7. Bölüm NÜFUS ARTIŞI

Dünya Nüfusu Radelet de Şekil 7-1: Dünya nüfusu 1500 yılına kadar çok yavaş arttı ve yarım milyarın altında. 1804 te 1 milyar, 1927 de 2 milyar, 1960 ta 3 milyar, 1974 te 4 mil, 1987 de 5 mil, 1999 da 6 milyar. Her bir milyara daha az zamanda ulaşıyoruz. Böyle devam edecek mi? Ederse ne olur? Malthus (1766-1834) gelir arttıkça nüfusun geometrik olarak artacağını, ama yiyecek miktarı aritmetik arttığından nüfusu kontrol etmenin tek yolunun savaş, salgın hastalıklar ve felaketler olacağını söylemiş. İnsanların nüfus artışlarını kendileri kontrol etmeyeceklerini savunmuş. Malthus un hesap etmediği şey tarımda teknoloji ve verimliliğin artması.

Dünya Nüfusu 1973 te Dünya Bankası başkanı Robert Mc Namara: “Azgelişmiş dünyanın ekonomik ve sosyal kalkınmasının önündeki en büyük tek engel dörtnala giden nüfus artış hızıdır.” Niye bu kadar karamsar? Solow (1956) a göre hızlı nüfus artışı mevcut sermayenin daha çok kişiye dağılması ve kişi başına gelirin azalmasına neden olur. Eğer nüfus artış hızı ekonomide toplam üretimin (gelir) artış hızından fazlaysa kişi başına gelir düşer.

Dünya Nüfusu Son yıllarda Dünya Bankası, Birleşmiş Milletler ve diğerleri bu alarmist söylemi yumuşattılar. 1995-2005 DB başkanı James Wolfensohn “Bugün Banka ve ortak ülkeler kadınların sağlığını geliştirme ve çiftlerin ailelerini planlaması için yeni yaklaşımlar kullanıyor” Nüfus artışı daha çok azgelişmiş ülkelerde: 2000 de dünya nüfusunun %80 i gelişmekte olan ülkelerde ve sadece %20 si gelişmiş ülkelerde yaşıyor ve şu anki hızlarla bu oranlar gelişmiş ülkeler aleyhine daha da büyüyor.

Dünya Nüfusu Avrupa nın 2003 te %12 olan payı 2050 de %7 olacak. Bu endişe yaratıyor. Afrika Ortadoğu ve Güney Asya en hızlı büyüyen bölgeler.

Demografik Geçiş Süreci Her ülke, ortak bazı demografik safhalardan geçiyor. Doğal nüfus artışı = Ham doğum oranı – ham ölüm oranı Toplam nüfus artışı: bütün dünya için doğal nüfus artışına eşit, fakat her ülke için doğal nüfus artışı eksi net göç. Ham doğum (ölüm) oranı: 1000 kişi başına bir yılda canlı doğum (ölüm) sayısı.

Demografik Geçiş Süreci Finlandiyanın demografik geçiş süreci: Şekil 7-2. İlk safha: 1785 te yüksek doğum (38) ve yüksek ölüm (32) oranları. %0,6 doğal artış. İkinci safha: ölüm oranları hızla düşer: 1825 te 24. Doğum oranı ise artar ya da sabit: 39. Artış hızı: %1,4. Nedeni: daha iyi beslenme, tıbbi imkanlar, temizlik. Üçüncü safha: Ölüm oranları daha yavaş düşer, 1910 da 17. Doğum oranları düşer: 29. artış hızı 1,2%. Nedeni: aileler daha az çocuk yapar.

Demografik Geçiş Süreci Dördüncü safhada ise doğal nüfus artışı sıfıra yaklaşır. Hem doğum oranı (11) hem ölüm oranı (9) düşüktür (2003). Bu trendle şu an 5 milyon olan Finlandiya nüfusu bir daha hiç iki katına çıkmayabilir. Doğal artış 0,2%. Almanya ve İtalya da doğal artış negatif. Göç olmasa nüfusları azalır.

Demografik Geçiş Süreci: Gelişmekte olan Ülkeler: Şekil 7-3 çiz. 1950-2000 arasında benzer süreç. Başta yüksek doğum ve ölüm oranı. İkisi de hızlı düşüyor ama ölüm oranı daha hızlı düşüyor. Sonucunda nüfus artışı 1960larda %2,5 u buldu. Ama o zamandan beri doğal artış düşüyor. 2000 de GOÜ de doğal artış %1,5. Ana neden doğum oranının düşmesi.

Demografik Geçiş Süreci: Toplam doğurganlık oranı (TDO): ortalama kadın başına düşen çocuk sayısına bağlı. 1962 ile 2002 arasında bütün bölgelerde ve ülkelerde düşüş var. Bir ülkede nüfusun sabit tutulabilmesi için TDO en az 2,1 olmalı: “yenileme düzeyi”. 2,1 çünkü bebek-çocuk ölümlerini hesaba katarak... Bölgesel: gelişmiş ülke grubunda bütün nüfus artışı %0,3 ; bu da tamamen göç nedeniyle denebilir. TDO Avrupa ve Orta Asya da 1,5 e düşmüş. Radelet sayfa 245. Afrika da TDO 5. MENA ve Guney Asya da 3.

Demografik Geçiş Süreci: TDO nun çok düşük olduğu ve göçün de düşük olduğu İtalya Almanya ve Japonya da politikacılar endişeli çünkü yaşlı nüfus artıyor, çalışan nüfus azalıyor. Sosyal güvenlik sistemi çökebilir. Emekli / çalışan sayısı artıyor. Ne olacak? Ortalama (BM) tahminlere göre 2050 civarında nüfus 9 milyarda sabitlenecek.

Gelecekte Ne olacak? Nüfus momentumu: şu anda nüfusu hızlı büyüyen gelişmekte olan ülkelerde en doğurgan yaş aralığına girmek üzere veya girmiş olan birçok insan var. Bu insanlar sadece iki çocuk sahibi olsalar bile toplam nüfus geleceğe doğru uzun süre artacaktır. 2050 de en kalabalık ülkeler: (Tablo 7-2 Radelet). Hindistan Çin ABD Pakistan Endonezya Nijerya Bangladeş Brezilya Etyopya Kongo.

Doğurganlığı etkileyen faktörler Çocuk ölümlerinin azalması doğurganlığı azaltır, çünkü arzu edilen yetişmiş çocuk sayısına ulaşmak artık daha kolaydır (bazı toplumlarda yetişkin oğul tercihi doğurganlığı arttırıyor). Çocukların aile bütçesine katkısı olduğu durumda doğurganlık, katkısı olmadığı duruma göre daha fazladır. Kurumsallaşmış bir sosyal sigorta sistemi olması kişinin yaşlandığında çocuklara ihtiyacını azaltacağından doğurganlığı azaltır. Veya gelişmiş bir sermaye piyasası da aynı etkiyi gösterir...

Doğurganlığı etkileyen faktörler Kadınların ev dışında çalışma imkanları arttığında doğurganlık azalır. Gelir arttığında doğurganlık artabilir ya da azalabilir. Eğer gelir artışı kadının iş hayatına katılması dolayısıyla veya üst sosyoekonomik katmana girip çocukların kalitesi çok önemli hale gelirse doğ. düşer. Ama bunun dışında gelirin artması çocuğun masraflarını bütçe içinde düşürecektir ve doğurganlık artması beklenir. Veriler doğurganlığın düştüğünü söylüyor. Niye?

Doğurganlığı etkileyen faktörler Becker (1960) çocuk sahibi olmayı bir tüketim malı gibi görüp rasyonel olarak açıklar. Bir aile ortak mutluluğu maksimize ederken satın aldığı şeyler: 1-çocuk sayısı, 2-çocuk kalitesi, 3-normal mal ve hizmetler. Burda çocuk sayısı ile kalitesi arasındaki tercih değişmektedir. Ailede özellikle kadının zamanının fırsat maliyeti (“çocuğun fiyatı”) kadının kazancı arttıkça artmaktadır (ikame etkisi). Kadının geliri arttıkça çocuk talebi de artar (gelir etkisi) ama ikame etkisi gelir etkisinin üstüne çıkarsa doğurganlık düşer.

Nüfus Artışı-Kalkınma İlişkisi Nüfus Artışı-Kalkınma İlişkisi negatif olduğunu bekleriz (K.b. Gelir = toplam gelir/nüfus) . Ama 1990-2002 arasında 125 düşük-orta gelirli ülke arasında nüfus artış hızı ile kişi başına gsyh artış hızını çizdiğimizde herhangi bir ilişki yok (Radelet syf 256). Ürdün 3.7% Ermenistan -1.3%.

Nüfus Artışı-Kalkınma İlişkisi Nüfus hızlı artarsa veri toplam gelir artışı için kişi başına gelir düşer ama gerçekte toplam gelir artışı nüfus artışından bağımsız değil. İşgücü üretim faktörlerinden biri. Nüfus iyimserleri: Nüfus artışı ve yoğunlaşması (şehirleşme) teknolojiyi tetikler, faktör verimliliğini arttırır. Romer içsel büyüme modeli bunu söyler. Değişik altyapı hizmetleri üretimi ve tüketiminde ölçek ekonomileri sağlar: karayollarını hastaneleri kullanacak çok kişi varsa daha verimli. Julian Simon un “esas kaynak” dediği insan dehası girişimciler büyük nüfusla ortaya çıkar.

Nüfus ve Piyasa Başarızızlığı Nüfus artışı ve dışsallıklar: Çocuk sayısı belirlenirken bunun topluma pozitif veya negatif dışsallıkları olabilir. Kişisel olarak optimum olan toplum için optimum olmayabilir. Devlet hizmetleri sağlık, eğitim, temizlik, ulaştırma, vs. kamu malıdır. Nüfus hızlı artarsa bu mallar aynı hızda arttırılamayabilir.

Nüfus Politikası Kadınların “sahip olmayı planladıkları” ile “sahip oldukları” çocuk sayısı arasında farklar. Haiti 2000 de kadınların %40 ı, dünya genelinde her 4 çocuktan biri “istenmeyen” idi (John Bongaarts). Çindeki 1979 “tek çocuk” politikası. Kız çocuk oranının %50 altına düşmesine neden oldu (110 erkeğe 100 kız). Kızların eğitimi, iş imkanları Hindistan “Biz iki, bizim iki” politikası Endonezya “iki yeter” Filipinler, Zimbabwe