ANTİHELMİNTİK İLAÇLAR HELMİNTLER I. Nematodlar II. Sestodlar III. Trematodlar

Bu organizmalar, insan vücudunda parazit olarak GİS lümeninde, kan ve lenf damarları içinde ve bazı dokularda (cilt, karaciğer gibi) yerleşirler. Toplu olarak helmintiyazis adı verilen bir dizi hastalığa neden olurlar. Bunlara karşı kullanılan ilaçlar iki şekilde etki gösterebilir: 1) Helmintisid: Paraziti öldüren 2) Helmintifüj: Paraziti etkisiz hale getiren (spastik veya gevşek felç ile) ve defekasyonla atılmasını sağlayan ilaçlardır. Bazı durumlarda antihelmintik ilaç ile birlikte pürgatif bir ilaç uygulanarak parazitlerin hızla vücuttan uzaklaşması sağlanır.

I. NEMATODLARA KARŞI KULLANILAN İLAÇLAR Nematodlar, ağız ve anüsü bulunan gelişmiş sindirim sistemli kancalı kurtlardır. -Ascaris lumbricoides -Trichinella spiralis -Enterobius (O.) vermicularis -Larva migrans -Ancylostomia duodonale -Filaria’lar -Necator americanus -Strongyloides stercoralis

Nematodlara Karşı Kullanılan İlaçlar -Pirantel Pamoat -Tiabendazol -Mebendazol -Piperazin -Albendazol -Levamizol Filaryalara karşı kullanılan ilaçlar: -İvermektin -Dietilkarbamazin sitrat

Pirantel Pamoat (®Kontil, Pirantel tb, süsp): Askaris ve oksiyür infestasyonlarında mebendazol ile beraber en tercih edilen ilaçtır. Trichuris ve Strongyloides’lere etkisizdir (mebendazol etkili). Helmint çizgili kaslarında nikotinik kolinerjik reseptörleri aktive ederek spastik felç oluşturur. Gebelerde kullanılabilir. İlacın oksiyür yumurtaları üzerine etkisi bulunmadığından, tedaviden sonra otoinfeksiyon olasılığı vardır. Bu yüzden de ilk uygulamadan 2-3 hafta sonra ikinci bir kür daha verilmelidir. Yan etkileri: Bulantı, kusma, diyare, karın krampı, baş dönmesi ve ağrısı, uyuşukluk, SGOT düzeyinde yükselme. Karaciğer bozukluğu olanlarda kontrindikedir.

Mebendazol (®Vermazol tb; Versid tb): Kancalı kurt ve T Mebendazol (®Vermazol tb; Versid tb): Kancalı kurt ve T. trichura infestasyonlarının tedavisinde en fazla tercih edilen ilaçtır. Askaris ve oksiyür infestasyonlarında en tercih edilen iki ilaçtan birisidir (diğeri pirantel pomoat). Strongyloides’lere etkilidir. Helmintlerin, sitoplazmik mikrotübüllerini yok eder, asetilkolinesteraz salgılanmasını ve glikoz uptake’ni inhibe eder, glikojen boşalması yapar ve onların birkaç gün içinde ölümüne neden olur. Özellikle larvalar olmak üzere yumurtalar üzerine de etkilidir. Bulantı, kusma, ishal, karın ağrısı yan etkileridir. Oksiyüriyaziste: 100 mg tek doz, 2-3 hafta sonra tekrar edilir. Askaris, trichuris ve kancalı kurt (ancy.): 2x100 mg, 3-4 gün 2 yaş altındaki çocuklarda ve gebede kontrendikedir.

Albendazol (®Andazol tb, süsp): Antihelmintik spektrumu, etki mekanizması ve kullanılış yerleri bakımından mebendazole benzer. Yalnız ondan daha lipofilik olduğu için GİS’ten daha fazla absorbe olur, bu yüzden sistemik helmint infestasyonlarında mebendazol’a tercih edilir. Ayrıca ciltteki Larva migrans’a karşı da etkilidir. Yan etkileri bulantı, kusma, ishal, karın ağrısı, nadiren lökopeni ve alopesidir. Endikasyonları: • Kist hidatik (E. granulosis): İlk tercih edilen ilaçtır. • Alveoler hidatik hastalığı (E. multiocularis) • Sistiserkozis (taeniaziste gelişir): En tercih edilen iki ilaçtan birisidir (diğeri prazikuantel). • Larva migrans (Viseral –toksokariyazis- ve cilt) • Strongyloides stercoralis infestasyonu 2 yaş altındaki çocuklarda ve gebede kontrendikedir.

Tiabendazol (®Totalpar tb): Helmintlere özgü bir mitokondriyel enzim olan fumarat redüktazı inhibe ederek helmint üzerinde toksik etki yapar. Viseral larva migrans (toksokariyazis) ve ciltteki larva migrans ve Strongyloides stercoralis infestasyonunda en çok tercih edilen albendazolün alternatifidir. Yan etkileri bulantı, kusma, başdönmesi, iştahsızlık, uyuşukluk, lökopeni, idrarda özel bir koku, nadiren anjioödem, konvülziyon ve şoktur.

Levamizol (®Ketrax, Sitrax draje, şurup): Helmintte spastik felç yapar (pirantel gibi). İmmünostimülan etkisi de vardır. Askaris ve Trichostrongylus infestasyonlarında % 85-100 oranında tedavi sağlar. 120 mg tek doz uygulanır. Piperazin (®Helmipar şurup, Kontipar şurup): Askaris ve oksiyur kaslarında nöromüsküler blok oluşturarak gevşek felç yapar, böylece helmintin barsak peristaltik hareketleri ile canlı olarak dışarı atılmasını sağlar. Esasen sadece askariyaziste kullanılması tavsiye edilir (2 gün peş peşe 75 mg/kg). Gebelerde kullanılabilir.

Filaryalara Karşı Kullanılan İlaçlar a) İvermektin: Filaryalara, strongyloides, ascaris, trichuris ve oxyuris gibi barsak nematodlarına karşı etkilidir. Bir filarya türü olan Oncocerca volvulus’a karşı en tercih edilen ilaçtır. Duyarlı helmintlerde GABAerjik sinapslarda GABA’nın etkinliğini artırmasının ve embriyogenezi bozmasının antinematodal etkide rol oynadığı sanılmaktadır. b) Dietilkarbamazin sitrat: Wuchereria bancrofti, W. malayi ve Loa loa’nın kanda bulunan mikrofilaryalarını süratle yok eder (Türkiye’de pazarlanmamıştır). Olgun filaryalar üzerinde etkinliği düşüktür. Ciddi yan etkileri vardır. Gözde korioretinal zedelenme ve optik nörit c) Metronidazol: Drancunculus medinensis’e (Medine Filaryası) karşı 3x500 mg dozunda 5-7 gün kullanılır.

II. SESTODLARA KARŞI KULLANILAN İLAÇLAR Sestodlar, yassı segmentli bir gövdeye sahiptirler. Ağız ve sindirim sistemleri yoktur. -Tenia saginata -Hymenolepsis nana -Tenia solium -Diphyllobotrium latum -Ecchinococcus granulosis İlaçlar: - Niklozamid - Prazikuantel - Albendazol - Diklorofen

Niklozamid (®Yomesan çiğ. tb): T. saginata ve H Niklozamid (®Yomesan çiğ. tb): T. saginata ve H. nana’ya karşı en fazla tercih edilen iki ilaçtan birisidir (diğeri prazikuantel). T. solium’a karşı sistiserkoz riskinden dolayı tavsiye edilmez. Sestodların anaerobik metabolizmasını, eksojen glukoz uptake’ni ve mitokondrilerinde ATP sentezini bozmak suretiyle ölümlerine neden olur. Barsakta bu ilacın etkisi altında ölen tenyalar kolayca parçalanırlar; skoleks (baş) ve proglotidleri (segmentler) kolayca proteolizle sindirime uğrayabilir. Niklozamid parazit yumurtalarını etkileyemez. Verilmeden önce bir laksatif/pürgatif uygulanmalıdır çünkü sindirilen segmentlerden açığa çıkabilecek yumurtalar sistiserkoza neden olabilir. Erişkinlerde sabah aç karnına 2 g’lık (4 tablet) tek doz alınır. Tabletler iyice çiğnenmelidir. İlacın alındığı gün ve bir sonraki gün alkol alınmamalıdır.

Prazikuantel: Geniş spektrumlu bir antihelmintiktir Prazikuantel: Geniş spektrumlu bir antihelmintiktir. Sestod infestasyonunun tedavisinde en tercih edilen 2 ilaçtan biridir. Hücre zarının Ca2+’a geçirgenliğini artırarak parazitte kontraktür niteliğinde felç oluşturur. GİS’ten hızlı emilir ve serebrospinal sıvıya dahil dağılabilir. Teniazis ve H. nana'da tek doz verilir. T. solium’a bağlı sistiserkozun tedavisinde en etkili ilaçtır. Bu amaçla 50 mg/kg dozunda 14 gün uygulanır. Gerekirse 3-6 ay sonra tekrarlanır. Oküler ve spinal sistiserkoziste kontrendikedir çünkü parazitlerin parçalanması sonucu göze ve spinal sinirlere zarar verebilir (metrifonat veya albendazol). Serebrospinal sistiserkozis varsa, ölen sistiserkin beyinde yapacağı tehlikeli iltihabi reaksiyonu süprese etmek için birlikte glukokortikoid verilir.

Diklorofen: Tenyasid bir ilaçtır. T. saginata'ya karşı kullanılır Diklorofen: Tenyasid bir ilaçtır. T. saginata'ya karşı kullanılır. Tenyanın barsakta proteolize uğramasına ve sindirimine neden olur (niklozamid gibi). D. latum ve H. nana infestasyonlarında da yararlıdır.

Albendazol (®Andazol tb, süsp): Kist hidatik hastalığında kullanılır Albendazol (®Andazol tb, süsp): Kist hidatik hastalığında kullanılır. Kistik ve alveoler hidatik hastalığın mutad tedavisi cerrahi girişimle kistin çıkarılmasıdır. Ancak dissemine olan ve ameliyat edilemeyen ya da ameliyattan sonra nüks eden olgularda veya ameliyata dayanamayacak olgularda albendazol kullanılır. Albendazol’ün hidatik kistteki dozu, antihelmintik dozla yaklaşık aynıdır (400 mg). Ancak antihelmintik olarak tek doz verilirken kist hidatikte 28 gün bu dozda uygulanır ve gerekirse kür tekrarlanır. Bu endikasyonda mebendazol kullanılmaz, çünkü antihelmintik dozun 15-20 katını vermek gerekir. Yan etkileri: Bulantı-kusma, öksürük, geçici SGOT yükselmesi, nötropeni, ayrıca kist rüptürüne ve antijen salıvermesine bağlı kaşıntı, cilt döküntüleri, ateş, eozinofili ve kist bölgesinde ağrı.

III. TREMATODLARA KARŞI KULLANILAN İLAÇLAR Trematodlar yaprak biçiminde yassı solucanlardır. Ağız ve sindirim sistemleri yoktur. -Shcystosoma haematobium -S. japonicum -S. mansoni -Fasciola hepatica İlaçlar: Prazikuantel Metrifonat Oksamnikin

1) Prazikuantel (Türkiye’de yok): Geniş spektrumlu şistozomiddir 1) Prazikuantel (Türkiye’de yok): Geniş spektrumlu şistozomiddir. Her üç şistozoma türüne ve ayrıca T. saginata ve solium dahil sestodlara karşı en tercih edilen ilaçtır. Duyarlı helmintlerde spastik felç yapar. 2) Metrifonat (Türkiye’de yok): Organik fosfatlı bir antikolinesterazdır. Kendisinden vücutta oluşan etkin bir metabolitinin (diklorvos) sistiserkoz’a karşı etkili olduğu bulunmuştur. S. haematobium’a karşı etkilidir. Prazikuantel’in çıkmasıyla bu endikasyonda 2. sırada kullanılır. 3) Oksamnikin (Türkiye’de yok): S. mansoni’ye etkili bir sistozomiddir. Bu trematodun nöromüsküler aşırımını bozarak hareketliliğini azaltır; yerleştiği mezenterik venden karaciğere sürüklenmesine ve orada tahrip edilmesine neden olur.

BİTTİ