TALASEMİ HASTALIĞI (AKDENİZ ANEMİSİ) Hemoglobinin beta polipeptid zincirinde yapım kusuru vardır. Türkiye’de her 50 kişiden biri (Antalya, Adana ve Güneydoğ Anadolu Bölgesi’nde her 10 kişiden biri) bu hastalık için taşıyıcıdır. Anne ve baba her ikisi de taşıyıcı ise doğacak çocuklar % 25 olasılıkla hasta (Talasemi Major-Cooley Anemisi), % 50 olasılıkla taşıyıcı (Talasemi Minor), % 25 olasılıkla sağlam olacaktır.

Gebelikten önce DNA testi ile anne ve babanın mutasyonları belirlenmiş ise, CVS ile elde edilen dokuda hastalık tanısı kısa sürede konabilir. Mutasyonlar önceden bilinmiyorsa, 18. Haftadan sonra kordon kanında hemoglobin zincir analizi yapılarak hastalık tanınabilir.

Şekil 5. Biri talasemi taşıyıcısı, diğeri normal ebeveynde çocuklarda talasemi olasılığı (7)

FENİLKETONÜRİ Fenilalanin hidroksilaz aktivitesi yokluğu ile doğan çocuklar proteinli gıdalardaki fenilalanini metabolize edemezler. Çocukta 6. aydan başlayarak, 1 yaş civarında belirginleşen zeka geriliği saptanır. Daha erken saptanırsa fenilalaninden yoksun diyetin 8-10 yıl boyunca uygulanması ile hasta tedavi edilir.

Türkiye’de 3000 yenidoğandan birinde görülür Türkiye’de 3000 yenidoğandan birinde görülür. Bu sıklık Avrupa’da ve Amerika’da görülenden 10 kat fazladır. Prenatal tanı olanağı vardır. Doğumdan 24 saat sonra topuktan alınan bir damla kan ile de teşhis edilmektedir.

Şekil 6. Resesif geçişte iki heterozigottan oluşan dölde genetik olasılık (4)

KİSTİK FİBROZİS Kronik malabsorbsiyon bozukluklarından biridir. 2500-3000 kişide bir hastalık, 25 kişide bir taşıyıcılık vardır. Kistik fibrozis geni 7 numaralı kromozom üzerindedir. Antenatal tanı amnios sıvısında barsak enzim aktivitesinin aranması ile konur.

Şekil 7. Resesif geçişte hastalıklı homozigot ve sağlam kişiden oluşan yeni dölde genetik olasılık (4)

ORAK HÜCRELİ ANEMİ Hemoglobin S genini homozigot taşıyan kişilerde görülen ağır, kronik hemolitik anemidir. Yaşamın 2. 6 ayında küçük damarların tıkanması ile ağrılı krizler, el ve ayakların şişmesi veya vazooklüzif krizler, sık enfeksiyonlar görülür. DNA analizleri ile tanı konur. Türkiye’de sıklığı 1000 de 4-6 dır.

Şekil 8. Resesif geçişte hastalıklı homozigot ve taşıyıcı kişiden oluşan yeni dölde genetik olasılık (4)

GALAKTOZEMİ Galaktoz-1-fosfat üridil transferaz eksiktir. Galaktoz dokularda birikir. Yenidoğan döneminde sütle beslenmenin başlamasından kısa süre sonra kusma, ishal, sarılık, beslenme güçlüğü, tartı alamama başlar. Hepatosplenomegali, asit, katarakt, irritabilite, hipoglisemik konvülziyonlar, zeka geriliği oluşur. 40 000-60 000 doğumda 1 görülür.

DUCHENNE KAS DİSTROFİSİ (DMD) Yenidoğan her 3000 erkek bebekten birinde görülür, tedavisi bugün için yoktur. Distrofin adlı bir proteinin eksikliği ya da eksik üretilmesi hastalıktaki temel bozukluk olarak düşünülmektedir. İki yaşından itibaren bedensel performansta zayıflamaya, erken yaşlarda tekerlekli sandalyeye bağlanmaya ve 20 yaşlarında ölüme neden olur.

Hastalık X cinsiyet kromozomu ile resessif geçer Hastalık X cinsiyet kromozomu ile resessif geçer. Kız çocukları taşıyıcı olabilir. Bu taşıyıcı kızlardan doğacak erkek çocukları hasta olur.Taşıyıcı kadınlar belirlenirse, prenatal tanı için gebelikten önce DNA incelemeleri yapılır. Gebelikte prenatal tanı uygulanır.

Şekil 9. X e bağlı resesif geçişte kadın taşıyıcı, erkek sağlam - genetik yapı (4)

Şekil 10. X e bağlı resesif geçişte, kadın sağlam, erkek hasta genetik yapı (4)

Şekil 11- X e bağlı resesif geçişte kadın taşıyıcı, erkek hasta genetik yapı (4)

FRAJİL X SENDROMU (MARTİN-BELL HASTALIĞI) Erkeklerde, daha az oranda da kadınlarda zihinsel geriliğe, öğrenme güçlüğüne ve davranış bozukluklarına yol açan ve X kromozomu üzerindeki bir genin defekti sonucu oluşan kalıtsal bir hastalıktır.

Toplumda Down Sendromundan sonra en sık görülen kalıtsal zeka geriliği nedenidir. Yenidoğan 1500-2000 erkek çocuktan birinde, 2500-4000 kız çocuktan birinde görülür. Kızlarda taşıyıcılık 250 de bir, erkeklerde 800 de birdir. DNA analizi ve kromozom analizi ile tanı konur.

Şekil 12. Otosomal dominan kalıtım (4)

DOWN SENDROMU Serbest trizomi 21: Tüm Down. Sendromlarının % 95-97 sidir. 21. Kromozom 3 tanedir. 47 kromozom vardır. Anne ve baba yaşının ileri olması ile ilgilidir. Translokasyon trizomi 21: % 4-5 oranında rastlanır. 46 kromozom vardır. 3. 21 no lu kromozom başka bir kromozom üzerine ( genellikle 14. kromozoma) eklenmiştir. Ailede kromozom analizi önerilir (Bebekte translokasyona bağlı Down sendromu spontan olabileceği gibi translokasyon taşıyıcı bir anne ya da babadan da geçebilir). Mozaik trizomi 21: % 1-2 oranındadır. Hücrelerin bazılarında 46, bazılarında 47 kromozom vardır.

Tablo 1. Down Send. riski ile anne yaşı ilişkisi Down Sendromlu Çocuk Doğurma Riski 30 yaş altında 1:1000’den az 30-34 1:1000-1:430 35-39 1:425-1:130 40-44 1:125-1:30 45-49 1:30-1:7

KAYNAKLAR 1- Connor JM, Ferguson-Smith MA. Essential Medical Genetics, Fourth Edition, Blackwell Scientific Publication,1993. 2-Tamarin RH. Principles of Genetics, Sixth Edition, Mc Graw Hill, Boston, 1999. 3-Gelehrter TD, Collins FS, Ginsburg D. Principles of Medical Genetics, Second Edition, Williams&Wilkins, Baltimore,1998. 4-Tümerdem Y. Halk Sağlığı (Toplum Hekimliği) I. Cilt, Üniversite Yayın No: 3626, Fakülte Yayın No: 183, İstanbul 1992, s:45-66. 5-Neyzi O, Ertuğrul T. Pediatri. Nobel Tıp Kitabevleri, 2. Baskı, İstanbul 1993.

6-Genetik Danışma ve Doğum Öncesi Tanı El Kitabı, PRETAM, İstanbul, 1996. 7-Malyalı D ( Çeviren: Malyalı I). Thalassemi, Orak Hücreli Anemi Nedir? Bilmemiz Gerekenler. Zafer Ofset Matbaası, Adapazarı, 1996. 8- Schwinger E. İnsan Genetiğine Özgü Etik Sorunlar. Engelhardt DV. Tıbbın Gündelik Yaşamında Etik Araştırmadan terapiye disiplinler yelpazesi ( Çeviren: Namal A ), Nobel Tıp Kitabevleri, Ankara 2000, s:67-75. 9-Başaran N. Tıbbi Genetik Ders Kitabı 7. Bask, Güneş&Nobel Tıp Kitabevleri, 1999. 10-http://www.istabip.org.tr/ph/ev-rapor.asp 11http://www.erciyes.edu.tr/anabil/cocuk/yeni_sayfa_3.htm