TRAVMALI HASTAYA GENEL YAKLAŞIM Yrd.Doç.Dr.Ş.Hakan EREN ACİL TIP AD.
Olay Yeri İncelemesi ve Olayın Ciddiyeti Çevresel güvenlik: Tehlikeler, ateş, patlayıcı gaz, elektrik, özellikle terörist ataklara dikkat. Kabaca olayın hikayesi; olay yerinde ne olmuş. Olay yerindeki toplam hasta sayısı. Olay yerinde gerekli olabilecek diğer ekipler; ikinci bir ambulans ekibi, polis, itfaiye.
Bilinç Kontrolü AVPU kullanılabilir. A- Alert – Hastanın bilinci açık, oryante, uyanık. V- Verbal – Hasta sözel uyarıya cevap veriyor. P- Painful – Hasta ağrılı uyarıya cevap veriyor. U- Unresponsive – Hasta hiçbir uyarıya cevap vermiyor, cevapsız
Hasta ile İletişim Paramediğin kendini tanıtması, Hastanın adının öğrenilmesi, Engelleyen bir durum olmadığı sürece, hasta yakını veya olay yerindekiler ile değil hastanın kendisi ile iletişim kur (olayın hikayesi, hasta hakkında öğrenmek istedikleriniz). Bütün bunları yaparken de mutlaka hastaya hareketsiz kalması söylenmeli, el ile spinal kontrol yapılmalıdır.
Bilinç Kapalı ise, ABC + C’ nin değerlendirilmesi, A- Havayolunu açılması, alt çene pozisyonu ile, B – Solunumu değerlendirilmesi, bak, dinle, hisset. C – Dolaşımın değerlendirilmesi, C – Servikal immobilizasyon, servikal kollor.
İlk İnceleme Cilt kontrolü Kanama kontrolü; Syanoz, periferik syanoz var ise, oksijenizasyon için geçikilmemeli, %100 non-breather. Hipovolemi bulgusu; soğuk, soluk, nemli çilt. Hastanın vücut sıcaklığını koru. Kanama kontrolü; İnspeksiyon ile, hastada masif kanamanın olup olmadığının araştırılması. Masif kanama var ise, II. paramedik kanama kontrolü için önlemleri almalıdır. Küçük kanamaları şimdilik dikkate alma.
Hastanın Kafa travması Yönünden Değerlendirilmesi Hastada kafa travmasında şüpheleniliyorsa, Kafa kemikleri mutlaka palpasyon ile değerlendirilir. Gözler; göz çevresi ve pupiller değerlendirilir. Kulaklar, burun, ağız ve yüz kemikleri değerlendirilir.
Boyun ve Göğsün değerlendirilmesi Boyun; deformite ve ödem yönünden değerlendirilir. Trakea deviasyon yönünden değerlendirilir. Göğüs; CLAPS ve TICS değerlendirilir. Her travmalı hastada solunum sesleri mutlaka dinlenmelidir (Simetri). Emici akciğer yaralanması var ise, hemen müdahale et. Tansiyon pnömotoraksda fonksiyon için, akciğerlerin durumuna ve mesafeye göre karar ver. Mümkünse hastayı moniterize et.
Batın, Pelvik ve Genital Bölge Değerlendirilmesi Batında; CLAP’ı değerlendir, Batını pulsatif atım, distansiyon, defans ve tahta batın yönünden değerlendir. Pelvis fraktürü yönünden değerlendir. Çiddi bir problem düşünmüyorsan genital bölge muayenesini alanda yapma.
Ekstremitelerin Değerlendirilmesi Müdahale sırasında, açık, deforme (eklem) kırıklarına öncelik ver. Uzun kemik kırıklarında hipovolemi riskini unutma. Çok acil bir durum söz konusu değilse hastayı hareket ettirmeden yaralı ekstremiteleri atelle. Diafiz kırıkları dışında hiçbir kırığa traksiyon uygulama, Deforme kırıkları dolaşımı engellemediği sürece düzeltme. Traksiyon ya da düzeltme işlemi sırasında aşırı direnç ile ya da ağrı ile karşılaşırsanız işlemi tamamlamayın.
Sırtın Değerlendirilmesi Sırtta çok büyük bir yaralanma ya da implante obje söz konusu değil ise, sırt muayenesini, hastan travma tahtasına alırken yapın. Öncesinde sırt muayenesi yapmanız gerekirse, hastayı kütük yuvarlama yöntemi ile yan çevirdikten sonra yapın.
Vital Bulgular II. Paramedik vital bulguları vakanın başından itibaren takip etmeli, edindiği bilgileri hem ambulans çağrı formuna kaydetmeli, hemde I. Paramediğe bilgi vermelidir. Değişiklikleri özellikle KİBAS ve Hipovolemi yönünden değerlendir.
Gebelikte Travma Künt travmalar uterus rüptürüne neden olabilir. Bunun dışında plesental ayrılma erken doğum ve erken membran rüptürü gelişebilir. Penetran yaralanmalarda uterus diğer batın bölgesi organlarını koruyabilir. Uterus ve amniyotik sıvı fetusu korur.
Gebelikte Travma Gebelerde travmaya bağlı gelişebilecek hipovolemi genelde kötü sonuç verir. Tedavide öncelik annededir. Genel prensibler diğer hastalar ile aynıdır. Spinal travması yok ise, sol yan trandelenburg pozisyonu verilebilir. PAŞG sadece bacak kısımları şişirilerek kullanılabilir.
Pediatrik Travma Baş daha büyük olduğu için daha çok etkilenir. Böbrekler, karaciğer, dalak ve mesane daha az korunduğu için daha çok etkilenir. Kafa travmalarında kusma daha sık görülür fakat her zaman KİBAS’ın bulgusu değildir. Özellikle kafa travmasında sıvı yüklemeden kaçınılmalıdır.
Pediatride Modifiye Glaskow Koma Skalası M (Motor), E(Göz açma) skorları erişkinde olduğu gibidir. Modifiye Pediatrik verbal (V) Skor Gülümseme, objeleri izleme, ses çıkarma 5 Ağlar fakat avutulabilir 4 İrrite olur, koopere değil, çığlık atar 3 Laterjik, homurdanır 2 Herhangi bir ses çıkarmaz 1
Pediatrik Travma Çocuk istismarına karşı dikkatli olunmalı, Şüpheli durumlarda mutlaka emniyete haber verilmeli, Psikolojik destek çok önemli yapılaçak işlemler hastaya uygun bir dille anlatılmalıdır. Transport sırasında ebeveyninin yanında olmasına izin verilmelidir.
İkincil Muayene Detaylı bir kanama kontrolü yap. Detaylı bir fiziksel muayene. Özellikle kan basıncı ve solunumun sürekli kontrol edilmesi önemli.
Travmalı Hastada Genel Acil Bakım Prensipleri ABC+C Bilinci kapalı hastada mutlaka oral ya da nasal airway takılmalıdır. Oksijen desteği; konsantrasyonu, periferik syanoza göre ve travmanın yerine göre ayarla (kafa ve göğüs travmalı hastalarda yüksek konsantrasyonda oksijenden kaçınma) Entübasyon endikasyonunun geniş tutulabileceği durumları unutma; kafa, yüz, göğüs travmaları, GKS 7 ve altına düşmesi.
Travmalı Hastada Genel Acil Bakım Prensipleri Büyük kanamaları kontrol altına al. KİBAS’a ve hipovolemiye karşı uyanık ol. Kan basıncını düşürmek için, diüritik 20-40 mg kullanılabilir. Sistolik kan basıncının %30’undan daha fazla düşmemesine dikkat edin. Hipovolemiye karşı PAŞG kullanılabilir. Mümkünse damar yolunu 14-16 numara branülle aç. Hipovolemik şokta 5-10 cc/kg NaCl 10-15 dakikada gidecek şekilde. Gerekirse çift damar yolu.
Travmalı Hastada Genel Acil Bakım Prensipleri Ekstremite yaralanmalarını, uygun atel ve atelleme yöntemleri ile immobilize et. Açık yaraları, atellemeden önce mutlaka steril pansuman malzemeleri ile kapat. Kanama ile birlikte olan yaralanmalarda karşı basınçlı ateller tercih edilmelidir. Femur diafiz kırığında öncelikle traksiyon ateli tercih edilmelidir. Fumur ve pelvis yaralanmalarını da kapsayan alt ekstremite yaralanmalarında PAŞG tercih edilebilir. Multipil veya poli travması olan hastalarda mutlaka tam immobilizasyon sağlanmalıdır.
Travmalı Hastada Genel Acil Bakım Prensipleri Vaka için sevk edilecek sağlık merkezi bilgilendirilmelidir. Telsiz ile iletişim 10 dakikadan az mesafeler için, olay yerinden ayrılmadan, 10 dakikadan uzun mesafeler için transport sırasında iletişim kurulmalıdır. İletişim süresi 45 saniyenin üzerine çıkmamalıdır.
Travmalı Hastada Genel Acil Bakım Prensipleri Merkez ile iletişim sırasında verilmesi gereken bilgiler; Kazazede sayısı, yaşları ve cinsiyetleri, Travmanın oluş şekli, Bilinen veya şüphe edilen majör yaralanmalar, Vital bulgular (KB, NBZ, SS), Başlanmış olan tedaviler (sıvı, oksijen, ilaç), Tahmini varış süresi, Acil servis için herhangi bir özel uyarı Tehlikeli madde kontaminasyonu, Saldırgan hasta ve refakatçiler.
Travmalı Hastanın Transportu Reddetmesi Gerekli şartlar; Hasta tamamen muayene edilmelidir. Hasta uyanık ve oryante olmalıdır. Önemli kafa travması olmamalıdır. Alkol ve yasadışı madde alımı olmamalıdır. Çocuk olmamalıdır. Muhtemel çocuk istismarı ve ihmali olmamalıdır. Var olan şüphe veya durum mutlaka ambulans çağrı formuna kaydedilmelidir. Şüphe varsa hasta ile direkt iletişim kurulmalıdır. Polisin hastayı tutuklaması ve acil servise getirmesi de bir seçenektir.
Yüzeyel veya çekilmeler Travma Skoru Solunum Sayısı 10-24 25-35 >35 >10 4 3 2 1 Solunum Çabası Normal Yüzeyel veya çekilmeler Sistolik Kan Basıncı >90 70-90 50-69 <50 Kapiller Geri Dolum Gecikmiş Yok Glasgow Koma Skalası 14-15 11-13 8-10 5-7 3-4 5 Travma Skoru 5 kategorinin puanlarının toplamıdır (aralık 1-16)
Travma Score %Survival 16 99 13 93 10 60 7 15 4 2 1 0