Tıbbın Kökeni ve Tıp Öncülü Uygulamalar Prof. Dr. Tamer Akça

TIP GELİŞİMİNİN ARA DÖNEMLERİ

İçgüdüsel Tıp Ampirik Tıp Kutsal Görünümlü Tıp (Büyüsel Tıp) Tapınak Tıbbı Felsefi Tıp Bilimsel Tıp

İçgüdüsel Tıp ‘Homeostasis’ hayat dengesini bozan iç ve dış etkenlere karşı düzeltici tepkiler ‘Vis Medicatrix Naturae’ tabiatın iyileştirici gücü

İçgüdüsel Tıp Hayat Dengesi = otomatik regülasyon mekanizması + çevreye yönelik bireysel davranışlar (acıktıkça besin almak)

İçgüdüsel Tıp ot yiyen memeliler; doğurduktan sonra çıkardıkları plasentayı iştahla yemeleri (süt salgılamayı artıran mükemmel bir hormon tedavisi) leylekler; gagaları ile kloakalarını boşaltmaları (dışkı reflekslerini uyarmaları için lavman) karnı ağrıyan köpek ve kediler; ot yemeleri su aygırları; varisli toplardamarlarını kanatarak ‘hacamat’ yapmaları

İçgüdüsel Tıp kanayan bölgenin parmakla sıkıca kompresyonu yılan sokmasında yaranın emilmesi, yalanması kırıklarda en az ağrı duyulan pozisyonun alınması

Ampirik Tıp sınama-yanılma yolu bilgi birikimi nesilden-nesile aktarım deneyici tıp-ampirik tıp

Ampirik Tıp çağlar boyunca bitkilerle diğer maddelerin tedavi edici etkileri öğrenilmiş ve birçok cerrahi teknikler geliştirilerek başarı ile uygulanmıştır

Ampirik Tıp insan, hastalık ve iyileştirme konularında sayısız varsayımlar önerir bu önerilerini, evren ve varlık hakkındaki varsayımları ile birleştirir. böylece ampirik tıp bir yandan gelişirken bir yandan da hastalık kuramları ve tedavi kuramları ile dinin, felsefenin ve bilimin etkisi altında kalarak değişimler gösterir

Ampirik Tıp tıbbın etkinliğinin profesyonel biçimde yürütülmesinde ilk iş bölümü; cinsiyet farkı nedeniyle İlk hekimler; anneler ve kıdemli anneler (kocakarılar) ‘Kocakarı ilaçları’, kocakarı yöntemleri, tıbbi ebelikle birlikte halk hekimliği içinde ampirik tıbbın uzantısıdır

Kutsal Görünümlü Tıp (Büyüsel Tıp) The Socerer of Trois Frere, France Kutsal Görünümlü Tıp (Büyüsel Tıp) büyücü; kabilenin arzularını, özlemlerini doğa güçlerini etkilemek suretiyle gerçekleştirmeye çalışan bir meslek adamı

Kutsal Görünümlü Tıp (Büyüsel Tıp) bir takım anlamlı davranışlar söz ve ezgiler danslar doğa güçlerine sunduğu armağanlar (toplumun arzu ve özlemleri) büyü kendi kendine bir varlık felsefesi ve mantığa sahiptir tüm topluluğun inancını temsil eder insan toplumlarının ilkel döneminde büyücü, askeri-dini şef ve aynı zamanda kabile başkanıydı.

Kutsal Görünümlü Tıp (Büyüsel Tıp) aynı zamanda ‘bilgin’ (yalnız mistik bilgiler değil) zaman içinde edindiği ampirik gözlem ve deneylerin ürünü olan bilgiler kurumun yapısına karışarak onun gücünü ve yararını artırır (tıbbi aktivite) bazı ampirik tıp bilgileri, ilaçlar ve müdahaleler mistik ritüeller içinde toplumun hizmetine sunularak değerlendirilmiş ve bu bilgiler kuşaktan kuşağa aktarılmıştır (halk tıbbı, folklorik tıp)

Kutsal Görünümlü Tıp (Büyüsel Tıp) trepenasyon herhangi bir korku ve dehşet neticesi çıldıran insanın kafasında cin, şeytan, fena ruh gibi hastalık amilleri saklanmıştır

Kutsal Görünümlü Tıp (Büyüsel Tıp) sirkümsizyon (sünnet) hijyen kişinin toplum içinde sosyal prestij kazanma cinsel hayata hazırlanma üreme bereket tanrılarına (acıya dayanma denemesiyle topluma kabul törenlerinden biri) veya cinselliği baskılayıp, üretimi artırmak (seks yapıp yorulma, tarlada daha fazla çalış)

Tapınak Tıbbı çok tanrılı dinler; büyünün etkisinden kurtularak bir varlık felsefesine (kozmogoni) sahip bir ahlak sistemi rahip sınıfı tapınaklarda bütün kutsal bilgilerle birlikte tıbbi bilgileri de korudular çok tanrılı dönemde tapınaklarda bazı tanrılar hastalık iyileştirici olarak tanındılar eski Mısır; İmhotep, mezopotamya; Ba ve Asu, eski Yunan; Eskülap

Felsefi Tıp filozofların dünyaya bakış açıları ve onu açıklama yöntemleri kimi zaman tıpta da yer buldu daha önceleri doğaya, yaşama ve insana olan bakış geleneklerin, pagan dinlerin, mitolojinin getirdiği açıklamalara dayalı idi bu durum insanların yaşam, bilgi ve inançları için yeterli oluyordu

Felsefi Tıp ancak evren, dünya ve insan hakkındaki hazır bilgiler yetmez hale geldiğinde insanlar bu bilgi ve kavramların doğruluğunu şüphe ile karşılanmaya başlandı ortaya çıkan karmaşık ve güvenilmez durumda kendi akıllarını kullanmak gereğini hissedildi insanın kendi düşünme olanaklarını kullanarak sorunların yanıtlarını bulması ve gerçek bilgiye ulaşılması (felsefe) diğer tüm alanlarla birlikte, tıbbı da etkilemeye başladı.

Bilimsel Tıp keşfedilen ya da icat edilen tıbbi bilgiler yüzyıllarca biriktirilerek geniş bir tıp hazinesi oluşturdu çağımızda kendisinden yararlandığımız tıp, yüzlerce yıllık tıp etkinliğinden sonra bilimsel metodoloji ile elde edilmiş bilgi ve teknikler bütünüdür

Teoriler

insanların tıbbi arayışları içerisinde tarih boyunca çok çeşitli örneklerden söz etmek mümkündür bugün için anlamsız karşılanabilecek bazı uygulamalar, zamanında önemli bir tıbbi araç olarak görülmüştür

Sinyatür Teorisi insanlarla bitki ve madenler arasında bir ilişki vardır(analoji) renk, biçim, koku, sıcaklık, nem gibi özelliklerinden yola çıkılarak doğadaki her tıbbi bitki ve maden sahip olduğu iyileştirici özellikleri sembolize eden bir işaret taşır: Ceviz: Beyine benzer; akıl hastalıklarında İncir: Beyaz süt içerir; süt salgılanmasını artırıcı Sarı sütlü bitkiler; sarılıkta Bambu: Boğumludur; omurga hastalıklarında…

Sinyatür Teorisi bu teorinin tesadüfen de olsa tutan yönleri var çiğdem soğanı; gutlu hastanın şiş-kızarık başparmağına benzer; içinde kolişin var aksöğüt kabuğu; nemli su kenarında yetişir ve soğuğa dayanıklı; soğuk algınlığı ve romatizmada; içinde salisilât var

Animizm her şeyde ruh ve canlılık arar ilkel insan, insan ruhuna benzer biçimde bir ruhun diğer nesnelerde de bulunduğunu tasarlamış ruhları çağırmak ya da kovalamak için yöntemler geliştirmiş, dualar, adaklar kullanarak bu işi gerçekleştirmeye çalışmış

Fetişizm batı afrika’da yerlileri, yapılmış bazı nesneleri kutsal sayarlar ‘feitiçio’ (Latince ‘üretilmiş’ anlamına gelen ‘factitius’ sözcüğünden türetilerek); kesilmiş küçük taş parçaları, kabuklar ve tılsım amacıyla kullanılan diğer nesneler

Fetişizm fetişe karşı saygı duyguları fetiş bir büyücü hekim tarafından alınır ya da verilir fetiş, kişiyi her bakımdan korur nesne, bu işi, ona aktarılmış olan ruhsal bir güçle yapar fetiş nesneleri ilaç olarak kabul edilir yalnızca hastalığın değil her türlü kötülüğün tedavisi anlamına gelir

okuma önerisi Eskiçağ’da Tıp Ümit Serdaroğlu, Eskiçağ Bilimleri Enstitüsü Yayınları Ortaçağ İslam Tıbbı