (spesifik) değil - EKO: Duyarlı (sensitif) ve özgül ama pahalı Etkili Tarama Kriterleri

/ İnsidans Prevalans Morbidite Mortalite Hangi Tarama Testi ? Sensitivite (Duyarlık) Spesifite (Özgüllük) PPV (Pozitif Tahmin) NPV (Negatif Tahmin)

/ Hasta (Prevalans) Sağlıklı Spesifite (Özgüllük) Sensitivite (Duyarlık) PPVNPV (+) Test(-) Test Temel Parametreler Toplum-100 kişi

/ Nüfus = 100,000 Sensitivite = % 90 Spesifite = % 90 Kanser Prevalansı = % 1 Kanser Var Yok Positif test 900 9,900 Negatif test ,100 PPV = % 8.3 Kanser Prevalansı = % 0.1 Kanser Var Yok Positif test 90 9,990 Negatif test ,910 PPV = % 0.9 PPV’nin Prevalansla İlişkisi

/ Hastalığın morbidite ve mortalitesi yüksek olmalı Hastalığın türü dışında morbidite ve mortaliteye etki eden faktörler: Etkili Tarama Kriterleri - Yaş - Cins - Irk - Coğrafi konum - Yaşam tarzı (kültür)

/ 34 17

/ ay - Perinatal nedenler - Konjenital anomaliler 2-6 yaş - Motorlu araç dışındaki kazalar - Motorlu araç kazaları 7-12 yaş - Motorlu araç dışındaki kazalar - Motorlu araç kazaları Yaş Gruplarına Göre Mortalite

/ yaş - Motorlu araç kazaları - Cinayet yaş - Motorlu araç kazaları - Cinayet yaş - Kalp hastalıkları - Akciğer kanseri 65 yaş ve üzeri - Kalp hastalıkları - Serebrovasküler hastalıklar

/ Kabul edilebilir bir tedavi olmalı Tedavi edilemeyecek hastalıkları taramanın bir anlamı yok - Akciğer kanseri 5.Şikayetlerin olmadığı bir “erken dönem” olmalı - AIDS - Sifilis - Serviks kanseri - Meme kanseri Etkili Tarama Kriterleri

/ Hastalıkların Doğal Seyri    1   2   3  4 1.Biyolojik başlangıç 2.Erken tanı mümkün 3.Klinik tanı 4.Sonuç

/ yıl Başlangıç Belirtiler ÖLÜM 2 yıl 1 yıl6 ay Agresif bir kanser türü Aynı kanserin daha az agresif bir türü” Yılda bir yapılan tarama testi

/ Meme Kanseri Örneği Kadınlar için önemli bir hastalıktır –Kadınlarda en fazla görülen kanser. Türkiye’de yılda 30 bin vaka. Belirtiler oluşmadan saptanabilir –Kendi kendine muayene, fizik muayene, Mamografi Tedavisi mümkün –Cerrahi, Kemoterapi, Radyoterapi Tedavinin değeri verdiği rahatsızlıktan fazladır

/ Periyodik Muayene Zararlı Olabilir mi? Asemptomatik Birey Tarama Test normal Gerçek negatif Rahatlatma Yalancı negatif Tanıda gecikme Test anormal Gerçek pozitif Tedavi Yalancı pozitif Anksiyete Bir testin ortalama hata olasılığı: %5 Ian R. McWhinney. A Textbook of Family Medicine. Oxford University Press, USA 1997.

/ Akciğer hastalıklarını taramak için akciğer grafisi, --İdrar yolu hastalıklarının taranması için idrar tahlili, --Kalp hastalıklarının taranması için EKG, --Esnaflarda tuberküloz taraması için mikrofilm, --Prostat kanseri taraması için PSA bakılması, --Meme kanseri için kendi kendine muayene, --Kan hastalıklarının taranması için tam kan sayımı, --Sağlıklı gençlere gripten korunmak için grip aşısı Yapılan Checkup Hataları

/ PSM Nasıl Yapılır? Bireyler sağlıklı oldukları halde belli aralıklarla randevu verilerek kontrole çağrılırlar Bireysel PSM kriterlerine göre hizmet verilir - Danışmanlık- Aşı - Ev ziyareti- Muayene - Proflaksi- Test (tarama)

/ Ülkemiz için öneriler var mı?

/ Sağlık Bakanlığı TTR

/ Yapılmaması Önerilenler 1.Asemptomatik kişilerde pankreas kanseri taraması 2.Asemptomatik kişilerde mesane kanseri taraması 3.Asemptomatik kişilerde periferik arter hastalığı taraması 4.Asemptomatik kişilerde akciğer kanseri taraması 5.Asemptomatik kişilerde tiroid kanseri taraması 6.Asemptomatik kişilerde tip 1 diabet için immun marker taraması PSM Önerileri

/ Asemptomatik kişilerde genital HSV taraması 8.Asemptomatik kişilerde rutin EKG taraması 9.Asemptomatik erkeklerde rutin tam idrar tetkiki yapılması 10.Diyabetikler ve evsiz kadınlar dışında rutin tam idrar incelemesi 11.Altmış yaş altı ve yenidoğan dönemi dışında rutin tiroid fonksiyon testleri 12.Risk altında olmayan kadınlarda over kanseri taraması PSM Önerileri

/ Özet Aşağıdakilerden hangisi periyodik sağlık muayenesi unsurlarından değildir? a)Danışmanlık verilmesi b)Aşılama çalışmaları c)Muayene d)Hastalığın tedavisi e)Ev ziyaretleri

/ Soru 2 PSM önerileri belirlenirken aşağıdaki- lerden hangisi dikkate alınmaz? a)Taranacak hastalığın semtomsuz bir dönemi olmalıdır b)Hastalığın kabul edilebilir bir tedavisi olmalıdır c)Hastalığın morbidite ve mortalitesi düşük olmalıdır d)Hastalığın toplumdaki prevalansı yüksek olmalıdır e)Hastalığı tahmin ettirici risk faktörleri veya erken tanı testleri olmalıdır

/ Soru 3 Aşağıdakilerden hangisinin PSM kapsamında uygulanması doğrudur? a)Kalp hastalıklarının taranması için EKG çekilmesi b)Kan hastalıklarının taranması için tam kan sayımı c)Tarama amacıyla akciğer grafisi çekilmesi d)Çocuklarda her başvuruda kilo ve boy ölçülmesi e)Sağlıklı her bireye yılda bir kez checkup yapılması

/ Doç. Dr. Zekeriya Aktürk Atatürk Üniversitesi Tıp Fakültesi Aile Hekimliği AD