SALGINLARIN EPİDEMİYOLOJİK İNCELENMESİ

SALGINI İNCELERKEN YAPILACAKLAR 1- Hastalık tanısının kesinleştirilmesi 2- Salgın olup olmadığına karar verme 3- Hastaların ve özelliklerinin (coğrafik,yaş,cins,mesleki vb..) tespiti 4- Risk altındaki nüfusun belirlenmesi 5- Çevre koşullarının değerlendirilmesi 6- Kaynak ve yayılmaya ilişkin hipotez kurulması 7- Salgının kontrolü için gerekenlerin yapılması

TANIMLAR SALGIN : Bir bölgede bir hastalığın beklenenden çok görülmesi Endemi, pandemi Patlayıcı epidemi= Tek kaynaklı epidemi =Su epidemisi Temas epidemisi = Çok kaynaklı epidemi Hastalık spektrumu (belirsiz-hafif-ağır-öldürücü) Patojenite, virulans, enfeksiyon dozu,(ID 50) rezervuar, enfeksiyon kaynağı,primer atak hızı, sekonder atak hızı)

SALGIN TÜRLERİ 1 - ENFEKSİYÖZ SALGINLAR A- Tek kaynaklı salgınlar ( kolera, dizanteri, tifo, hepatit, gıda zehirlenmeleri) B- Çok kaynaklı salgınlar ( kızamık, gonore, kabakulak, boğmaca, difteri, streptekok enfeksiyonları..) 2- ENFEKSİYÖZ OLMAYAN SALGINLAR - cıva bileşikleriyle kirlenmiş buğday, yemler (Irak,Pakistan, Guatemala) - metil civa (Minamata,Japonya) - polibrom bifenil (Michigan) - fabrika gazları (Hindistan),Almanya,İsviçre ilaç fabrikalarının Ren nehrine atıkları, nükleer kazalar (Çernobil),

Salgın mı, değil mi? Bir bölgede tifo hastalığının aylara dağılımı Ocak 12 X2= 4.69 Temmuz 20 X= 0.22 Şubat 8 X = 9.08 Ağustos 58 X= 57.73 Mart 14 = 3.03 Eylül 45 = 23.42 Nisan 15 = 2.34 Ekim 35 = 7.38 Mayıs 18 = 0.80 Kasım 15 = 2.34 Haziran 17 = 1.22 Aralık 11 = 5.65 Toplam vaka sayısı= 268 Her ay beklenen = 268/12 = 22.2 X 2 hesabıyla gözlenen değerlerin beklenen değerlerden farkının önemli olup olmadığı değerlendirilir.

HASTALIĞIN ENDEMİK OLMADIĞI BÖLGELERDE SALGIN OLASILIĞINA KARŞI ÖNLEM ALINMASI GEREKEN DURUMLAR KOLERA - Bir tane yerli vaka görülmesi halinde KUDUZ - Bir tek kuduz hayvanın tespiti SITMA -İnsidans artışıyla birlikte vakaların bir odakta yoğunlaşması MENİNGOKOKSİK MENENJİT – Bir haftada binde birlik insidans uyarıcı olmalı

SALGIN HASTALIKLARIN KONTROLU Bulaşıcı hastalıklarla savaşta strateji hastalık çıkmadan önce, hastalığın çıkmayacağı veya yayılamayacağı bir ortam yaratmaktır

BULAŞICI HASTALIKLAR ÇIKMADAN ÖNCE ALINACAK ÖNLEMLER (1) BİREYLERE YÖNELİK ÖNLEMLER - Sağlık eğitimi - Bireysel ve ev/ iş ortamı temizliği - Beslenme - Bilinmeyen olguların aranması ( kitle ta- ramaları, taşıyıcı aranması, hasta hayvan aranması, gıda kontrolu, - Bağışıklama

BULAŞICI HASTALIKLAR ÇIKMADAN ÖNCE ALINACAK ÖNLEMLER (2) ÇEVREYE YÖNELİK ÖNLEMLER - Yeterli su sağlanması ve suyun dezen- feksiyonu - Atıkların zararsız hale getirilmesi (çöp- lüklerin düzenlenmesi) - Vektörlerle savaş . ÖRGÜTÜN HAZIRLIKLI BULUNMASI (malzeme, laboratuar, vb…)

Bulaşıcı hastalıklar çıktıktan sonra yayılmasını önlemede strateji bulaşma zincirini bir yerinden kırmaktır

BULAŞICI HASTALIK ÇIKTIKTAN SONRA ALINMASI GEREKEN ÖNLEMLER KAYNAĞA YÖNELİK – tecrit, karantina, gözetim, atık ve eşyaların dezenfeksiyonu, filyasyon arama, hasta hayvanların tedavisi veya öldürülmesi BULAŞMA YOLLARINA YÖNELİK – suların dezenfeksiyonu, vektör mücadelesi, gıda kontrol SAĞLAM KİŞİLERE YÖNELİK – sağlık eğitimi, bağışıklama, kemoproflaksi, seroproflaksi

BULAŞICI HASTALIKLARIN İHBARI UHK (Madde 58) Hekimler tespit ettikleri bildirimi zorunlu hastalıkları 24 saat içinde ilgili makama bildirmek zorundadır.

BİLDİRİM = İHBAR (1) A Grubu Hastalıklar ; Bu hastalıkların bildiriminden tüm sağlık kuruluşları ve özel hekimler sorumludur. Hastalık, Sağlık Ocağı dışındaki bir kişi yada kuruluş tarafından tespit edilmişse il Sağlık Müdürlüğü aracılığıyla ilgili Sağlık Ocağına bildirilir. Sağlık Ocağı gerekli önlemleri alır. Sağlık Ocağı bulduğu vakaları ay sonunda Sağlık Müdürlüğüne bildirir.

BİLDİRİM = İHBAR (2) A Grubu Hastalıklar Akut kanlı ishal Boğmaca Bruselloz HIV enfeksiyonu Difteri Gonore Kuduz/ Şüpheli ıs. Kızamıkçık Kızamık M.Menenjit Kabakulak Kolera N.Tetanoz Polio Sifiliz Şark çıbanı Sıtma Şarbon Tetanoz Tifo Tüberküloz Akut viral hepatitler

BİLDİRİM = İHBAR (3) B Grubu hastalıklar Dünya Sağlık Örgütüne bildirilmesi gereken hastalıklardır. Bu hastalıkları tesbit eden kişi ve kuruluşlar telefon veya faksla durumu derhal Sağlık Bakanlığına (Temel Sağlık Hizmetleri Gn.Md.lüğüne) bildirmekle yükümlüdürler. Sağlık Bakanlığı durumu DSÖ’ne bildirir. Çiçek, Veba, Sarı Humma, Epid. Tifüs

BİLDİRİM = İHBAR (4) C Grubu hastalıklar : ikinci ve üçüncü basamak sağlık kuruluşlarınca tanı konabilen hastalıklar. (Trahom hariç) Bu nedenle Sağlık Ocaklarının dışındaki kuruluşlar bildirimden sorumludur. Akut hemorajik ateş, Creutzfeld-Jakob hastalığı, Ekinokokoz, H.İnfluenza Tip B, İnfluenza, Kala-Azar, Kon.Rubella, Lejyoner Hast., Lepra, Leptospiroz, Subakut sklerozan panensefalit, Şistozomiyaz, Trahom, Toksoplazmoz, Tularemi

BİLDİRİM = İHBAR (5) D Grubu hastalıklar;Enfeksiyon etkenlerinin bildirimine ilişkin grup.Bildirimden laboratuvarlar sorumludur. (Devlet,Üniversite ve Askeri hastanelerin laboratuvarları,İl Halk Sağlığı ve Hıfzıssıhha laboratuvarları vb..) Campylobacter jejuni, Chlamydia tracomatis,Cryptosporidium,E.histolitika, Enterohemorajik E.Coli,Giardia intestinalis,Salmonella sp.,Shigella sp.,Listeria monositogenes

BİLDİRİM = İHBAR (6) Bildirimle sorumlu olanlar (UHK Mad.58) - serbest hekimler - baştabipler - toplu çalışılan yerlerde kurum amirleri, işyeri sahipleri - meslek gereği hastayla teması olanlar - apartman yöneticileri, gemi kaptanları muhtarlar, ihtiyar heyeti üyeleri vb…

BİLDİRİM = İHBAR (7) Bulaşıcı hastalığı olanların meslekten men edilmesi UHK Madde 76. Görevli hekimlerin, hasta ve taşıyıcıların mesleklerini uygulamalarını önleme yetkileri vardır. (Örneğin; tifo taşıyıcısı olan bir ahçıya ahçılık yaptırmamak) Evlenmenin engellenmesi ve geciktirilmesi(Sy,gonore, yumuşak şankr, lepra,tbc) UHK 123-124

TECRİT – KARANTİNA - GÖZETİM Tecrit (izolasyon) : Bulaşıcı hastalığı olan bir kimsenin bulaştırıcılığı geçinceye kadar sağlam insanlarla temas etmesinin önlenmesi (kolera, veba, ruam) Karantina : Bulaşıcı hastalığı olan bir kimseyle temas eden sağlam kişilerin o hastalığın kuluçka süresi kadar gözlem altında tutulması Gözetim ( tbc, Sy)

Bulaşıcı hastalığı olan hayvanların öldürülmesi (UHK Madde 72) Kuduz, tüberküloz, Malta humması olan hayvanlar öldürülür. Zoonotik hastalıklarda hayvanlar için de karantina uygulaması yapılabilir. Hasta hayvanların bulundukları yerden başka bir mahalle götürülmesi ve satılması yasaklanabilir.

HAVA YOLUYLA BULAŞAN HASTALIKLAR Sık görülen viral enfeksiyonlar (nezle, grip, kızamık, kızamıkçık, suçiçeği, kabakulak,ASYE) Sık görülen bakteriel enfeksiyonlar ( pnömoni, boğmaca , H.influenza) Bir yılda doktora başvuranların % 40’ına yakınını oluştururlar, genellikle kış ve ilkbaharda salgın yaparlar

SU VE BESİNLERLE BULAŞAN HASTALIKLAR Su ve besinlerle bulaşan ve salgın yapabilen önemli hastalıklar Kolera, tifo, paratifo, yaz ishalleri, besin zehirlenmesi, basilli ve amipli dizanteri, hepatit A, enterovirus enfeksiyonları Bu hastalıklar yaz ve sonbahar aylarında daha çok görülür. Tifo geçirenlerin % 2’si iyileştikten sonra taşıyıcı olarak kalabilirler.

YETERLİ VE TEMİZ SU SAYESİNDE ENFEKSİYONLARDA AZALMA ORANLARI Kolera % 90 Tifo % 80 Paratifo % 40 Shigella % 50 Konjuktivit % 70 Uyuz % 80 İmpetigo % 50 Askariasis % 40

KOLERANIN KONTROLUNDA DEĞİŞİK PROGRAMLARIN ETKİ DÜZEYLERİ On yıllık uygulama sonunda insidansta azalma yüzdeleri - Yalnız aşı ile (hedef nüfusun % 75’i aşılanırsa) % 5 Yalnız kemoproflaksiyle % 5 Sağlıklı hela yapımıyla % 98

TEMAS YOLUYLA BULAŞAN HASTALIKLAR Cinsel temasla bulaşanlar HIV, frengi, belsoğukluğu, yumuşak şankr, lenfogranuloma venorum, granuloma inguinale Hijyenik koşulların kötü olmasıyla bulaşan hastalıklar Lepra, trahom, empetigo, saçkıran, uyuz, bitlenme Deri ve mukozalardan giren enfeksiyonlar Kuduz, tetanoz, şarbon

VEKTÖRLERLE BULAŞAN HASTALIKLAR Vektörlerin hastalığı bulaştırma şekilleri - mekanik (karasinekler vb. ) - biyolojik ( sivrisinekler, tatarcıklar, bit, pire ve keneler) sivrisinekler : sıtma, sarı humma tatarcıklar(flebotum) : şark çıbanı, kala-azar, tatar- cık humması bit : epidemik tifüs pire : veba, endemik tifüs kene : lekeli humma, ensefalit

ZOONOZLAR 100 civarında zoonotik hastalık bulunmaktadır. Zoonozlar doğal koşullar altında omurgalı hayvanlardan insanlara geçen hastalıklardır. Veteriner hizmetleri başarılı olursa kuduz, ruam, şarbon ve bruselloz eradike edilebilir.

KOLERA Tanıyı kesinleştir (kültür al), tedavi et Hastanın yakınlarını kontrol et, kültür al (kemoproflaksi yap) Filyasyon araştırması yap,(vaka yerli mi,değerlendir) rapor et, ihbar et Sağlık memuru hastanın oturduğu bölgenin su envanterini, kanalizasyon ve çöplük durumunu değerlendirsin, ev ve mahalle çeşmelerinden su örneği alsın (Muhtar, Bld.Bşk. Öğr. Ve İmamla işbirliği yap) Suların klorlanmasını sağla Ebe, hemşire civardaki evleri ziyaret edip başka hasta araştırsınlar Ertesi günler bölgeyi tekrar ziyaret edip yeni hasta olup olmadığını araştır Aileye ve bölge halkına eğitim yap

KIZAMIK Hastayı komplikasyonlar açısından değerlendir, gerekiyorsa Depo penisilin Ebe, hemşire (çevrede başka hasta ve aşısız çocuk var mı) araştırsın, Hastanın temaslıları arasında malnütrisyonlu çocuk varsa Depo penisilin, gerekiyorsa Ig Filyasyon raporu yaz, ihbar et Hastayı izle

OKULDA STREP ANJİNİ/KIZIL Sınıftaki tüm öğrencilerden kültür al, (+) bulunanların ailelerinden de al Kültür (+) olanları tedavi et, takip et (artrit, kardit,nefrit açısından değerlendir) İhbar et

OKULDA BİT/ UYUZ Tüm öğrencileri muayene et (+) bulunanların ailelerini de muayene et (+)leri ailece tedavi et (iç çamaşırları, gömlekler ve çarşaf vb eşyaların kaynatılması gerekir) İhbar et, eğitim yap

SİFİLİZ Tanıyı serolojiyle kesinleştir (VDRL,TPHA) Tedavi et, eğitim yap Filyasyon araşrır,kaynak ve temaslıları bulup tedavi et (eşi varsa tedavi et) İhbar et Gizliliğe özen göster

SITMA Endemik bölgelerde ateşli her hastadan kan al (kalın damla, ince yayma) Hastayı değerlendir (yerli vaka mı), filyasyon araştır Yerel (Sıtma Birimi)ne haber ver, hastanın tedavisinde Sıtma Birimi ile işbirliği yap Çevredeki evlerde başka hasta ara (ateşli herkesten kan al) Hasta yerli vaka ise, sivrisinek mücadelesi de gerekir

KUDUZ Yara temizliği yap, tetanoz aşısı yap Şüpheli ısırığı değerlendir (iyi öykü al), başka hayvanlarla teması var mı Sahipli hayvan ise gözetim altına alınmasını sağla Kuduz şüpheli hayvan sahipsiz ise, öldürülmüş ise başını soğuk ortamda labarotuvara ilet Aşı, serum gerekiyor mu Veteriner Müdürlüğüne ve belediyeye haber ver

ŞARBON Teşhisi doğrula, hastayı tedaviye başla, ihbar et, filyasyon raporu hazırla Aile ve komşularda başka vaka var mı Veteriner Müdürlüğüne haber ver Hasta hayvanların ve etlerinin imhası gerekir

İSHAL OLGULARININ DEĞERLENDİRİLMESİ Hafif ishal : Günde 4 ten az, kusma yok, idrar çıkarıyor, gözyaşı var, ağız ve dil nemli, nabız normal, tonus-turgor normal Öneri: ev bakımı (bol sıvı yiyecek ve içecekler, Potasyumlu yiyecekler –patates, havuç, şeftali, muz- İshal artarsa ORS (hazır yoksa, bir litre suya 2 yemek kaşığı şeker, 1 çay kaşığı tuz, yarım çay kaşığı karbonat)

Orta ağırlıkta ishal : Günde4-10 kez , kusma var, idrar az ve koyu renkli, gözyaşı yok, dil kuru Tedavi ORS Daha ağır vakalar sevkedilmeli

İSHALDE ANTİBİYOTİK KULLANIMI Kültürde spesifik etken varsa (salmonella, shigella vb) Parenteral ishaller Yenidoğan döneminde Kanlı ishaller Dışkıda lökosit, kanda lökositoz varsa

ÖKSÜRÜKLÜ ÇOCUĞUN DEĞERLENDİRİLMESİ Çocuk su içebiliyor mu, emebiliyor mu Wheezing veya stridor var mı Göğüs kafesi çekintisi var mı Hızlı solunumu var mı Öksürük 20-30 günden beri var mı Malnütrisyonu var mı Uykuya meyli var mı