SUNUM

TÜRKİYE’DE ESNAF KÜLTÜRÜ

GİRİŞ: Ekonomik hayat, hem fertleri hem de toplumu ilgilendiren alanlardan biri ve en önemlisidir. Ekonomik hayatı belirleyenlerin başında ise esnaf ve sanatkârlar ile tacir ve sanayiciler vardır. Bu iki kesimin esnaflık kültürünün, tarihimizde geniş temelleri vardır. Ahilik geleneği bu sürecin temelini oluşturur. Yapılan araştırmalarda “esnaf ve sanatkâr kültürü” denilince karşımıza hep ahilik kültürü çıkmaktadır.

Ahilik kurumu devrini tamamladıktan sonra esnaf ve sanatkâr – tacir ve sanayici kültürü kalmamış gibi bir his doğmaktadır. Anneler günü, babalar günü vb. günler gibi Ahilik Kültürü Haftası da geçmişteki ahilik kültürü ya da ahlâkının yeni nesillere aktarılmasını sağlamak amacı ile düzenlendiği bilinmektedir.

Bu durum bizde şu düşüncelerin doğmasına sebep oluyor: 1.Ahilikte meslek ahlâkı hangi esaslara dayanıyordu? 2.Günümüzde meslek ahlâkının durumu nedir? 3.Bugünün noksanlıkları nasıl düzeltilebilir? Şimdi bu üç maddeyi sırasıyla inceleyelim.

1. AHİLİK KURUMUNDA MESLEK AHLÂKI Ahilik kurumunda meslek ahlâkı doğruluk ve bağlılığa dayanmaktadır. Bütün işlerde doğru hareket ön planda tutulmuştur. Ahinin meslekî ahlâkının dayandığı prensipler şu şekilde sıralanabilir: Müşteriyi aldatmamakMüşteriyi aldatmamak Malı överek yalan söylememekMalı överek yalan söylememek Hileli ölçüp tartmamakHileli ölçüp tartmamak İhtikâr (karaborsacılık) yapmamakİhtikâr (karaborsacılık) yapmamak Müşteriyi kızıştırmamakMüşteriyi kızıştırmamak Alışverişte iyi muamelede bulunmakAlışverişte iyi muamelede bulunmak Çalışanın, sorumluluğunu bilmesini sağlamakÇalışanın, sorumluluğunu bilmesini sağlamak Çalışanın, işinde dikkatli olmasını sağlamakÇalışanın, işinde dikkatli olmasını sağlamak Çalışanın, işi savsaklamamasını temin etmekÇalışanın, işi savsaklamamasını temin etmek

Bu prensipleri yaşayış felsefesi haline getirmiş bulunan Ahilik kurumunun mensupları arasında pazarlık yapılmazdı. Çünkü ahi ahlâkı ile yoğrulmuş bulunanlar, fahiş fiyata mal satmayı veya fahiş fiyat isteyerek malın değerini pazarlık konusu yapmayı büyük ahlâksızlık olarak kabul ederlerdi. Ahilik kurumunun meslek ahlâkının bir diğer özelliği de “ustaya bağlılık”tır. Birkaç örnek vererek Ahi ahlâkına ışık tutalım. Osmanlının son döneminde (1850) İstanbul’da uzun yıllar kalmış batılı bir tarihçi olan M.A. UBİCİNİ hatıralarında; “Müslümanla alışveriş yaptığınızda istediği fiyattan emin olunuz ve istediğini veriniz.” diye yazmıştır.

Yabancı bir kumaş taciri, Osmanlı ülkesine gelerek bir kumaş imalathanesinin mallarını beğenip hepsini almak ister. Mal sahibi kumaş toplarını denk yaparken bir top kumaşı ayırır. Bunu gören alıcı, bu hareketinin sebebini sorar. Osmanlı esnafı: “Onu sana veremem, kusurludur.” cevabını verir. Yabancı tüccar: “Ziyanı yok, önemli değil.” demesine rağmen Osmanlı esnafı o kumaş topunu vermemekte direterek; “Ben malımın kusurlu olduğunu söyledim, biliyorsunuz. Fakat siz onu kendi memleketinizde satarken alıcılarınız orada benim bunları söylediğimi bilmeyeceklerdir. Böylece müşterilerinize kusurlu mal satmış olacağım. Neticede Osmanlı’nın gururu, şeref ve haysiyeti rencide olacak, bizi de hilekâr sanacaklardır. Onun için bu sakat topu size asla veremem.” diyerek, kumaşı veremeyişinin sebebini izah etmiştir.

Her kurumda iyilerin yanında kötüler de olabileceği söylenebilir. Böyle durumlarda Ahilik kurumunun meslekî kontrolü kurum içinde sağlanmış, anlaşmazlıklar mümkün olduğu kadar mahkemeye yansıtılmamıştır. Tarihlere şeref kazandıran ecdadımız, evvela canan sonra can prensibini benimsemiştir.

Sabahleyin dükkânına gelen ilk müşteriye müstesna bir ilgi gösterirler ve ona münasip bir ikramda bulunurlarmış. Müşteriyi, Cenab-ı Hakk’ın takdir ettiği rızkı kendisine ulaştıran kişi olarak görür, onu velinimet kabul eder ve riyakârlığa kaçmayan bir saygının en asilini ona karşı gösterirmiş. Onlar, eline geçen müşteriyi sömürmeyi değil, memnun etmeyi ön planda tutmuşlardır. “Ben sizden yeteri kadar kâr ettim. Şu komşum henüz siftah etmedi. Satın almak istediğiniz malın bir kısmını da ondan alınız.” diyerek göz tokluğunun asırlardır görünmeyen örneklerini vermişlerdir.

2. GÜNÜMÜZDE MESLEK AHLÂKININ DURUMU NEDİR? Geçmişteki ahilik kurumunun yerini günümüzde ihtisas odaları ve karma odalar almıştır sayılı Esnaf ve Sanatkârlar Meslek Kuruluşları Kanunu’nun “Amaç” maddesine baktığımızda, esnaf ve sanatkârlar ile bunların yanlarında çalışanların; Mesleki ve teknik ihtiyaçlarını karşılamakMesleki ve teknik ihtiyaçlarını karşılamak Mesleki faaliyetlerini kolaylaştırmakMesleki faaliyetlerini kolaylaştırmak Mesleğin genel menfaatlerine uygun olarak gelişmelerini ve mesleki eğitimlerini sağlamakMesleğin genel menfaatlerine uygun olarak gelişmelerini ve mesleki eğitimlerini sağlamak Meslek mensuplarının birbiriyle ve halk ile olan ilişkilerinde dürüstlüğü ve güveni hakim kılmakMeslek mensuplarının birbiriyle ve halk ile olan ilişkilerinde dürüstlüğü ve güveni hakim kılmak Meslek disiplini ve AHLÂKINI KORUMAKMeslek disiplini ve AHLÂKINI KORUMAK maddeleri Ahilik kurumunun meslek ahlâkı prensipleri ile aynen örtüşmektedir.

Günümüzde, hem Ahilik kurumunun hem de mesleki odanın, sayılan güzel prensiplerine uyanlar olduğu gibi, maalesef bunlara uymayanlar da vardır. Uymayanların ağır basması nedeniyle ticaretimizde insanlar arası güven, saygı ve hoşgörü, yerini sevgisizliğe ve menfaatçiliğe bırakmıştır. Esnaflar arası dayanışma ve yardımlaşma duyguları körelmiştir. Yaşlılarımız “Hey gidi günler hey!” derken, eskiden fazilet adına yaşatılan güzellikleri özlemle yad etmektedirler. Peki, eskiye göre kaybettiklerimiz nelerdir?

Eskiden şed kuşatılmadan, yani ustalık ehliyeti kazanılmadan dükkân açılamaz iken, şimdi açılabilmektedir. Bunlar, meslek odasına kayıtlı da değildir. Kayıt dışı çalışarak mal ve hizmet üretmekte, devlete vergi vermemekte, yasal çalışanların ekmeğine ortak olmakta, haksız rekabet ortamı yaratmaktadır. Herkes her işi yapabildiğinden esnaf ve sanatkâra karşı güven duygusu azalmaktadır. Eskiden odanın takip, kontrol, denetleme konusundaki yetkileri, yanlış iş yapanın dükkânını kapatmaya ve o mesleği bir daha yapma imkânının elinden alınmasına kadar varan ceza yetkileri varken, şimdi odaların böyle yetkileri yoktur.

Yasal çalışmayanlar, özürlü iş yapanlar, uzun bürokratik işlemlerden sonra, önce ihtar almaktadırlar. Bu yüzden denetim yapmak, bir nevi külfet altına girmek gibi algılanmaktadır. Eskiden üretilen mal ve hizmetin fiyat tarifesi varken, şimdi fiyat tarifesine -motorize grup hariç- kimsenin uyduğu söylenemez. Eskiden işyeri sınırlaması varken şimdi yoktur. Şahıs, ustasının dükkânının yanına ya da karşısına dükkân açabilmekte, ustasının kazancına ortak olabilmektedir. Ya da bir yerleşim biriminde ihtiyacın çok ötesinde aynı meslek dalından işyeri açılabilmektedir.

Esnaf ve sanatkârın değişen ve gelişen teknolojiyi öğrenebilmesi için gerekli olan işletmeler üstü eğitim merkezleri yoktur. Eskiden aynı mesleği icra edenlerin sosyal birlikteliklerine de çok önem verilirken, şimdi böyle etkinlikler senede bir defa yemekle geçiştirilmekte, odaya gelir sağlamak amacını taşımaktadır. Sosyal birliktelik konusunda gayret gösterilmemektedir. İşyeri sahipleri, ödemekle yükümlü oldukları üyelik aidatlarını ödemekte gönülsüz davranmakta, bu durum odanın mecburi masraflarının karşılanamamasına sebep olmakta, ayrıca bir eğitim planı ya da bir stratejik plan yapmalarını engellemektedir.

İşyeri sahipleri, müşterisinin yapmasını istediği işi zamanında yapmamakta, bu işi garantiye aldım diye ikinci bir işi almakta mahsur görmemekte, her iki işin de yapılmasını gereksiz yere uzatmakta, böylece işi veren müşterinin güven duygusunu kaybetmektedirler. İşyeri sahipleri, çıraklarını mesleki eğitim merkezlerine gönderirken 3 tane çırağı varsa 1 tanesini göndermekte ya da hiç göndermemektedir. Böylece çırağının kalfa-usta olmasını engellemektedir.

Odalar, üyelerinin mesleki gelişimlerini sağlayıcı bir eğitim programı uygulamamakta, müşteri memnuniyeti ve müşteri ilişkilerine yeterince önem vermemektedirler. Müşteri şikâyetlerini cevaplama ve mağduriyeti giderme noktasında odalar, etkin ve samimi bir çabaya girmemektedirler. Bu listeyi uzatmak mümkündür.

İŞ AHLÂKININ YENİDEN KAZANILMASI İÇİN ÇÖZÜM ÖNERİLERİ Mal ve hizmet üreten işyerlerinin, bu işletme sahip ve yöneticilerinin, çalışanlarının ahlâkî davranış ve eylemlerde bulunmasını sağlamak için ne yapılmalıdır? İş ahlâkı; birey, aile, toplum ahlâkından bağımsız değildir. Her birey bir aile içinde yetişir. Aileden terbiye alır. Bunun yanı sıra okullarda ahlâk konusunda eğitim verilir. Peki bunlar iş ahlâkına uygun davranış ve eylemler için yeterli olur mu? insan, iyi yanları olduğu kadar kötü yanları da olan bir yaratıktır. İşte bu nedenledir ki, iş ahlâkının temin edilebilmesi için başkaca önlemler almak gerekir.

Bir meslek dalının iş ahlâkı konusunda, oda üyelerinin ortak katılımı ve ortak kararı ile o meslek dalının etik kuralları (ahlâk kuralları) yazılı olarak tespit edilmelidir.Bir meslek dalının iş ahlâkı konusunda, oda üyelerinin ortak katılımı ve ortak kararı ile o meslek dalının etik kuralları (ahlâk kuralları) yazılı olarak tespit edilmelidir. Üyelerin, tespit edilen bu kurallara uygun hareket etmesi için, yönetim tarafından bir ahlâk kurulu oluşturulmalı, bu kurul çalışmaları izlemelidir.Üyelerin, tespit edilen bu kurallara uygun hareket etmesi için, yönetim tarafından bir ahlâk kurulu oluşturulmalı, bu kurul çalışmaları izlemelidir. Etik kurallara uymayanlara verilecek cezalar odalarca uygulanmalı, buna ait yönetmelik konfederasyonca hazırlanmalıdır.Etik kurallara uymayanlara verilecek cezalar odalarca uygulanmalı, buna ait yönetmelik konfederasyonca hazırlanmalıdır. İş ahlâkına yönelik hukuksal düzenlemeler devletçe yapılmalıdır (vergi kaçakçılığı ile mücadele, kaçak işçi çalıştırma ile mücadele, haksız rekabet ile mücadele, vb.).İş ahlâkına yönelik hukuksal düzenlemeler devletçe yapılmalıdır (vergi kaçakçılığı ile mücadele, kaçak işçi çalıştırma ile mücadele, haksız rekabet ile mücadele, vb.).

Odalar, iş ahlâkına uygun davranış ve eylemler gösteren üyelerini takdir etmeli ve ödüllendirmelidir.Odalar, iş ahlâkına uygun davranış ve eylemler gösteren üyelerini takdir etmeli ve ödüllendirmelidir. Meslekî odanın web sayfasına giren müşteri, hangi işi ya da hizmeti almak istiyorsa orada; oda tarafından iş ahlâkı mükemmel, işteki ustalığına güvenilen üyelerini yayınlamalı ve müşteriye usta hakkında güvence vermelidir. Böylece müşteri gönül rahatlığı ile işini yaptıracağı ustasını bulmuş olacak, aksi bir durumla karşılaşırsa ustayı değil, odayı muhatap alacaktır. Bu, meslek içi otokontrolü de sağlayacaktır. Aynı zamanda yasal olmadan çalışanların da iş bulamamaları nedeniyle odalarına kayıt olmaları, diğer ahlâki vecibelerini yerine getirmelerinde çok büyük bir etken olacaktır.Meslekî odanın web sayfasına giren müşteri, hangi işi ya da hizmeti almak istiyorsa orada; oda tarafından iş ahlâkı mükemmel, işteki ustalığına güvenilen üyelerini yayınlamalı ve müşteriye usta hakkında güvence vermelidir. Böylece müşteri gönül rahatlığı ile işini yaptıracağı ustasını bulmuş olacak, aksi bir durumla karşılaşırsa ustayı değil, odayı muhatap alacaktır. Bu, meslek içi otokontrolü de sağlayacaktır. Aynı zamanda yasal olmadan çalışanların da iş bulamamaları nedeniyle odalarına kayıt olmaları, diğer ahlâki vecibelerini yerine getirmelerinde çok büyük bir etken olacaktır.

Meslekî odanın iş ahlâkı konusunda önem verdiği konular, yazılı ve görsel basında ilan edilmeli, iş ahlâkına yönelik afiş ve sloganlar asılmalıdır.Meslekî odanın iş ahlâkı konusunda önem verdiği konular, yazılı ve görsel basında ilan edilmeli, iş ahlâkına yönelik afiş ve sloganlar asılmalıdır. Oda yöneticileri bu konuda kararlı ve inançlı olmalıdır.Oda yöneticileri bu konuda kararlı ve inançlı olmalıdır. Oda yönetiminin üyelerine yönelik kısa, orta ve uzun vadeli stratejik planları olmalı ve zaman içinde mutlaka uygulanmalıdır.Oda yönetiminin üyelerine yönelik kısa, orta ve uzun vadeli stratejik planları olmalı ve zaman içinde mutlaka uygulanmalıdır.

Türkiye’nin yenileşme süreci ile birlikte geçmişten gelen güzel mirasın, günün şartlarına en uygun şekle getirilmesine ihtiyaç vardır. Toplumsal ve siyasal dinamikleri doğrudan etkileyen bir güce sahip olan esnaf ve sanatkâr camiası birlik ve beraberlik içinde oda, birlik, federasyon ve konfederasyon hiyerarşik yapısı altında sorunlarını çözmeye her zaman muktedirdir. Metin İÇTEM Metin İÇTEM İSTESOB Eğitim Müdürü İSTESOB Eğitim Müdürü Faydalanılan Kaynaklar: 5362 sayılı Esnaf ve Sanatkârlar Meslek Kuruluşları Kanunu5362 sayılı Esnaf ve Sanatkârlar Meslek Kuruluşları Kanunu Türkiye’de Esnaf Kültürü – Ahmet TOPRAKTürkiye’de Esnaf Kültürü – Ahmet TOPRAK Meslek Ahlâkının Boyutları – Prof. Dr. C. C. AKTANMeslek Ahlâkının Boyutları – Prof. Dr. C. C. AKTAN Osmanlı’nın Ticaret Ahlâkı ve Hollanda - Ticaret Ahlâkı ve Hollanda -

Hazırlamış olduğumuz sunumları web adresinden “Mesleki Eğitim” bölümüne girerek bilgisayarınıza indirebilirsiniz.

TEŞEKKÜR EDERİZ İSTESOB EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ Eğitim Müdürü: Metin İÇTEM Eğitim Müd. Asistanı: Ahmet Z. GÜNDOĞDU