GEBELİK DÖNEMİNDE BESLENME Uz.Diyetisyen Sermin ÖZER Dr.E.H.Üstündağ Kadın Hastalıkları ve Doğum Hastanesi

Sağlık nedir? Dünya sağlık örgütü, sağlığı insanın fiziksel, zihinsel ve sosyal yönden tam bir iyilik halinde olması şeklinde tanımlar.

Sağlığı etkileyen başlıca etmenler Kalıtım ve çevresel etmenlerdir. Sağlığı etkileyen çevresel etmenlerin başında ise beslenme, barınma, fiziksel çevre, eğitim ve kültürel olanaklar yer alır.

Beslenme durumu sağlığı etkileyen etmenlerin başında olduğuna göre; Gebe beslemesi, hem kadının hem de doğacak bebeğin sağlığı açısından bir kat daha fazla önem kazanmaktadır.

Beslenme Nedir? Büyüme, yaşamın sürdürülmesi, sağlığın korunması için besinlerin kullanılmasıdır.

Yeterli Ve Dengeli Beslenme Sağlığımızın korunması için bir günde tüketilen yiyeceklerin dört ana besin grubunu içermesi ; Yaş cinsiyet ve aktiviteye göre gereken miktarda tüketilmesidir.

BESİN ÖĞELERİ 1.Karbonhidratlar 2. Proteinler 3.Yağlar 4.Mineraller 5.Vitaminler 6.Su

Besin Grupları 1.GRUP: Süt ve süt ürünleri Süt,yoğurt,peynir,çökelek,süt tozu vb. Besleyici değerleri Protein,kalsiyum ve fosfordan zengindir. Çok iyi riboflavin kaynağıdır. Folik asit ve diğer B vitaminlerini içerir. Günlük önerilen miktarlar Yetişkinler: 2 porsiyon Çocuklar, gebe - emzikli kadınlar: 3-4 porsiyon

2.GRUP: Et Grubu Et,tavuk,balık,yumurta,kurubaklagiller Besleyici değerleri Protein kaynağıdır,demir,çinko ve B vitaminlerinden (Riboflavin, niasin, B6, B12) zengindirler. Günlük önerilen miktarlar Yetişkin 2 porsiyon Çocuk, gebe, emzikli 3 por.

3.GRUP: Taze sebzeler ve meyveler Her türlü sebze ve meyveler Besleyici değerleri A vitamini,E,C,B vitaminleri, kalsiyum ve demirden zengindirler. Günlük önerilen miktarlar 5-7 porsiyon

4.GRUP: Ekmek ve tahıllar Ekmek, mısır,pirinç,makarna, patates,bulgur vb.tahıllar Besleyici değerleri Karbonhidrattan zengindirler. Az miktarda protein içerirler. B12 dışındaki tüm B vitaminlerinden zengindirler. Günlük önerilen miktarlar 3 - 6 dilim ekmek Ek olarak gebelik için hiç veya 1-2 dilim ekmek

Gebelik öncesi anne adayları nasıl beslenmeli? Anne adayı anemik ise demir desteği yapılmalıdır. Toksoplazmozis riski nedeniyle çiğ veya az pişmiş et yememelidir. Gebelikten en az üç ay önce folik asit desteği yapılmalıdır.

Gebelikte Beslenmenin Önemi Gebelik kadın için doğal, fizyolojik bir olaydır. Gebelikte kadının vücudunda ikinci bir canlının (fetus) oluşması ve büyümesi ile bazı değişiklikler izlenir. Gebe kadın gebeliği süresince; Kendi fizyolojik gereksinmelerini karşılamak, Vücuttaki besin öğeleri yedeğini dengede tutmak, Fetusun normal büyüme ve gelişmesini sağlamak, için yeterli ve dengeli beslenmek zorundadır.

Gebelikte Enerji ve Besin Ögeleri İhtiyacı Enerji : Gebelik öncesi ağırlığa göre(GÖA) ; 1- GÖA’ı normalse; * 1-3 ay arası normal ihtiyacına 150 kalori * 4-9 ay arası ise 300 kalori eklenir. 2- Gebelik öncesi kadın şişmansa enerji eklemesi yapılmaz, ihtiyacı kadar verilir. 3-Gebelik öncesi kadın çok şişmansa; ilk 3 ay enerji kısıtlı verilirse de bu kısıtlama 1500 kaloriden az olmamalıdır, Gebeliğin 4. ayından sonra kadın zayıflatılmaz. 4- Gebelik öncesi kadın zayıfsa ilk 3 ay 250 kalori, sonraki aylarda ise 300 kalori ekleme yapılmalıdır.

Gebelerde Ortalama Enerji ihtiyacı Gebe BKİ 20’nin altında ise 35 kcal/kg BKİ 20 -25 aralığında ise 25 kcal/ kg Gebelerde günlük enerji alımı 1500 kalori altına düşmemelidir

Demir : Normal gereksinmeye + 20 –25 mg ek Protein: * Fetusun büyümesi için ortalama; 950 g kadar proteine ihtiyaç vardır. * Bu nedenle karışık bir diyetle beslenen gebenin normal ihtiyacına günde 20 g ekleme yapılır veya 1.2 g/kg olarak hesaplanır.  Ör: 3 yumurta kadar et Demir : Normal gereksinmeye + 20 –25 mg ek Ör: 6 kaşık pekmez + 3 köfte +1 yumurta Kalsiyum : 500-800 mg/gün Ör: 6 kaşık pekmez+2 bardak süt

Gebe Kadınlar İçin Önerilen Günlük Enerji ve Besin Öğeleri Miktarları Besin öğesi Normal Kadın Gebelikte ek Enerji(kkal) 2000-2100 Hiç, 150-300 Protein(g) 65 20* Demir(mg) 15-24 20-25 Kalsiyum(mg) 500 500-800 VitA(IU) 5000 1000 Folik Asit(mcg) 50 200-250 Tiamin-B1(mg) 0.8-0.9 0.1 Riboflavin-B2(mg) 1.2-1.3 0.2 Niasin (mg) 13.2-15.2 1.0 Pridoksin -B6(mg) 2- 2.2 0.5 Vitamin C (mg) 50 30

Gebe Kadınlar İçin Gerekli Günlük Besin Tüketim Miktarları  Besin Grupları Normal Gebelik(Ek) Süt,yoğurt, 2 su bardağı 1-2 s.b peynir 1 dilim 1 dilim Et-yumurta,k.baklagil 2 porsiyon et 1 porsiyon et (İki yumurta yada bir tabak etli yemek yada bir tabak kuru baklagil) Taze meyveler 3- 4 pors. 2 pors. sebze 2 pors. 1 pors. Tahıllar Ekmek 3-6 dilim 1-2 dilim Pirinç,bulgur, makarna vb. Hiç/1-2 pors. Hiç/1-2 pors.

Gebelikte Ağırlık Kazanımı   Gebelikte kazanılan toplam ağırlık ; İlk üç ayda ……….......1- 2 kg İkinci üç ayda …........3 - 5 kg Üçüncü üç ayda ........5 - 6 kg Ortalama: 9-13 kg Yaşı küçük ( l8 yaş altı) ve gebeliğin başlangıcında BKİ 20 ve altı olan kadının 14-16 kg ağırlık kazanması istenir. Gebeliğin başlangıcında BKİ 30 ve üstü olan kadının 7-9 kg ağırlık kazanmaları istenir.

Beyin hücrelerinin 2/3’si doğumdan önce, 1/3’i ise doğumdan sonra ilk 3-5 yıl içinde tamamlanır.

Yeterli Ve Dengeli Beslenen Kadınlardan Doğan Çocukların Sağlık durumu iyi........% 94 orta.....% 3 kötü.....%3 Yetersiz ve Dengesiz Beslenen Kadınlardan Doğan Çocukların Sağlık durumu kötü.......% 67 orta.......% 25 iyi..........% 8

Gebe yetersiz ve dengesiz beslendiğinde Çocuğun bedensel ve zihinsel büyüme ve gelişmesi; annenin gebeliği süresince olduğu kadar, gebelik öncesinde de iyi beslenmesi ile mümkündür. Gebe yetersiz ve dengesiz beslendiğinde   Ölü doğum, Erken doğum (prematüre)   Düşük doğum ağırlığı Mental retardasyon Konjenital anamoli

Prematüre Doğuma Neden Olan Etmenler Yaş ( 20-30 yaş arası olmalı) Gebelik aralığı ( 2-3 yıl) Yetersiz ve dengesiz beslenme Yetersiz ağırlık kazanımı Sosyo - ekonomik durum Sigara

Riskli gebelikler Adölesan çağı gebelikler 35 üstü gebelikler Gebelik öncesi kilosu düşük olanlar Gebelik süresince 7 kg altında ağırlık kazananlar İki yıldan az doğum aralıklı gebelikler 4 ve üzeri gebelikler Daha önce prematüre bebek doğuranlar Sistematik hastalığı olanlar (Diabet, tbc, sürekli ilaç kullanımı veya alışkanlığı, depresyon )

Beslenmeye Bağlı Sağlık Sorunları Gebe Kadında Görülen Beslenmeye Bağlı Sağlık Sorunları 1- Anemi Nedenleri  Parazitler, Fetusa demir depo edilmesi ile ihtiyacın artması, Diyetle yetersiz demir alımı Sindirim sistemi bozuklukları nedeniyle demirin emilememesi, Demir emilimini güçleştiren faktörlerin diyette fazla bulunması, Toprak ve kil yeme

2. Kemik dokusunun harabiyeti görülür; Kalsiyum, fosforun yeterli tüketilmemesi D vitamini kaynağı olan güneş ışınlarından yeterli yararlanılmaması sonucunda Anne kemiklerinden kalsiyum, fosfor çekilerek anne kanına geçer. Bu mineraller plasenta aracılığı ile döle iletilerek dölün kemik yapımı için kullanılır. * Annenin kemiklerinin yumuşamasına, * Kemiklerden minerallerin çekilmesine OSTEOMALASİA

3- Gebelik Zehirlenmesi : Gebeliğin son 3 ayında; Kan basıncının (tansiyon) artması, El ve ayaklarda ödem (hafif preeklampsi) İdrarla protein kaybı (ağır preeklampsi) Kimlerde ; Yetersiz ve dengesiz beslenen gebeler, İleri yaş (35 yaş üzeri) gebeler, Çok ve sık aralıklı doğum yapanlar, Diyabetik gebeler, kronik böbrek ve kalp hastası olanlar Adölesan(18 yaş altı) gebeler,

4 - Gestasyonel Diabetes Mellitus Tip 1 veya İnsüline bağımlı DM (IDDM) Tip 2 veya İnsüline bağımlı olmayan DM (NIDDM) Tip 3 veya Gestasyonel DM (GDM) Diyabetik gebelerin % 90’u GDM, % 10’ da Tip 1 ve Tip 2 DM’dur.

Gestasyonel Diabetes Mellitus Nedir ? Glukoz toleransının ilk kez gebelik sırasında bozulmasıdır. Gebelik sırasında sıklığı % 4’dür.

Gestasyonel DM çıkma riski yüksek gebeler Maternal yaş > 25 Obesite Önceden belirlenmiş glukoz intoleransı Ailede DM öyküsü Önceki bebekte makrozomi Önceki bebekte konjenital malf. Açıklanamayan fetus ve yeni doğan ölümleri Tekrarlayan enfeksiyonlar

Gebelikte yetersiz alınan;   İyot Zihinsel yönden gelişmemiş çocukların doğumuna neden olabilir  Kalsiyum ve Magnezyum Gebelik hipertansiyonu ve erken doğuma neden olabilir B6 vit. eksikliğinde hipertansiyon, hiperemezis, glikoz intöleransı görülebilir

Gebelikte alınan; A vitamini; Gerekenin üzerinde alınan A vitamini konjenital bozukluklara neden olmaktadır. 10.000 IÜ ve üzeri A vit. alımlarında konjenital böbrek ve merkezi sinir sistemi anomalileri saptandığından günlük A vit. Alımı 8.000 IÜ’ den fazla olmamalıdır. Ör: 1 orta boy havuç

Gebelikte alınan; Folik Asit; Günlük folik asit gereksinimine ek olarak 200-250 mcg önerilmektedir. Yetersizliğinde nöral tüp defekti görülebilir. C Vitamini; Günlük gereksinime ek olarak 30 mg önerilmektedir. Önerilen miktarlarda alındığında erken membran rüptürü riski azalmaktadır. 2 domates veya 1 mandalina

Gebelikte Dikkatli Alınması Gereken Besinler Aşırı kilo alımını önlemek için şekerli, unlu, yağlı besinler az tüketilmeli Aşırı tuzlu besin tüketilmemeli, sofrada ayrıca tuz kullanılmamalı Alkol kullanılmamalı Yemekle birlikte çay içilmemeli Çiğ et tüketilmemeli Sigara içilmemelidir

Beslenme ile ilgili problemlere yaklaşım Bulantı ve kusmaları azaltmak için yağlı ve baharatlı yiyeceklerden kaçınılmalı Öğünler sıklaştırılmalı Yiyecek miktarı azaltılmalı Öğün aralarında galeta, bisküvi gibi kuru gıdalar tüketilmelidir.

Gebelikte keyif verici madde tüketimi Sigara içen gebelerde; Düşük yapma Plasentanın erken ayrılması Plasentanın rahim ağzına yerleşmesi Su kesesinin erken açılması, erken doğum, Düşük doğum ağırlığı görülme sıklığı artmaktadır.

Alkol tüketimi; Gebeliğin özellikle ilk üç ayında alkol kullanan annelerin bebeklerinde fetal alkol sendromu denilen bulgular meydana gelebilir. Bu bulgular; bebekte gelişme geriliği, bebeğin yüzünde şekil bozuklukları ve merkezi sinir sistemine ait hastalıklardır. Bu nedenle anne kesinlikle alkol tüketmemelidir.

Kafein tüketimi İdrarda kalsiyum ve magnezyum kaybını arttırır Kan kalsiyum düzeyini düşürerek paratroid hormon üretimini arttırarak kemikten emilen kalsiyum miktarını arttırabilir. 300mg kafein tüketimi vücuttan 15mg kalsiyum kaybına yol açabilmektedir. Aşırı kafein tüketiminden kaçınmalı

Kafein miktarları Kola ....................... 18mg / 100ml Kahve (filtre)............ 44mg Kahve (Türk)............ 73mg Çay ......................... 33mg Çikolata ................... 6mg